حمیده خلیل‌زاده | شهرآرانیوز؛ باید‌ها و نباید‌ها و آنچه در زمره آداب و اعمال در سبک زندگی افراد مطرح می‌شده، عمدتا از طریق روحانیت به جامعه تزریق شده و جزو فرهنگ عامه مردم درآمده و گفتار و کردار این قشر معتمد دینی، همواره در طول تاریخ، حجت شرعی و مقبول افراد جامعه بوده است. یکی از دغدغه‌های مردم انجام رفتار آزادانه دینی، چه در عرصه‌های فردی و چه در ابعاد اجتماعی، بوده است. به لطف انقلاب اسلامی، تحقق این خواسته برای مردم مسلمان کشور ما میسر شده است. با حجت‌الاسلام‌والمسلمین مسعود یوسفی در این باب به گفتگو نشسته‌ایم که در ادامه خلاصه‌ای از آن را می‌خوانید.
قرن‌ها پس از طلوع خورشید اسلام، روحانیت در پرتو همان محوریت دینی خویش توانست انبوه مردم دین‌خواه را به‌دنبال خود گسیل دارد و سرانجام هدایت و اجرای یک انقلاب مبتنی بر دین را بر عهده بگیرد.
شهیدمطهری فرموده است: «هر نهضتی نیازمند به رهبر و رهبری است. در این جهت جای سخن نیست. یک نهضت که ماهیت اسلامی دارد و اهدافش همه اسلامی است، به وسیله چه کسانی و چه گروهی می‌تواند رهبری شود؟ و باید رهبری شود؟ و نهضتی را عهده‌دار شوند؟ بدیهی است افرادی می‌توانند عهده‌دار چنین رهبری‌ای شوند که در متن فرهنگ اسلامی پرورش یافته باشند و با قرآن و سنت و فقه و معارف اسلامی آشنایی کامل داشته باشند و از این رو تنها روحانیت است که می‌تواند نهضت اسلامی را رهبری نماید.»
در طول تاریخ مبارزه با خرافات و کج‌اندیشی‌های حاصل از آن در دین و انحرافات آن جزو نیاز‌های جامعه بوده است. روحانیت همه عزم و اراده‌اش را به کار بسته است تا اولا تحریفات و خرافات واردشده در دین و نیز انحرافات دینی را در جامعه از میان بردارد و ثانیا با نزدیک‌شدن و نفوذ در دل مردم، به اصلاح و رشد دینی آن‌ها بپردازد و برای این منظور از هیچ اقدام فرهنگی مانند احیای مساجد و برپایی نمازجمعه و وعظ و خطابه در میان مردم و نیز تألیف و انتشار کتاب و ایجاد و گسترش نهاد‌های فرهنگی و اجتماعی دریغ نورزیده است.
هویت هر ملت در مرز و بوم خود دارای اصالت است. اگر ما هویت اسلامی و ایرانی خود را از دست بدهیم، گویی جان و روح مردمی خود را از دست داده‌ایم. احیای سنت‌های مذهبی به هویت مردم جان می‌بخشد. اگر هویتمان به چالش کشیده شود، یعنی در برابر فرهنگ‌های دیگر شکست خورده‌ایم. در فرهنگ‌های گوناگون آداب مطلوبی هم وجود دارد، اما نباید این فرهنگ‌پذیری به قدری باشد که ما را بی‌هویت کند؛ چنان‌که رهبر معظم انقلاب سال‌ها پیش در این‌باره تأکید کردند: «امروز تهاجم فرهنگی عظیمی علیه اسلام است که ارتباط مستقیمی با انقلاب ندارد و این تهاجم، وسیع‌تر از انقلاب علیه اسلام است. چیز عجیب و فوق‌العاده‌ای است که با تمام ابعاد فرهنگی و اجتماعی و سیاسی علیه اسلام وارد کارزار شده است.»
فریضه «نماز جمعه» یکى از جلوه‌هاى سیاسى و اجتماعى دین اسلام است و فرصتی براى اجتماع هفتگى مردم و پایگاهى براى طرح مسائل اجتماعی، سیاسى و اقتصادی جامعه اسلامی است. با روی‌کارآمدن حکومت صفویان، نماز جمعه در ایران برپا شد و پس از آن‌ها نیز نماز جمعه مورد توجه حکومت‌ها ازجمله شاهان قاجار قرار گرفت و منصب امامت نماز جمعه همواره از مقام‌های مذهبی و سیاسی پرنفوذ به شمار می‌رفت. اما در دوره پهلوی این موضوع به حاشیه رانده شد.
در جایی آیت‌ا... طالقانی در بیان وضع نماز جمعه در دوره رژیم پهلوی، می‌گوید: «تمام این مدت، نماز جمعه حالت نیمه‌تعطیل داشت.» با این حال، برگزاری نماز جمعه به‌صورت متمرکز و سازمان‌یافته به دوره پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران بر‌می گردد. در نخستن ماه‌های تثبیت نظام جمهوری اسلامی در ایران و در سال ۱۳۵۸، با توجه به ضرورت برگزاری نماز جمعه و تأکیدی که در احکام اسلامی بر آن شده است، این فریضه احیا شد و با رعایت حد شرعی در شهر‌های سراسر کشور برگزار شد.
چنان‌که می‌دانیم، از عصر ائمه (ع) به بعد، دین به‌وسیله کتاب‌هایی در قالب شرح و تألیف و تفسیر به ما منتقل شده است و علمای راستین به‌عنوان راسخان در دین و متولیان امر تبلیغ آن در عرصه‌های گوناگون زمان و در اوضاع نابسامان و بحران‌های سیاسی، با هزاران رنج و مرارت، این علوم و میراث گران‌بها را در قالب کتاب و جریده و دست‌نوشته‌های مختلف برای نسل‌های بعد حفظ کردند و از نابودی آن‌ها جلوگیری کردند. در این میان، علمای معاصر به‌ویژه پس از انقلاب اسلامی، فرصت آن را یافتند که با نشر و توزیع متون علمی و دینی قدیم و باروری آن‌ها و نیز تألیف و تدوین کتاب‌های پربار و ارزشمند درباره نظریه‌ها و مباحث گوناگون دینی در این عرصه فرهنگی خدمات شایانی ارائه کنند.
مراسم معنوی اعتکاف که هرسال در ایام نیمه ماه رجب و روز‌های پایانی ماه مبارک رمضان در مساجد جامع هر شهر و دیگرمساجد برگزار می‌شود، از برکت انقلاب اسلامی است. پیش از انقلاب اسلامی به‌ندرت می‌دیدیم که مراسم اعتکاف برگزار شود. طبق سخنان بزرگان ازجمله رهبر معظم انقلاب، این مراسم حتی در مشهد هم برگزار نمی‌شد. در قم هم تعداد معدودی، چند نفر طلبه در مسجد امام و ایام نیمه ماه رجب معتکف می‌شدند.
اما امروز شاهد این هستیم که نه‌فقط مساجد جامع، نه فقط مساجد بزرگ، نه فقط در یک شهر و دو شهر، بلکه در همه شهرها، در همه مساجد، مردم صف می‌کشند، اسم می‌نویسند، برای اینکه به آن‌ها فرصت داده شود که در مسجد سه روز روزه بگیرند و اعتکاف کنند.
اواخر اسفند ۱۳۱۴خورشیدی، پهلوی‌اول دستور منع عزاداری‌ها را صادر کرد. این روند تا سال۱۳۱۶ هرروز سخت‌تر از پیش ادامه یافت، تا آنجا که در این سال مردم حق نداشتند در ماه محرم از لباس مشکی، پارچه سیاه و هر جلوه محرمی دیگری برای نشان‌دادن عزاداربودنشان استفاده کنند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، هیئت‌های مذهبی نقشی جدی، اثرگذار و جریان‌ساز در جوامع داشته‌اند. برپایی جلسات هفتگی، ایام خاص عزاداری محرم و فاطمیه و همچنین مناسبت‌های شهادت معصومین (ع) عمق ارادت مردم را به ساحت اهل‌بیت (ع) نشان می‌دهد.
اهمیت‌دادن به حوزه‌های گوناگون علوم دینی با تأسیس و پرورش مؤسسات پژوهشی و مراکز تحقیقاتی علوم اسلامی و تأسیس مراکز علمی مختلف در باب اندیشه‌ها و مبانی فکری و دینی و حدیثی پس از انقلاب اسلامی رواج یافت.
محصولات رسانه‌ای و هنری نماینده اندیشه و تفکر بخش بزرگی از جامعه مردمی هر سرزمینی هستند. دیده‌شدن اعتقادات دینی مردم در صداوسیما و روزنامه‌ها و دیگررسانه‌ها نشان‌دهنده رشد و گسترش فرهنگ در کشور ما و توجه به نیاز مردم بوده است. وجود بخش‌هایی مانند نیایش و دعا و مناجات از طریق رسانه‌های گسترده عمومی و القای فرهنگ معنوی دعا در جامعه، به کمک خطابه و منبر و تألیف کتاب و... از این دست مواردند.
سامان‌بخشی به امور حج و هدایت کاروان‌ها و محوریت دینی، اعتقادی، سیاسی و فرهنگی آن‌ها در دوره اخیر مجال ظهور و بروز یافته است؛ چنان‌که پیش از انقلاب اسلامی بیشتر جنبه تجارتی و اقتصادی داشت و جذب روحانی و مدیر کاروان، بدون تدبیر و گزینش و هدایت بود.