براساس بررسی‌های مختلفی که در مورد ذخایر افغانستان انجام شده، این کشور دارای معادن قابل توجه از جمله مس، زغال سنگ، آهن، نیوبیم، کبالت، طلا، مولیبدن، نقره و آلومینیوم و همچنین منابع فلورسپات، اورانیوم، بریلیم، تالک و لیتیوم است. افغانستان همچنین دارای ذخایر نفت و گاز است که بیشتر آن در شمال کشور واقع شده است.
در شرایطی که مردم افغان روی گنج بزرگی نشسته‌اند، اما تا امروز از این گنج نتوانستند به درستی بهره ببرند. در واقع معادن ارزشمند و دست‌نخورده افغانستان در بهبود اوضاع اقتصادی این کشور کمکی نکرده است. البته سال‌ها جنگ، ناامنی و اشغال می‌تواند عامل اصلی این شرایط باشد.
بعد از خروج آمریکایی‌ها از افغانستان و آغاز حاکمیت دوباره طالبان، کمک‌های خارجی متوقف، نظام بانکی آن دچار بحران نقدینگی و اقتصاد این کشور با بحران روبرو شده است. برهمین اساس هنوز شاهد توسعه زیرساخت‌ها برای برداشت از معادن افغانستان نیستیم.
در گذشته ذخایر طبیعی افغانستان را تا سه تریلیون دلار تخمین زده بودند. این تخمین در سال ۲۰۱۰ انجام شده بود و اکنون ممکن است به دلیل افزایش ارزش این زخایر بیشتر شده باشد.
از سوی دیگر بر اساس گزارش رسمی سال ۲۰۱۹ وزارت معادن افغانستان که به ارزیابی مشترک آمریکا و افغانستان اشاره کرده، تخمین زده شده است که در میادین و چاه‌های نفت افغانستان حدود ۱.۶ میلیارد بشکه نفت خام، ۱۶ تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی و ۵۰۰ میلیون بشکه مایعات گازی طبیعی وجود دارد.
با به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان و مسدود شدن منابع مالی این کشور، بار دیگر درآمدزایی و اهمیت معادن مورد توجه قرار گرفته است.
در ماه‌های اخیر شاهد رفت و آمد‌های دیپلماتیک فراوانی به افغانستان بودیم، که در این بین قرارداد‌هایی در خصوص معادن افغانستان نیز بسته شده است.
طالبان در صدد جلب سرمایه‌گذاری خارجی به ویژه چین روی معادن افغانستان است. حتی چندی قبل شاهد سفر هیئتی افغان برای آموزش برای استخراج و دیگر مسائل به چین بودیم. همچنین رد پای روسیه، اروپا و حتی ترکیه را در موضوع معادن افغانستان شاهد هستیم.
با این حال هنوز شاهد حضور پررنگ کشور‌ها در خصوص معادن این کشور نیستیم. حتی بار‌ها در دوره جمهوریت چینی‌ها متهم به بدعهدی در قرارداد استخراج معادن شده‌اند.
زیرساخت‌های افغانستان شرایط مناسبی ندارد، علی‌الخصوص زیرساخت‌هایی که صنعتی و معدنی هستند اصلاً شرایط مناسبی ندارند. از سوی دیگر افغانستان در حوزه راه‌آهن برای جابه‌جایی و حمل حجم‌ها بزرگ فله‌ای و با اعداد بزرگ در حوزه معدن با چالش روبه‌رو است و فاقد زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای مناسب و کافی برای انتقال حجم انبوه مواد معدنی است. است. همچنین بسیاری از نقاط افغانستان که دارای پتانسیل‌های معدنی هستند اصلاً جاده‌کشی ندارد.
در واقع مسائل بسیاری در افغانستان وجود دارد که ریسک فعالیت معدن‌کاری در افغانستان با ضریب بسیار بالایی افزایش پیدا می‌کند. با این حال ایران دو کنسرسیوم راه آهن و معدن تشکیل داده که می‌تواند در این موضوعات کمک فراوانی به استخراج معادن و حمل آن برای مردم افغانستان بکند.
در حقیقت کنسرسیوم راه‌آهن به خوبی می‌تواند مشکل ترانزیت و جابه‌جایی را حل کند و همچنین کنسرسیوم معدن نیز وارد مسائل استخراج و دیگر مسائل بشود. البته این ورود به حمایت دولت ایران و طالبان نیاز دارد.
این در حالی است که چندین شرکت بزرگ معدنی کشور کنسرسیومی با هدف ورود به معادن افغانستان شکل داده‌اند و یک شرکت فولادساز بزرگ هم تصمیمات جدی برای ورود به بازار معدن افغانستان دارد. هر کدام از این شرکت‌ها در منطقه شناخته شده و دارای اهمیت فراوان هستند.
ایران و افغانستان به دلیل اینکه در همسایگی هم قرار دارند و شرایط فرهنگی آنها نزدیک است. بدون شک خیلی بهتر می‌توانند در بسیاری از پروژه‌های اقتصادی همکاری داشته باشند. البته به نظر می‌رسد کنسرسیوم معدنی آنچنان که باید نتوانسته در افغانستان ورود کند. اگر طالبان به دنبال حل مشکل استخراج و ترانزیت منابع معدنی خود است، بدون شک بهترین راه حل‌اش همکاری با ایران می‌تواند باشد. زیرا هم ایران توانایی‌های لازم در حوزه فنی و مهندسی این کار را دارد و هم هزینه‌ها به دلیل همسایگی و روابط دو کشور کاهش خواهد یافت.
البته پیش از این مسئولان وزارت معادن و نفت طالبان از دیدار‌ها با شرکت‌های معدنی و حضور ایران در بخش معادن افغانستان استقبال کرده بود. باید دید که روند همکاری‌های دو کشور به کدام سمت خواهد رفت.
منبع: پرستو بهرامی‌راد- ایراف