مریم محبی | شهرآرانیوز؛ یک مجموعه تصاویر متحرک از رقابت شخصیت‌های نمایشنامه‌های شکسپیر که با بازی‌های قدرت در روزگار کنونی ترکیب شده؛ ویدئو‌هایی چند لایه! دوست دارید به عنوان یک نویسنده همکار، واژه‌هایی را به جریان رسانه‌ای این اثر اضافه کنید تا در شکل گیری یک درام سیاسی-ادبی مشارکت داشته باشید؟
برای این کار می‌توانید ایده هایتان را از آثار خود شکسپیر اقتباس کنید و از سناریو‌ها و شخصیت‌هایی که می‌توانند به روشن شدن رویداد‌های بازی کمک کنند، استفاده کنید.
درواقع شما می‌توانید با مراجعه به وبسایت چنین پروژه‌ای، در بازی آن شرکت کنید و با افزودن به دایره واژگان آن، به غنای این اثر ویدئویی تعاملی کمک کنید تا در نهایت، با اتکا به کد‌های دنیای دیجیتال، در خلق و تکمیل یک اثر ادبی الکترونیک قدم‌هایی برداشته باشید.
ادبیات الکترونیک؛ ادبیاتی که هیچ راهی برای تجربه آن وجود ندارد مگر اینکه رایانه شما آن را اجرا کند، بخواند و شاید هم تولید کند. واژه‌ای که این روز‌ها بیش از هر زمان دیگری به گوش می‌رسد و یک آینده شاید مبهم، شاید مسجل و شاید رمزآلود را پیش رویمان قرار می‌دهد. این مبحث، محور یک همایش آنلاین چندساعته با حضور متخصصان داخلی و خارجی این حوزه بود که ۲۷ مهر ۱۴۰۲ در فرهنگ سرای جهاد دانشگاهی و به همت سازمان دانشجویان جهاد دانشگاهی مشهد برگزار شد.
برپایی نمایشگاه تعاملی آثار ادبی الکترونیک و همچنین رونمایی از نخستین اثر ادبی الکترونیک فارسی (هفت خان رستم، مخاطب در این اثر فضای بخشی از ابیات شاهنامه فردوسی را در محیط سه بعدی هفت خان رستم و به کمک عینک وی آر تجربه می‌کند.) بر پایه واقعیت مجازی و هوش مصنوعی، از بخش‌های دیگر این رویداد بود.
کُدبیات در زمره نخستین تلاش‌ها برای آشنایی جامعه پارسی زبان با سکوی تازه ادبیات در عصر فناوری است که دو هدف را دنبال می‌کند. اول دامن زدن به گفتمانی بین رشته‌ای که در سال‌های اخیر وارد زبان پارسی شده است و تلاش دارد با تعیین نسبت ادبیات با جهان فناورانه، سهم و توان بالقوه اثرگذاری متخصصان و علاقه‌مندان ادبیات در عصر جدید را تبیین کند؛ و دوم، معرفی محصولات بومی اندیشه ورزان و فناوران ایرانی که همراه با میراث ملی زبان پارسی، می‌تواند هویت و جلوه متفاوتی به ادبیات الکترونیک ببخشد. آنچه در این مجال آمده، بخشی از صحبت‌هایی است که در این محفل چند ساعته مطرح شد.
به ظاهر، ادبیات فارسی با دانش‌های نوین قرابت زیادی ندارد، اما به نظر می‌رسد اگر همین ادبیات بخواهد با دنیای امروز گفتگو داشته باشد، ناگزیر است به ابزار مورد نیاز در جهان کنونی مجهز باشد تا بتواند راه را برای پیشرفت‌های بعد و موارد استفاده‌ای که نسل امروز به آن نیازمند است هموار کند. بدون تردید با نسل امروز باید با زبان علم صحبت کرد. علمی که دامنه‌های آن امروز به قدری وسعت دارد که می‌تواند به علوم انسانی و از جمله به ادبیات فارسی نیز نزدیک شود.
واضح است که دنیای امروز، دنیای هوش مصنوعی است و فناوری. اگر این ابزار‌های مهم و کارگشا بتواند در اختیار ادبیات قرار بگیرد یا ادبیات بتواند خودش را به این دنیای هوشمند و تازه نزدیک کند، توفیق بیشتری خواهد داشت و مخاطب بیشتری را به ویژه نزد نسل جوان برای خودش دست وپا خواهد کرد.
نسبت علوم انسانی دیجیتال و تاریخ ادبیات را که سبب دگرگونی علم تاریخ ادبی می‌شود می‌توان با طرح چهار مسئله بیان کرد. اول آرشیو‌های جامع آنلاین؛ آرشیو‌هایی که می‌توانند جایگزین بخش زیادی از کتاب‌های مرجع و تاریخ ادبی بشوند. من فکر می‌کنم آرشیو جامع آنلاین برای رخداد‌های ادبی، الگوی رخدادنگاری در تاریخ ادبیات مؤلفان و متن‌ها را جابه جا می‌کند.
دومین مسئله‌ای که با ظهور علوم انسانی دیجیتال در تاریخ ادبیات نگاری رخ می‌دهد، حرکت به سمت تاریخ نگاری ایده‌ها و صورت‌ها در تاریخ ادبیات است. من بیشتر روی ایده تأکید دارم. آن را بر دو معنی می‌گیرم. ایده در قاموس امروزی ما به معنای اندیشه است. افلاطون نیز سخنی دارد که می‌گوید ایده همان فرم است.
پس می‌توانیم بگوییم که هر دو معنی فرم و محتوا یا فرم و اندیشه، در واژه ایده وجود دارد. با غلبه علوم انسانی دیجیتال، تاریخ نگاری صورت‌ها و ایده‌ها بر تاریخ نگاری مؤلفان و دوره‌های ادبی مقدم می‌شود. علاوه بر این، دوره‌های تاریخ ادبی که ما به صورت سنتی با آن‌ها روبه رو هستیم، به چالش کشیده می‌شود و تقلید‌ها آشکار می‌شود. مثلا نویسنده یا شاعری را در دوره‌ای مبدع جریانی می‌دانیم که به همین دلیل شهرت پیدا کرده است، اما ناگهان آمار‌ها نشان می‌دهد که قبل از او این اتفاق افتاده و در متنی که در حاشیه بوده، دیده نشده است.
کلیشه‌های فرهنگی و ادبی خیلی آشکار خواهند شد و اوضاع با علوم انسانی دیجیتال دارد آماده می‌شود که پردازشگر‌ها با نمودار‌های هندسی و اعداد و تصاویر دقیق نشان بدهد که تاریخ تفکر چگونه است. سومین مبحث، تغییر در شکل و تدوین تاریخ ادبیات است. ما امروز با سکو‌های تاریخ ادبیات روبه رو هستیم و این سکو‌ها فراورده‌های پژوهشی خود را در قالب گاه شمارها، تایم لاین‌ها و مدل‌های فشرده تاریخ ادبی به نمایش می‌گذارد. این سکو‌ها و این الگو‌های نمایشی که خیلی هم فشرده هستند، امکان کلان روایت سازی در تاریخ ادبی را فراهم می‌کنند.
چهارمین مسئله، امکانات تعاملی تاریخ ادبی است که به ظهور یک تاریخ ادبی هرمنوتیک یا چندصدایی منجر می‌شود. این امکان و حضور خوانندگان و کنشگران تعاملی، سبب می‌شود که مخاطبان بخشی از کار گسترش آرشیو در صفحات مجازی را بر عهده بگیرند و رویداد ادبی را گسترش بدهند. البته خطراتی هم وجود دارد که باید به شکل دیگری کاسته شود.
چون به عنوان یک برنامه نویس خیلی مهارت ندارم که کد‌های اصیلی از خودم بنویسم، کد‌های افراد دیگر را تغییر کاربری می‌دهم تا به اهداف خلاقانه خودم برسم. این کار را برای اولین بار در سال ۲۰۱۲ با ریمیکس شعر رایانشی نیک مانفرت به نام «تاروکو گورج» شروع کردم که با استفاده از زبان شعر «جویبار‌ها و کوهستان‌های بی کران» از گری اسنایدر، نسخه‌ای ریمیکس شده به نام «تاروکو گری» ساختم. از آن موقع چندین کار هنری جدید با هک کردن موتور کد افراد دیگر و تبدیل آن به اثری از خودم خلق کردم.
سال گذشته، توسعه‌ای جدید در عرصه فناوری و آغاز به کار چت جی پی تی و توانایی فوق العاده آن برای تولید و تغییر کد، باعث شد به نویسنده‌ای سایبورگ تبدیل شوم که قادر به خلق موتور‌های کد جدید در عرصه نویسندگی دیجیتال است و از این فرصت برای گسترش فعالیت هایم و قادر ساختن دیگران به انجام کار مشابه استفاده کردم. تنها کار‌هایی را هک کنید که اجازه تغییر آن‌ها را دارید. ولی اگر این گونه نیست، می‌توانید از نویسنده بپرسید.
خوش بگذرانید. در ساختن به شما خوش بگذرد. در خلق آثار به شما خوش بگذرد. امیدوارم در بازآفرینی این کار‌ها به شما خوش بگذرد. این نویسندگی زایشی را با آغوش باز بپذیرید. به دیگر آثار ادبیات الکترونیک و دیگر آثار نویسندگی دیجیتال نگاه کنید و ببینید که شما چگونه می‌توانید آن‌ها را تغییر کاربری دهید و مال خود کنید. به نظرم متوجه خواهید شد که یک تجربه نویسندگی پرارزش و عالی است.
دکتر مارک مارینو، استاد دانشگاه کالیفرنیا آمریکا و رئیس آزمایشگاه مطالعات انتقادی کُد، دکتر احمد هاشمی، متخصص علم داده، محقق فلسفه و تاریخ فکر از دانشگاه آکسفورد، دکتر کتی اینمان برنز، دانشیار دانشگاه ایالتی پورتلند و پژوهشگر حوزه علوم انسانی مکتوب و دیجیتال، دکتر مسعود مکره چی، دانشیار دانشگاه انتاریو کانادا و متخصص علم رایانه و مهندسی نرم افزار و عاطفه عطری، دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی و پژوهشگر ادبیات الکترونیک فارسی، از دیگر متخصصانی بودند که در این گردهمایی به صورت آنلاین و حضوری شرکت داشتند.
*ترجمه: علی نصرآبادی