مترجم: عادل نجفی | شهرآرانیوز؛ وقتی در سال ۱۴۹۲ کریستف کلمب به آمریکا رسید، بومی‌هایی را مشاهده کرد که دود ناشی از سوزاندن برگ‌های یک گیاه را نفس می‌کشیدند. کاشف آمریکا با کشف جدید خود به اسپانیا بازگشت و به این ترتیب دود توتون به اروپا راه یافت.
«توباکو» نامی است که مردم اروپا برای این گیاه انتخاب کردند و با ورود آن به ایران «تنباکو» نامیده شد. در ادامه مراودات اروپایی‌ها به آمریکا شیوه مصرف توتون به سبکی که امروزه آن را به عنوان عمومی سیگار کشیدن می‌شناسیم تثبیت شد. به عبارت دیگر بومیان آمریکا علاوه بر جغرافیا، درس تاریخی استعمال توتون را هم برای سایر ملل به یادگار گذاشتند.
توتون در سال ۱۶۰۵ میلادی در قلمرو عثمانی، مصر و هندوستان نیز شناخته شده بود، ولی این پرتغالی‌ها بودند که آن را وارد ایران کردند. براساس برخی مستندات تاریخی و گزارش خبرگزاری مهر، از سال ۱۵۹۰ میلادی مطابق با ۹۹۹ هجری قمری این ماده افیونی به کشور ما وارد شد. تنباکو در دوران شاه عباس صفوی با رویکردی اغراق آمیز به عنوان درمان درد‌ها در ایران رواج بیشتری یافت و پنج قرن پس از ورود به ایران زمین تقریبا امروز همه کشور‌ها و سرزمین‌ها را به خود وابسته کرده و برای معتادان حتی از نان شب هم ضروری‌تر شده است.
اما قصه این برگ سبز تحفه مغرب زمین در این پنج قرن تحولات زیادی داشته که به بهانه روز جهانی مبارزه با دخانیات به آن نگاه ویژه کرده‌ایم. این روز‌ها با دیجیتالی شدن همه امور زندگی، سیگار نیز در انواع الکترونیکی به بازار عرضه شده است. محصولی با وعده کاهش آثار سوء مصرف دخانیات و قیمتی بالاتر که توانسته به جیب مصرف گنندگان در گوشه و کنار جهان راه پیدا کند؛ و بالاخره سیگار برقی!
استوانه ۹ سانتی متری کاغذی که با پنبه‌ای در یک سر آن سال‌ها در گوشه دهان آقایان و خانم‌ها محل سوختن تنباکو بود، به تدریج در گذر زمان دستخوش تغییرات زیادی شد. از تولید نسخه‌های کم نیکوتین‌تر تا نازک و کوچک‌تر، اما این تغییرات باز هم نتوانست مضرات ریزودرشت آن مانند بیماری‌های قلب و عروق و به طور کلی مرگ‌های زودرس را کم کند و محققان را به فکر تولید نسخه‌های کم آسیب‌تر فرو برد.
نمونه‌های اولیه تلاش برای تولید محصولی که بخار را با استفاده از الکتریسته به داخل شش‌های مصرف کنندگان ارسال کند در دهه ۲۰ میلادی در آمریکا تولید شدند. فراوانی و تنوع محصولات دخانی سنتی و همچنین جایگاه اجتماعی مصرف دخانیات در جامعه آن زمان در اروپا و آمریکا باعث شد تا این محصولات چندان با اقبال عمومی روبه رو نشوند، اما با افزایش آگاهی درباره مخاطرات مصرف مستقیم دخانیات و علاقه جامعه به استفاده از سیگار‌های جایگزین از سال ۲۰۰۳ میلادی به این سو، سیگار‌های الکترونیکی امروزی پای خود را به بازار باز کردند.
سیر قیمت گذاری سیگار الکترونیکی تابعی از میزان پذیرش گسترده آن و پیشرفت‌های فناوری در این صنعت است. هنگامی که سیگار‌های الکترونیکی برای اولین بار در اواسط دهه ۲۰۰۰ میلادی عرضه شدند، به عنوان یک محصول خاص در نظر گرفته می‌شدند. نمونه‌های اولیه، اغلب دست و پا گیر بودند و حتی کارایی اثربخش کمتری داشتند.
تولید محدود و هزینه‌های بالای تحقیق و توسعه باعث شدند تا سیگار‌های برقی با قیمت های بالاتری به دست مصرف کنندگان برسند. با این حال، با پیشرفت فناوری و افزایش تولید، قیمت‌ها شروع به کاهش کردند. براساس گزارش‌ها در حالی که در سال ۲۰۱۸ میلادی مجموع درآمد سیگار‌های الکترونیکی در جهان ۱۶ میلیارد دلار بوده است، پیش بینی می‌شود فروش آن در سال ۲۰۲۸ به حدود ۳۰ میلیارد دلار برسد.
۱۵.۶ ٪ از مردان
۸.۴ ٪ از زنان
زنان و مردان در استفاده از سیگار الکترونیکی نیز متفاوت عمل می‌کنند. مطالعات پیوسته‌ای که در ایالات متحده بر روی مصرف کنندگان در یک دهه اخیر انجام شده است نشان می‌دهد که میزان مصرف در بین مردان در مقایسه با زنان بیشتر است. به عنوان مثال، داده‌های مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا (CDC) نشان می‌دهد که در این کشور، تقریبا ۱۵.۶ ٪ از مردان از سیگار الکترونیکی استفاده می‌کنند، در حالی که این میزان برای زنان ۸.۴ ٪ است. این الگو تا حدودی در سطح جهانی نیز قابل تعمیم است، اما تا حدودی در سایر کشور‌ها متفاوت است.
عوامل متعددی در ایجاد این نابرابری نقش دارند. از لحاظ تاریخی، سیگار کشیدن در بین مردان شایع‌تر بوده و به نظر می‌رسد این روند در مصرف سیگار الکترونیکی نیز حفظ شده است. علاوه بر این، استراتژی‌های بازاریابی اغلب مردان را با شیوه‌های تهاجمی‌تر هدف قرار می‌دهند و ویپینگ (استعمال سیگار الکترونیکی) را به عنوان یک فعالیت مردانه نشان می‌دهند.
با این همه، شکاف جنسیتی به تدریج در حال کاهش است، زیرا زنان بیشتری به سیگار‌های الکترونیکی یا به عنوان ابزار ترک سیگار یا انتخاب سبک زندگی روی می‌آورند.
امروزه در بازار طیف متنوعی از محصولات را با بودجه‌های مختلف می‌توان تهیه کرد. قیمت سیگار‌های الکترونیکی یک بار مصرف بین ۵ تا ۱۰ دلار است، در حالی که قیمت دستگاه‌های قابل استفاده مجدد می‌توانند از ۳۰ تا ۱۵۰ دلار متغیر باشند. مدل‌های حرفه‌ای آن بیش از ۲۰۰ دلار ارزش گذاری شده است. این تحول قیمت‌ها هم نشان دهنده افزایش رقابت و هم پیشرفت در فناوری است و باعث می‌شود سیگار‌های الکترونیکی برای مخاطبان گسترده تری در دسترس باشند.
سن نقش مهمی در پذیرش سیگار الکترونیکی دارد. جوانان، به ویژه افراد هجده تا بیست وچهارساله، مهم‌ترین کاربران این محصول هستند. طبق نظرسنجی مرکز ملی تنباکو در ایالات متحده، نزدیک به ۲۱ درصد از این گروه سنی از سیگار‌های الکترونیکی استفاده می‌کنند.
جذابیت در میان کاربران جوان را می‌توان به عوامل مختلفی نسبت داد، از جمله درک سیگار الکترونیکی به عنوان جایگزین ایمن‌تر برای سیگار کشیدن سنتی، در دسترس بودن طعم‌های مختلف، تأثیر رسانه‌های اجتماعی و همچنین فشار گروه همسالان.
در مقابل، استفاده در میان گروه‌های سنی بالاتر به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. برای افراد بیست وپنج تا چهل وچهار ساله، این میزان حدود ۱۰ درصد است، در حالی که برای افراد چهل وپنج تا شصت وچهار سال، این میزان به حدود ۴ درصد کاهش می‌یابد.
میزان استفاده در بین افراد شصت وپنج سال و بالاتر حتی کمتر است و تقریبا ۱ ٪ گزارش شده است. این روند‌ها نشان می‌دهند که سیگار‌های الکترونیکی در درجه اول به عنوان یک محصول برای نسل‌های جوان تلقی می‌شوند و پس از آن به عنوان تجربه یک امر تازه است و در آخر، وسیله‌ای برای ترک سیگار سنتی کارایی دارد.
پذیرش سیگار الکترونیکی همانند سیگار‌های سنتی در مناطق مختلف جهان متفاوت گزارش شده است. به طور کلی عوامل فرهنگی، نظارتی و اقتصادی بر پذیرش این افیون الکترونیکی تأثیرگذار هستند.
آمریکا
ایالات متحــــــــــــده یکی از بالاترین نرخ‌های استفاده از سیگار الکترونیکی را دارد که در سال‌های اخیر ناشی از بازاریابی تهاجمی و شرایط نظارتی نسبتا آسان به وجود آمده‌است. تا سال ۲۰۲۱، حدود ۱۴ درصد از بزرگ سالان سیگار‌های الکترونیکی را امتحان کرده اند، که ۴.۵ درصد آن‌ها همچنان از آن استفاده می‌کنند.
کانادا
استفاده از سیگار الکترونیکی در کانادا مشابه ایالات متحده است و حدود ۳ درصد از جمعیت به طور منظم از آن‌ها استفاده می‌کنند. مقررات کانادا، اما سخت گیرانه‌تر است و در تبلیغات و تنوع بخشی به طعم‌های مختلف با هدف کاهش جذابیت برای جوانان محدودیت‌های بیشتری در نظر گرفته شده است.
آلمان
در آلمان، استفاده از سیگار‌های الکترونیکی نسبتا کم است و حدود ۱.۴ درصد از جمعیت بزرگ سال را مصرف کنندگان سیگار‌های نسل جدید تشکیل می‌دهند. این نرخ پایین‌تر را به قوانین سخت گیرانه و یک پویش قوی بهداشت عمومی علیه هرگونه استعمال دخانیات نسبت می‌دهند.
بریتانیا
پذیرش سیگار‌های الکترونیکی به عنوان ابزاری برای ترک سیگار باعث شده است تا بریتانیا نرخ بالاتری از مصرف سیگار‌های الکترونیکی را در مقایسه با دیگر کشور‌های اروپایی به ثبت برساند. تقریبا ۷ درصد از بزرگ سالان در این کشور از سیگار‌های الکترونیکی استفاده می‌کنند که مورد تأیید نهاد‌های بهداشت عمومی هستند. این نهاد‌ها استعمال دخانیات را به طور درخور توجهی کمتر از سیگار‌های سنتی مضر می‌دانند.
چین
با اینکه زادگاه سیگار‌های الکترونیکی مدرن در شرق آسیا ست، استفاده از آن در چین نسبتا کم و حدود ۱ ٪ جمعیت مصرف کنندگان دخانیات است. این امر به دلیل قوانین سخت گیرانه دولتی و ترجیح فرهنگی برای مصرف سیگار سنتی است.
ترکیه
ترکیه یکی از کمترین نرخ‌های استفاده از سیگار‌های الکترونیکی را دارد که بیشتر به دلیل ممنوعیت قانونی فروش و واردات سیگار‌های الکترونیکی است. تنها حدود ۰.۵ درصد از مردم این کشور از این دستگاه‌ها استفاده می‌کنند که اکثر کاربران آن را از طریق کانال‌های غیررسمی به دست می‌آورند.
سیگار‌های الکترونیکی در فرهنگ عامه نیز جای خود را باز کرده اند. چندین سلبریتی برجسته آشکارا از آن‌ها استفاده و حتی تشویق به استفاده از آن می‌کنند.
لئوناردو دی کاپریو، این بازیگر برنده اسکار در رویداد‌های عمومی مختلف از جمله جوایز گلدن گلوب در حال استفاده از ویپ دیده شده است. فعالان بازاریابی بر این باورند که استفاده دی کاپریو از سیگار‌های الکترونیکی به افزایش فروش و محبوبیت این محصولات کمک کرده است.
کاترین هیگل: هنرپیشه و ستاره سابق سریال «آناتومی گری» مدافع سرسخت سیگار‌های الکترونیکی بوده است و حتی بر به دست گرفتن آن در حین حضور در برنامه‌های سینمایی و تلویزیونی تأکید دارد.
جانی دپ: دپ که به خاطر سبک زندگی خاصش شناخته می‌شود، در حال استفاده از سیگار‌های الکترونیکی هم روی صحنه و هم خارج از آن دیده شده است. بازی او در فیلم «توریست» از شخصیتی که ویپ استفاده می‌کرد، به معرفی سیگار‌های الکترونیکی به مخاطبان بیشتر کمک کرد.
نقش سیگار‌های الکترونیکی در ترک سیگار بسیار مورد بحث است. طرف داران این سیگار‌ها معتقدند که آن‌ها جایگزین کم ضرر تری برای سیگار‌های سنتی هستند و می‌توانند به عنوان یک ابزار در ترک مؤثر عمل کنند. مطالعات نشان داده اند که سیگار‌های الکترونیکی می‌توانند به افراد سیگاری کمک کنند تا مصرف سیگار خود را کاهش دهند یا به طور کامل آن را ترک کنند. به عنوان مثال، یک مطالعه در سال ۲۰۱۹ که در مجله پزشکی نیوانگلند منتشر شد، نشان داد که سیگار‌های الکترونیکی در کمک به ترک سیگار مؤثرتر از درمان جایگزین نیکوتین هستند.
با این حال، منتقدان خطرات بالقوه، از جمله امکان استفاده دوگانه (استفاده از سیگار‌های الکترونیکی و سیگار‌های سنتی) بخار ناشی از مصرف آن‌ها را با اهمیت می‌دانند. علاوه بر این، این نگرانی وجود دارد که سیگار‌های الکترونیکی می‌توانند با شعار ایجاد نکردن اعتیاد یا آسیب، دروازه‌ای برای شروع مصرف سیگار در افراد غیر سیگاری، به ویژه در میان جوانان باشند. آثار بلندمدت سیگار‌های الکترونیکی همچنان برای پژوهشگران مورد ابهام است.
بسیاری از مصرف کنندگان سیگار‌های سنتی به مصرف ویپ‌ها نیز روی آورده اند و این امر فرایند تشخیص بیماری‌ها و آثار مصرف سیگار‌های الکترونیکی را دشوارتر کرده است. آنچه مسلم است این محصولات جایگاه خود را در فرهنگ عمومی جوامع مختلف باز کرده اند و باید نسبت به آن‌ها با رویکرد جدی تری وارد عمل شد.