ملیحه فلاح | شهرآرانیوز؛ کارت را می‌کشد و به جای ۱۲ عدد نان خواسته شده، عدد ۱۵ را در دستگاه نانینو وارد می‌کند. بعد هم به جای ۱۰ هزارو ۲۰۰ تومان، ۱۲ هزارو ۷۵۰ از حساب مشتری کسر می‌شود، اما درنهایت همان ۱۲ عدد تافتون روی پیشخوان می‌آید. صدای مشتری که بالا می‌رود، کارگر نانوایی ادعا می‌کند اشتباه کرده است، اما با جلب توجه خریدار‌های دیگر معلوم می‌شود مشابه این اشتباه برای همه مشتری‌ها تکرار شده است و کاسه‌ای زیر نیم کاسه است.
قرار بود دستگاه نانینو سدی شود برای مقابله با تخلف نانوایی‌ها و کنترل تخصیص آرد یارانه ای. چطور؟ به این شکل که موظف هستند نان را از طریق دستگاه نانینو بفروشند و براساس اطلاعات این دستگاه، میزان فروش نان در هر نانوایی باید متناسب با آردی باشد که دریافت می‌کند، اما حالا آن دسته از نانوایی‌هایی که مصداق بارز کم فروشی هستند، راه جدیدی برای دور زدن قانون پیدا کرده اند و از لحظه‌ای غفلت مشتری و اعتمادش به فروشنده، سوءاستفاده می‌کنند.
مرحله دوم طرح هوشمندسازی نان، به تازگی به مرحله اجرا رسیده است تا یارانه آرد به نانوا‌ها و نانوایی‌های سالم برسد و از هدررفت مصرف آن در کشور جلوگیری شود. برپایه آماری که مسئولان می‌گویند، این طرح تاحدودی موفق بوده و در همین مدت کم توانسته است از انحراف توزیع ۲ هزار تن آرد در استان جلوگیری کند، اما هرقدر اقدامات نظارتی به روز می‌شود، راهکار‌های متخلفان برای تخلف نیز جدیدتر می‌شود.
روش‌های مختلفی وجود دارد که برخی خبازان با کم فروشی، خودشان را در مسیر عتاب خدا قرار دهند تا شاید نانی به سفره خود اضافه کنند؛ مثل کشیدن کارت و پرداخت وجه نقد به صاحب حساب بدون فروش نان، درج تعداد نان اضافه به بهانه افزایش قیمت پلاستیک، سوءاستفاده از غفلت خریداران یا کم کردن از وزن چانه.
نمی‌شود یکه به قاضی رفت. هرچند نمی‌توان کم فروشی و تخلف را توجیه کرد، مشکلات و انتقاد‌های نانوایان پاکدست هم از شرایط موجود، کم نیست. تورم افسارگسیخته، افزایش هزینه حقوق و دستمزد، افزایش اجاره بها و ثابت ماندن نرخ نان، گوشه‌ای از این مشکلات است. ازسوی دیگر به گفته آن ها، سهم هزینه آرد در هزینه نهایی بین ۲۰ تا ۳۰ درصد است. نرخ دیگر مخارج تولید نان نیز با تورم افزایش پیدا کرده و به نرخ روز است.
دکتر محمدرضا خواجه، کارشناس حوزه نان و عضو کمیته نان طیب آستان قدس رضوی است. او می‌گوید: اینکه مسئولان می‌گویند نان گران نشود، به ظاهر به نفع مردم است، ولی وقتی نمی‌توانیم جلوی گران شدن هزینه‌های جاری و پرسنلی تولید یک نان در نانوایی را بگیریم که ۸۰ درصد نرخ نان را تشکیل می‌دهد (۲۰ درصد سهم آرد است) باعث سقوط نان و تشدید ضایعات آن می‌شویم.
به گفته خواجه، دولت خودش دستمزد کارگران نانوایی را اول سال۱۴۰۱ حدود ۵۷درصد اضافه کرد، ولی از اول تابستان فقط ۱۵درصد پول (بر اساس فروش طبق دستگاه نانینو) به حساب نانوا واریز کرده است که هیچ سنخیتی با حجم هزینه‌های ده گانه تولید یک نان ندارد. هرچند اعلام شده قرار است این ۱۵ درصد به ۳۰ درصد برسد، بازهم پاسخگوی هزینه تمام شده نان نخواهد بود.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نیز این موضوع‌ها را تأیید می‌کند. براساس این گزارش، تخلفات متعددی در نانوایی‌ها شامل کم فروشی، فروش اجباری نان ویژه، ثبت غیرواقعی فروش نان با هدف عرضه خارج از شبکه آرد یارانه ای، پخت نکردن سهمیه آرد روزانه به طور کامل و گران فروشی نمایان، مشاهده شده است.
این نهاد پژوهشی، ریشه این تخلفات را سودآور نبودن پخت نان برای نانوایی‌ها به دلیل افزایش هزینه تولید و همچنین اختلاف فاحش قیمت آرد یارانه‌ای با قیمت آرد آزاد اعلام کرده است. بر این اساس اکنون عده درخورتوجهی از نانوایان از درآمد حاصل از پخت نان گله‌مند هستند؛ زیرا معتقدند با افزایش هزینه‌های تولید مانند هزینه‌های کارگری، بیمه، انرژی و سوخت، خمیرمایه، اجاره بها و سایر هزینه‌های خانوار، نرخ نان متناسب با آن افزایش نیافته و همین مسئله منجر به کاهش سود حاصل از پخت نان شده و ازسوی دیگر دونرخی بودن قیمت آرد، انگیزه نانوایان برای قاچاق آرد در خارج از شبکه را تشدید کرده است.
رئیس اداره نظارت و بازرسی جهادکشاورزی شهرستان مشهد در گفتگو با شهرآرا، با اشاره به اینکه برخی نانوایی‌ها بیشتر از تعدادی که شهروندان درخواست می‌کنند، در دستگاه کارت خوان نان ثبت می‌کنند و درنتیجه هزینه بیشتری از آن‌ها دریافت می‌کنند، می‌گوید: برخی از این تخلفات به بهانه گرانی پلاستیک رخ می‌دهد. نانوایان به این بهانه که قیمت درج شده برای پلاستیک با قیمت واقعی آن در بازار همخوانی ندارد، سعی می‌کنند هزینه خود را جبران کنند، با این حال باید توجه کرد که نوسان قیمت پلاستیک، بهانه‌ای برای تخلف و گران فروشی نیست، از این رو جهادکشاورزی با چنین تخلفاتی برخورد می‌کند.
علی اکبر نصری سرآسیا می‌افزاید: به منظور حل این مسئله درحال بررسی هستیم تا قیمت پلاستیک از دستگاه‌های کارت خوان هوشمند نان حذف شود. از طرف دیگر باتوجه به نکاتی که سازمان محیط زیست درباره رشد بی رویه استفاده از پلاستیک اعلام کرده است، سعی می‌کنیم شهروندان را به سوی خرید نان با کیسه‌های مخصوص خرید آن سوق دهیم.
او با بیان اینکه برخی نانوایان به منظور گران فروشی تعداد بیشتری نان در دستگاه کارت خوان ثبت می‌کنند، از شهروندان تقاضا می‌کند این موارد را از طریق شماره ۱۲۴ با جهادکشاورزی درمیان بگذارند تا با نانوایی‌های مدنظر برخورد شود.
رئیس اداره نظارت و بازرسی جهادکشاورزی شهرستان مشهد با تأیید این نکته که برخی نانوایی‌ها به بهانه دادن پول نقد به شهروندان، سعی می‌کنند تراکنش‌های دستگاه کارت خوان خود را افزایش دهند، می‌گوید: از طریق بانک مربوط که دستگاه‌های کارت خوان هوشمند را پشتیبانی می‌کند، پیگیر هستیم تا این گونه تراکنش‌ها را شناسایی و با نانوایی‌های متخلف، برخورد کنیم. دادن پول نقد به شهروندان، نباید پوششی برای افزایش عملکرد با هدف اخذ سهمیه بیشتر آرد باشد.
نصری سرآسیا درباره پرونده‌های برخورد با نانوایی‌های متخلف در مشهد می‌گوید: از ابتدای سال تاکنون، ۹۹۴ پرونده به ارزش بیش از ۳ میلیارد تومان تشکیل و با نانوایی‌های متخلف برخورد شده است.
یکسان سازی نرخ آرد یارانه‌ای (۳۵هزارتومانی) و نیمه یارانه‌ای (۵۰هزار تومانی) به منظور سامان دهی تنوع نرخ آرد در کشور، افرایش سالیانه نرخ آرد، یکسان سازی نرخ نان برای کل کشور و پرهیز از سیاست تمرکززدایی و استانی کردن نرخ نان که تا این لحظه با شکست مواجه شده است، تنظیم متمرکز نرخ سالیانه نان دولتی براساس قیمت تمام شده و هزینه‌های جاری و همچنین اعطای مجوز پخت آزادپز (آرد شماره۳) به نانوایانی که در شاهراه‌ها قرار دارند و کشش فروش نان آزاد با نرخ آزاد را دارند، جزو راهکار‌هایی است که خواجه، کارشناس حوزه نان، برای کاهش مشکلات حوزه نان در بسته پیشنهادی خود گنجانده است.
گفتگو با مردم برای آگاه کردن آن‌ها و شفاف سازی ابهام ها، آموزش خانوار‌ها برای اصلاح الگوی مصرف نان در کشور، فراهم کردن زمینه‌های لازم برای خرید اینترنتی نان و اصلاح فرایند نظارت بر کیفیت و قیمت نان و مجازات متخلفان، بخش دیگری از پیشنهاد‌های کارشناسان برای مدیریت بهینه در حوزه آرد و نان است.