آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز؛ موضوع ازدواج و تشکیل خانواده، سابقه‌اى به بلنداى حضور اولین انسان‌ها در زمین دارد. اسلام نیز براى خانواده ارزش فراوانى قائل است و در سوره‌هاى متعدد قرآن از آن سخن به میان آورده است. با نگاهى گذرا به کتاب‌هاى فقهى و اخلاقى و حتى رساله‌هاى عملیه، روشن مى‌شود که اسلام با چه وسعت نظرى از این نهاد سخن گفته است. برخلاف بسیارى از مکاتب بنام مذهبى یا فلسفى که به ازدواج با نظرى کراهت‌آمیز مى‌نگرند و آن را مذموم و مختص وقت ضرورت مى‌دانند و تجرد را مقدم بر ازدواج می‌کنند و ازدواج را تنها به‌عنوان راهى براى فرار از بدکارى به رسمیت مى‌شناسند، اسلام با تأکیدهاى فراوان بر ازدواج، تشکیل خانواده را تشویق می‌کند.
در اسلام، خانواده یکى از نهادهاى زیربنایى بنیاد هستى و از ساختارهاى اصلى جامعه اسلامى به‌شمار مى‌آید که همگام با دیگر ساختارهاى جامعه در راه تحقق اهداف انسان، به‌عنوان خلیفه و جانشین خداوند، گام برمى‌دارد. از دیدگاه آموزه‌هاى دینى، خانواده سنگ‌بناى جامعه است که فرد را به جامعه و نسل‌ها را به یکدیگر مرتبط مى‌سازد و گروه‌هاى اجتماعى گوناگون را به‌هم پیوند مى‌دهد. ازدواج و تشکیل خانواده اگر با معیار‌های صحیح رقم بخورد، باب بسیاری از نعمت‌ها و برکت‌ها را به‌سوی انسان و جامعه می‌گشاید؛ زیرا خداوند سبحان، این پیوند را مجرای عنایت‌های ویژه خود قرار داده است.
این همه تأکید قرآن و پیشوایان معصوم (ع) نیز برای آن است که این برکات الهی در جامعه نازل شود و مردم از انحراف و ارتکاب گناه محفوظ بمانند و به عذاب الهی دچار نشوند، بنابراین درباره ضرورت ازدواج، احادیث فراوانی هست، چنان‌که پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمودند: «هیچ بنایی در اسلام، بنیان‌گذاری نشده است که نزد خدا محبوب‌تر از ازدواج باشد» (مستدرک‌الوسائل، ج١۴، ص ۳).
همان‌طور که بیان کردیم، رسول اکرم (ص) ازدواج را محبوب‌ترین بنا‌ها نزد خدای متعال معرفی می‌کنند و می‌فرمایند: «خانواده تشکیل دهید که مایه فزونى روزى شماست» (الکافی: ج۵، ص۳۲۹، ح۶) و نیز از ایشان است که: «همسرداران، بهترین امت من و بى‌همسران، بدترین امت من هستند (بحارالأنوار: ج۱۰۳، ص۲۲۱، ح۳۲).
همچنین امام‌صادق (ع) ازدواج را سبب فزونی ارزش عبادت دانسته، می‌فرمایند: «دو رکعت نمازی که متأهل به‌جای می‌آورد، از هفتاد رکعت نمازی که مجرد به‌جای می‌آورد، برتر است» (وسائل‌الشیعه، ج۲۰، ص۲۰). روایات بسیاری به‌شدت تجرد را نکوهش می‌کنند، چنان‌که پیامبر (ص) فرمودند: «بیشتر دوزخیان را مجردان تشکیل می‌دهند» (وسائل‌الشیعه، ج۲۰، ص۲۰).
اسلام درکنار معرفی خانواده به‌عنوان اصلی‌ترین و مهم‌ترین کانون آرامش، نسخه دستیابی به خانواده با چنین کارکردی را هم دراختیار انسان قرار داده است تا با انتخاب صحیح دست به ازدواج بزند، لذا در دستور‌های دینی، علاوه‌بر پیشنهاد راهکار‌هایی مانند توکل بر خداوند، خواندن نماز و دعا برای طلب همسری شایسته و ازدواجی موفق، برای پیشگیری از ازدواج‌های ناموفق، به دقت و توجه کافی برای انتخاب همسر توصیه فرموده، معیار‌هایی را ذکر می‌کند.
معیار‌های اصلی در انتخاب همسر عبارتند از: ایمان و باور‌های صحیح دینی و مذهبی که مهم‌ترین ویژگی لازم برای همسر محسوب می‌شود. این شرط، در همه اوضاع زمانی و مکانی، برای یک همسر ضروری است، چنان‌که پیامبراکرم (ص) فرمودند: «هرگاه فردی به خواستگاری نزد شما آمد و دین‌داری و امانتداری (اخلاق) او را پسندیدید، به او زن بدهید...» (ترجمه میزان‌الحکمه، ج۵، ص۲۲۵۶، ح ۷۸۳۷).
حسن‌خلق، ویژگی دیگری است که باید در تشکیل خانواده به آن توجه کرد. حسن خلق، یعنی زینت دادن به کلام، شکر و سپاسگزاری، خوش‌زبانی و حقیقت‌گویی، محبت و تشویق، صداقت و.... اساس زندگی زناشویی، سازگاری، تفاهم و همکاری است که فقط در پرتو حسن‌خلق محقق می‌شود. شخصی از امام‌رضا (ع) درباره فردی پرسید و گفت: «یکی از بستگان من از دخترم خواستگاری کرده است و از جهاتی شایستگی همسری را دارد، ولی بداخلاق است، چه کنم؟»
حضرت در پاسخ فرمودند: «اگر بداخلاق است، به او زن نده». پیامبر (ص) درباره کفویت شرعی و عرفی فرموده‌اند: «با خانواده خوب و شایسته وصلت کنید؛ زیرا خون اثرگذار است. (ترجمه میزان‌الحکمه، ج ۵، ص۲۲۵۸، ح ۷۸۴۸)؛ و نیز از ایشان است که: «از سبزه در زباله‌دانى دورى کنید!» گفتند: «اى رسول خدا (ص)! سبزه در زباله‌دانى چیست؟» فرمودند: «زن زیبا در خانواده بد» (کافى، ج۵، ص۳۳۲، ح۴). تناسب سنی و تحصیلی، زیبایی و جذابیت‌های ظاهری، از دیگر ویژگی‌هایی است که اسلام در انتخاب همسر و تشکیل خانواده، بر رعایت آن‌ها تأکید و به آن توصیه می‌کند.
خانواده‌ای که با رعایت این آداب و التزام به این شرایط تشکیل می‌شود، برکات بسیاری را نه‌فقط برای فرد بلکه برای جامعه به ارمغان می‌آورد و درس یکتاپرستی به ما می‌دهد. برخی جلوه‌های این درس در پرتوی تشکیل خانواده عبارتند از: بقای نسل. در روایتى از مفضل‌بن‌عمر گزارش شده است که امام‌صادق (ع) در تبیین این درس مى‌فرمایند: «آرى! عقل ازآنجاکه نمى‌تواند باور کند اتفاقات کور پى‌درپى، موجب پدید آمدن «مرد» شده باشد و سپس به‌منظور بقاى نسل، شخص دیگرى به نام «زن» پدید آمده باشد، راهى جز اعتراف به وجود «آفریدگار حکیم جهان» ندارد» (بحارالأنوار، ج۳، ص۷۵).
مودت و رحمت موجود در فضای خانواده، جلوه‌ای دیگر از خداشناسی را ترسیم می‌کند. علامه‌طباطبایی (ره) می‌گوید: «خانواده یکى از بارزترین جلوه‌گاه‌هاى مودت و رحمت است که از یک طرف دو زوج را به یکدیگر پیوند مى‌دهد و از طرف دیگر موجب مى‌شود هر دو به‌ویژه زن بر فرزندان خردسال خود (که در تأمین نیازهاى حیاتى خویش، عاجز و ضعیف‌اند) مهر بورزند و به پناه دادن، نگهدارى، پوشش، تغذیه و تربیت آن‌ها اقدام کنند و اگر این مهرورزى نبود، نسل بشر منقرض مى‌شد و نوع انسان، هیچ‌گاه امکان حیات نمى‌یافت» (المیزان‌فى‌تفسیرالقرآن. ج ۱۶. ص۱۶۶).
آموزه‌های دینی قرآن برای قوام نهاد خانواده و رشد و بالندگی انسان در سایه آن نیز، مبانی و اصولی را طراحی و تجویز کرده‌اند که عبارتند از: تأمین نیاز‌های جنسی؛ مهم‌ترین عاملی که زن و مرد را به‌هم نزدیک و زندگی مشترک و پیوند آن دو را ایجاب می‌کند، غریزه جنسی است. این نیاز متقابل، تاحدود زیادی، پیوند دائمی یا طولانی آن دو را سبب می‌شود. تأمین این نیاز متقابل، مبنا و اساس بسیاری از احکام خانواده است. تأمین نیاز‌های عاطفی، اتفاق مهم دیگری است که در پرتوی تشکیل خانواده رخ می‌دهد.
خداوند متعال انسان‌ها را طوری آفریده است که وقتی نیاز‌ها و مصالح یکدیگر را تأمین می‌کنند، به‌تدریج رابطه‌ای عاطفی میانشان ایجاد می‌شود و رشد می‌کند. این عاطفه به شکلی نیرومند و طبیعی بین دو همسر پدید می‌آید و می‌تواند نقش مهمی در تأمین مصلحت کل خانواده ایفا کند، لذا می‌توان گفت نیرومندترین عامل دوام و رشد خانواده، عاطفه و محبت اعضای خانواده به یکدیگر است. از دیگر اصول حاکم بر خانواده، مشورت، سرپرستی مرد در خانواده، صلح و سازش و حکمیت است که رعایت آن‌ها، خانواده این محکم‌ترین نهاد اجتماعی، را قوام و ریشه‌ای جاودان می‌بخشد.
بنابر آنچه بیان شد، حکمت غایى تشکیل خانواده و هدف نهایى اسلام از این همه تأکید بر تشکیل و تحکیم و تداوم آن، گسترش ارزش‌هاى انسانى، انتشار آرمان‌هاى توحیدى و سرانجام، جهانى شدن اسلام است و بقاى نسل انسان، مقدمه‌ای براى رسیدن به این هدف بزرگ است و حدیث نبوى زیر، به این حکمت اشاره می‌کند: چه چیزى مانع مى‌شود که انسان مؤمن، زن بگیرد؟ شاید خداوند به او فرزندانى روزى کند که زمین را با [گویندگان]لاإله‌إلاا...، سنگین کنند.
مهم‌ترین نکته قرآنى در تبیین حکمت ازدواج، این است که خداوند وقتى مى‌خواهد در قرآن حکمت ازدواج و تشکیل خانواده را بیان کند، نمى‌گوید حکمت خلقت همسر و تشکیل خانواده، بقاى نسل یا تولد فرزند صالح یا پیشگیرى از فساد یا سازندگى اخلاقى و اجتماعی یا توسعه ارزش‌هاى اسلامى است، بلکه به حکمتى اشاره مى‌فرماید که بدون آن، هیچ‌یک از اهداف خلقت انسان، تحقق‌یافتنی نیست و آن، عبارت است از آرامش روانى؛ بدون آرامش روانى نمى‌توان از جوان، انتظار تقوا داشت. بدون آرامش روانى، نه نسل سالم و صالح پدید مى‌آید نه سازندگی اخلاقى و اجتماعى رخ می‌دهد نه ارزش‌هاى دینى و آرمان توحید گسترش مى‌یابد.