آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز اغلب ما در حل مسائل و مشکلات زندگی به‌دنبال راه‌های خارق‌العاده و پرپیچ‌وخم می‌گردیم و باورمان نمی‌شود با برخی کار‌های ساده، می‌توان تا چه حد موفق عمل کرد؛ برای مثال برای داشتن خانواده‌ای موفق، ارتباط صمیمی و اثرگذار با همسر و فرزندان و تربیت فرزند، حاضریم کتاب‌های قطور روان‌شناسی بخوانیم و هزینه هنگفت مشاوره بدهیم، اما یادمان می‌رود سری هم به گنجینه آموزه‌های دینی بزنیم که شاه‌کلید خانواده موفق را به دست ما داده‌اند. با توجه به ایام فاطمیه، سیره حضرت فاطمه (س) با رفتار با همسر را به عنوان الگویی برای همگان بررسی کرده‌ایم. در این‌باره با یدا... بهتاش، محقق و مؤلف سیره اهل‌بیت علیهم‌السلام و نویسنده کتاب «حقوق متقابل زن و شوهر»، گفتگو کرده‌ایم که در ادامه مرور می‌کنیم. -
محبت و مودت از اساسی‌ترین عناصر ارتباط بین زوج‌ها و عنصری کلیدی در تشکیل خانواده است؛ چنان‌که خداوند از آن به آیتی از آیات خود تعبیر می‌کند و در آیه۲۱ سوره روم می‌فرماید: «و باز یکی از آیات (لطف) او آن است که برای شما از جنس خودتان، جفتی بیافرید که در کنار او آرامش یافته، با هم انس گیرید و میان شما رأفت و مهربانی برقرار کرد»؛ لذا اینکه همسران به هم لطف و محبت داشته باشند و از سر مهر و آرامش درکنار هم زندگی کنند، موهبتی الهی است که باید قدر آن را دانست.
آموزه‌های دینی ما فراوان بر محبت به یکدیگر تأکید می‌کنند؛ مثل اینکه تصریح شده است مؤمنان باید یکدیگر را دوست داشته باشند. رسول خدا (ص) فرموده‌اند: «خدا مهربان است و همه مهربانان را دوست دارد». علاوه‌بر داشتن مهر و محبت، آموزه‌ها، ما را به ابراز محبت نیز توصیه می‌کنند؛ چنان‌که در روایت آمده است: «وقتی فردی را دوست دارید، به او بگویید؛ یعنی ابراز کنید و به زبان بیاورید».
موضوع ابراز محبت و دوست داشتن در روابط زن و شوهر، اهمیت بسیار بیشتری می‌یابد و تأثیری عمیق بر آرامش درون خانواده می‌گذارد. خوب است حال که در ایام فاطمیه و آستانه شهادت حضرت زهرای‌مرضیه (س) هستیم، این محبت را در سیره ایشان جست‌وجو کنیم. یکی از القاب حضرت زهرا (س)، حانیه است؛ یعنی فردی که با شوهر و فرزندان خود مهربان است.
حضرت زهرا (س) با همسر و فرزندان خود به‌شدت مهربان بودند و این محبت و مهر را در لفظ و رفتار نشان می‌دادند؛ چنان‌که به امیرالمؤمنین (ع) می‌گفتند: «فدایت شوم!» یا «جان من فدای تو باد!» و در خطاب‌ها حضرت امیر (ع) را با لقب «اباالحسن (ع)» که مورد علاقه ایشان بود، صدا می‌کردند. در سخنان فاطمه‌زهرا (س) خطاب به امیرالمؤمنین (ع) آمده است: «اگر در خیر و خوبی باشی، با تو هستم (یعنی هنگام خیر و خوبی و رفاه و آسایش) و اگر گرفتار باشی، نیز تو را ر‌ها نمی‌کنم». این‌ها همه الگو‌های رفتاری برای ارتباط زن و شوهر و نوع ابراز محبت و همدلی آن‌ها به یکدیگر است.
این یعنی قرن‌ها قبل از تولدِ روان‌شناسی آکادمیک و امروزی که ما را به ابراز احساسات مختلف ازجمله محبت تشویق می‌کند، آموزه‌های دینی و سیره معصومان (ع) ما، لبریز از جلوه‌های این محبت و ابراز آن بوده است. اما بیشتر ما همچون دیگر آموزه‌ها از کنار این گنجینه ارزشمند نیز بی‌تفاوت و غافلانه عبور می‌کنیم و عواقب سوء آن را هم می‌بینیم.
یکی از بهترین راه‌های ابراز محبت به همسران و تعمیق مودت بین آن‌ها، ابراز زبانی و گفتن احساسات قلبی است. از پیامبر (ص) نقل است که فرمودند: «وقتی مردی به زنش می‌گوید تو را دوست دارم، هیچ‌گاه از دل زن بیرون نمی‌رود». به قول امروزی‌ها، این سخنان انرژی مثبت دارد و ذهن همسر را درگیر می‌کند. اما ما چه می‌کنیم؟ بسیارند آن‌ها که می‌گویند من همسرم را دوست دارم، خودش می‌داند؛ دیگر نیازی به بیان آن نیست، درحالی‌که ابراز محبت است که دل‌ها را گرم و ما را به علاقه همسر، مطمئن و امیدوار می‌کند.
متأسفانه بیشتر ما فکر می‌کنیم نماز، روزه، دعا و زیارت عاشورا ثواب دارد و با این‌هاست که خدا از ما راضی می‌شود و نظر لطفش را شامل حالمان می‌کند، درحالی‌که احادیث فراوانی داریم که نشان می‌دهد دین و مستحبات آن، منحصر به نماز گزاردن و زیارت عاشورا و دعا خواندن نیست. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «وقتی مردی با محبت به همسرش نگاه کند و همسرش هم به او محبت‌آمیز بنگرد، خدا به آن‌ها با نظر رحمت نگاه می‌کند».
حضرت رسول (ص) در جای دیگری فرموده‌اند: «اگر زن و شوهر با هم نماز بخوانند یا دعای کمیل و زیارت عاشورا بخوانند، نگاه پرمهر و محبت آن‌ها به‌هم، رحمت خدا را جلب می‌کند». این‌ها نکاتی است که باید در منابر گفته شود تا مردم بدانند یک نگاه از سر عشق و محبت به همسر، چه برکاتی را برایشان به ارمغان می‌آورد. همین رفتار‌های به‌ظاهر کوچک است که همدلی‌ها را رقم زده، باعث می‌شود همسران در ناملایمات و فرازونشیب‌های زندگی، حامی و همراه هم باشند.
کمی بیشتر که در آموزه‌های دینی، موضوع محبت و مودت خانوادگی را بررسی کنیم، متوجه آثار خارق‌العاده آن می‌شویم؛ برای مثال همه ما می‌دانیم که اعتکاف از اعمال دارای ثواب بسیار است. اینکه انسان حداقل سه روز در مسجد خلوت کند و روزه بگیرد و نماز بخواند و مناجات و دعا کند، آثاری همچون حج دارد؛ یعنی باعث می‌شود انسان همچون روز تولد از گناهان پاک شود (البته حق‌الناس و جبران آن از این دایره بیرون است).
جالب آنکه پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «اینکه زن و شوهری کنار هم بنشینند و به شیوه محبت‌آمیز صحبت کنند، از اعتکاف در مسجدالنبی، ثواب بیشتری دارد»؛ بنابراین فکر نکنیم فقط دعا و زیارت است که ثواب دارد، بلکه چنین ثواب‌های ارزشمندی در محبت ما به همسر خود و یک گپ‌وگفت صمیمی و مهربانانه با او نیز نهفته است؛ چنان‌که در روایات دینی تصریح شده است: «وقتی زنی لیوان آبی به دست شوهر خود یا مردی لقمه‌ای نان به همسر خود بدهد، از اینکه یک سال هر روز روزه بگیرد و نماز شب بخواند، ثواب بیشتری دارد». این‌ها ثابت می‌کند که مودت و محبت در فضای خانواده، علاوه‌بر آثار دنیایی که شامل آرامش و نشاط فرد و خانواده است، ثواب اخروی هم دارد و وزنه اعمال نیک ما را سنگین می‌کند.
امام‌سجاد (ع) در رساله حقوق خود در تبیین حق همسر می‌فرمایند: «و، اما حق فردی که از راه ازدواج با تو نسبت برقرار کرده است (یعنی حق همسر) این است که بدانی خدا او را مایه آرامش جان و انیس و نگهدار تو قرار داده و هریک از شما زن و شوهر باید به نعمت وجود همسرش، حمد خدا را به‌جا آورد و بداند که این نعمت خداست که به او داده است و بر او لازم است با این نعمت خدا، خوش‌رفتاری کند و آن را گرامی بدارد. با او به مدارا رفتار کند؛ گرچه حق تو بر همسرت، سخت‌تر است و نسبت‌به آنچه می‌پسندی و نمی‌پسندی، تا آنجا که گناه نباشد، طاعت تو بر او لازم است. ولی او هم حق دلنوازی و انس بر تو دارد و حفظ مقام آسایش تو در دامن اوست برای کامیابی و لذت‌جویی که باید انجام شود و این خود، حق بزرگی است و قوه‌ای جز به کمک خداوند نیست».
اگر همین یک تبیین را کنار آنچه روان‌شناسی امروزی برای ارتباط با همسر به ما عرضه می‌کند بگذاریم، روشن‌اندیشی، عقلانیت و عمق معارف دینی را درک می‌کنیم که چه زیبا اساس رفتار با همسر و حقوق او را گوشزد می‌کند، ولی متأسفانه غفلت و بی‌توجهی به این معارف، ما را درگیر مشکلات فردی، خانوادگی و اجتماعی کرده است. تنهایی‌های عمیق درونی، طلاق‌های عاطفی، پایین‌وبالا کردن پله‌های دادگاه خانواده، معضل فرزندان طلاق و آسیب‌هایی که آن‌ها را تهدید می‌کند، اغلب به‌دلیل نادیده گرفتن همین حقوقی است که به‌راحتی اداکردنی است و زحمت و هزینه‌ای هم دارد، اما بار بزرگی را از دوش خانواده و جامعه برمی‌دارد.
به همین دلیل هم در اسلام، بر رعایت حقوق بسیاری در روابط همسران و خانواده، تأکید شده است که از مهم‌ترین آن‌ها، داشتن محبت و مودت به یکدیگر است. زن و شوهر باید رعایت حال یکدیگر را بکنند و به‌هم محبت داشته باشند. این‌چنین، هم دنیایشان بهتر می‌شود، هم اجر اخروی می‌برند. نمونه روابط اثرگذار همسرانه، ارتباط حضرت امیرالمؤمنین (ع) و حضرت زهرای‌مرضیه (س) است.
خانواده، اساس و بنیان اجتماع است. زمانی در روابط اجتماعی، محبت و الفت روا می‌داریم که در خانواده آن را یاد گرفته باشیم؛ چون اساس تربیت در خانواده بنا می‌شود. نمونه این تربیت مربوط به خانه حضرت امیر (ع) و فاطمه‌زهرا (س) است؛ آن‌ها اگرچه خانه‌ای محقر داشتند، در همان خانه، فرزندانی تاریخ‌ساز تربیت کردند.
علاوه‌بر این، فرزندآوری حضرت زهرا (س) باید الگو قرار بگیرد. ایشان در نه سال زندگی زناشویی، پنج فرزند به‌دنیا آوردند که یکی از آن‌ها سقط شد و چهار تن دیگر در عرصه اجتماع، نقشی ویژه آفریدند؛ آن حضرات در آن خانواده کوچک با تربیت پدر و مادری بامحبت و مؤمن، پرروش یافتند و عبادت، حجاب، اخلاق و ادب و دین‌داری را از پدر و مادر یاد گرفتند. این نشان می‌دهد که وقتی خانواده درست و اصولی و براساس مودت و همدلی بنا شود، اجتماع مفید و سالم هم شکل می‌گیرد.