حمیده ذاکری| شهرآرانیوز، هرچند در زندگی آپارتمانی امروزی بین ما و همسایگانمان مثل گذشته ارتباط چندانی وجود ندارد و ما مانند پدربزرگ‌ها و مادربزرگ هایمان با همسایه‌ها و هم‌محلی‌ها صمیمی نیستیم، هنوز باید آداب همسایه‌داری را رعایت و حق‌وحقوق یکدیگر را در این مجاورت و همسایگی حفظ کنیم.
قدیمی‌ها می‌گفتند همسایه از همسایه ارث می‌برد و با بیان این ضرب‌المثل، می‌خواستند میزان نزدیکی همسایه‌ها به یکدیگر و حقی را که بر گردن هم دارند، نشان دهند؛ حقی که در آموزه‌های دینی ما نیز مطرح شده است و براساس آیات و روایات، اگر فردی به آن بی‌توجهی یا آن را ضایع کند، خطاکار خواهد بود.
در دین اسلام به قدری به همسایه‌داری و رفتار نیکو با همسایگان سفارش شده است که حضرت محمد (ص)، آن را یکی از شاخصه‌های ایمان به خدا و آخرت دانسته‌اند؛ آنجاکه می‌فرمایند: «هرکه به خدا و روز واپسین ایمان دارد، نباید همسایه خود را آزار دهد» (الکافی، ج ۲، ص ۶۶۷). با این توضیح، لازم است ما با آداب همسایه‌داری و وظایفمان دربرابر همسایه‌ها آشنا شویم. در ادامه، برخی آیات و روایات در این زمینه را با هم مرور می‌کنیم.
همان‌طور که هر نیکی پاسخی مثبت برای خود فرد دارد، رفتار نیک با همسایه‌ها نیز دارای برکات بسیار زیادی است. تقویت روحیه همکاری و همفکری به‌منظور پاکیزه و آباد نگه داشتن محیط زندگی، یکی از آن‌هاست که خود، آرامش روانی و طول عمر انسان را درپی دارد.
امام‌صادق (ع) در این‌باره می‌فرمایند: «همسایه‌داری نیکو، شهر‌ها را آباد و عمر‌ها را طولانی می‌کند». در جای دیگر این امام همام، خوش‌رفتاری با همسایه را موجب زیاد شدن روزی معرفی می‌کنند و می‌فرمایند: «همسایه‌داری نیکو، روزی را زیاد می‌کند». آمرزش گنا‌هان نیز پاداش خداوند به افرادی است که همسایه‌ها از آنان راضی باشند. پیامبر خدا (ص) فرمودند: «هرکه بمیرد درحالی‌که سه همسایه داشته باشد و همگی از او راضی باشند، آمرزیده می‌شود».
رعایت حق‌وحقوق همسایگان و خودداری از آزارشان، امری بود که رسول خدا (ص) پیوسته درباره آن سفارش می‌کردند و آن را یکی از شرط‌های دوستی خداوند می‌دانستند و در این‌باره می‌فرمودند: «اگر خواستار هستید که پروردگار و فرستاده‌اش، شما را دوست بدارند، وقتى امانتى به شما سپردند، آن را ادا کنید و در سخن و گفتار، صداقت را درنظر داشته باشید و با همسایگان خود به‌نیکى رفتار کنید» (میزان‌الحکمه، ج ۲، ص ۱۹۰).
امام‌علی (ع) نیز در وصیت خود به فرزندانشان، امام‌حسن (ع) و امام‌حسین (ع)، فرموده‌اند: «بر شما باد که همسایگان را فراموش نکنید؛ زیرا رسول خدا (ص) همواره درباره آنان سفارش می‌کردند؛ آن‌چنان که ما گمان می‌بردیم همسایه از همسایه ارث می‌برد».
آداب و حقوقی که اسلام برای همسایگان درنظر گرفته است، فراوان است. حسن هم‌جواری، رسیدگی، رفت‌وآمد، یاری، عیادت، انفاق، صدقه و رفع نیازمندی، از وظایف اخلاقی همسایگان دربرابر یکدیگر است. در روایتی، روزی رسول خدا (ص) از یاران خود پرسیدند: «آیا می‌دانید حق همسایه چیست؟» حاضران پاسخ منفی دادند.
آن حضرت فرمودند: «حق همسایه آن است که اگر برای کرایه از شما درخواست کمک کرد، به او کمک کنید. اگر وام خواست، به او بپردازید. هرگاه تهیدست شد، از او دست‌گیری کنید. چنانچه خیری به او رسید، به او تبریک بگویید. هنگام بیماری، به عیادتش بروید. در مصیبت‌ها به او تسلیت بگویید. اگر مُرد، در تشییع جنازه‌اش حاضر شوید. بر ارتفاع خانه خود، بدون موافقت او نیفزایید تا مانع وزش نسیم و جریان هوا نشود.
هرگاه میوه‌ای خریدید، مقداری به او هدیه کنید و اگر مایل به این کار نبودید، آن را پنهانی به خانه ببرید و دقت کنید که فرزندتان، آن را از خانه بیرون نبرد که فرزند او ببیند و به‌خاطر آن بهانه‌گیری کند. با بوی غذای مطبوع خود، او را میازارید، مگر آنکه مقداری برایش بفرستید». همچنین امام‌سجاد (ع)، رازداری را یکی از حقوق همسایگان بر یکدیگر معرفی می‌کنند و می‌فرمایند: «چنانچه بر عیب همسایه‌ات آگاه شدی، باید آن را پنهان سازی».
خداوند در آیه ۳۶ از سوره نسا از مردم می‌خواهد که پس از اطاعت و عبادت او، حق سایر افراد را رعایت کنند و می‌فرماید: «و خدای یکتا را بپرستید و هیچ چیزی را شریک وی نگیرید و به پدر و مادر و خویشان و یتیمان و فقیران و همسایه دور و نزدیک و دوستان موافق و رهگذران و بندگانی که زیردست شمایند، نیکی کنید که خدا مردم متکبر خودپسند را دوست ندارد».
باتوجه‌به تفسیر‌هایی که درباره این آیه آمده است، درواقع برپایه آن، خداوند درباره رعایت حق خویش و حقوق انسان ها، ۱۰ فرمان بسیار مهم صادر کرده است که بند ششم و هفتم آن، درباره همسایگان دور و نزدیک است که اولا رعایت حقوق آنان طبق مفاد این آیه، عمل کردن فرمان واجب الهى است و ثانیا این رفتار در ردیف پرستش خداوند و شرک نورزیدن به او آمده است؛ به همین دلیل، امام‌صادق (ع) فرموده‌اند: «بر شما باد به خوش‌همسایگى، پس به‌درستى که خداوند بدان امر کرده است». (بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۱۵۰).
ائمه اطهار (ع) در احادیث متعددی سفارش کرده‌اند که در خرید خانه، همسایه‌ها و رفتار آن‌ها، بسیار مهم‌تر از موقعیت مکانی و سایر ویژگی‌های خانه است؛ همان‌طور که حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «پیش از خریدن خانه، ببینید همسایه‌ها چه افرادی هستند». ایشان در حدیث دیگری این‌طور بیان می‌کنند: «مردى خدمت پیامبر خدا (ص) آمد و عرض کرد: می‌خواهم خانه‌اى بخرم، دستور مى‌فرمایید کجا بخرم؟ در میان جهینه یا مزینه یا ثقیف یا قریش؟
پیامبر خدا (ص) به او فرمودند: اول همسایه، سپس خانه، اول همسفر، سپس سفر» (الجعفریات: ۱۶۴). در پایان خوب است بدانیم که همسایه‌داری تنها به معنی حسن‌خلق نیست، بلکه ائمه اطهار (ع) مدارا و صبر را نیز از شرایط همسایه‌داری بیان کرده‌اند. گاهی تحمل سختی‌ها و ناسازگاری‌های همسایگان، برای حسن هم‌جواری لازم است. امام‌کاظم (ع) در این‌باره می‌فرمایند: «همسایه‌داری نیکو، به آزار نرساندن نیست، بلکه همسایه‌داری نیکو، در صبر بر آزار همسایه است».