مهمانی محرمی دسته‌جات

محرم به‌ویژه دهه اولش با همه بار حزن و غمی که روی دل می‌گذارد و باعث می‌شود هرجا و در هر حال باشی یادت نرود این روز‌ها چه مصیبت‌ها که بر عزیز فاطمه (س) نرفته است، آیین‌ها و رسومی هم دارد که اگر از بار غم آن کم نکند، دست‌کم این غم را طوری تقسیم می‌کند که در سایه آن، روح همدلی ضرب می‌شود و گرمای بیشتری به تنور عزاداری‌ها می‌دمد و گرم‌ترش می‌کند؛ مثل رسم دیدوبازدید یا همان مهمانی دسته‌جات عزاداری که از قدیم‌الایام مرسوم بوده است و جزو خاطره‌انگیزترین رسوم محرمی همه ماست.

این رسم به قدری جاافتاده و پرمخاطب است که معمولا مساجد و هیئات، برنامه دیدوبازدید ثابت و مشخص سالانه دارند و می‌دانند که مثلا شب اول قرار است دسته عزاداری خود را عازم کجا کنند و شب دوم، میزبان دسته عزاداریِ کدام مسجد و هیئت هستند. آداب این مهمانی و میزبانی هم خود از زیباترین و جذاب‌ترین آیین‌های محرمی به‌شمار می‌رود؛ بوی خوش اسپند که برمی‌خیزد و مشام جان را نوازش می‌دهد، صدای دسته که از دور می‌آید، جوان‌تر‌ها به استقبال می‌روند. اول از همه علامت است که نمایان می‌شود و پیش پایش، گوسفند قربانی می‌شود. 

جلوی در مسجد و هیئت که می‌رسد، طبق رسوم قدیمی، عرض ادب و ارادت می‌کند. علامت که کنار می‌رود، دسته زنجیرزن‌ها می‌رسند و با دمی که گرفته می‌شود، به قول معروف سه‌ضرب زنجیر می‌زنند و یکی از قاب‌های مانای عزادارایِ محرمی را خلق می‌کنند. پس از آن زنجیر‌ها کنار گذاشته می‌شود و این‌بار دسته مهمان و دسته میزبان هم‌نوا باهم در میانه مسجد و هیئت آمده، به رسم مهمان‌نوازی، بلندگو به دست مداحان و ذاکران دسته مهمان داده می‌شود تا دم بگیرند و با نوحه و شور آنها، عزاداران سینه‌زنی کنند. 

چه‌بسیار دودمه‌های معروفی که در همین دیدوبازدید‌های دسته‌جات، بیان و باب شد و جای خود را در فرهنگ محرمی ماندگار کرد؛ مثل «امشبی را شه دین در حرمش مهمان است/ مکن‌ای صبح طلوع، مکن‌ای صبح طلوع// عصر فردا بدنش زیر سم اسبان است/ مکن‌ای صبح طلوع، مکن‌ای صبح طلوع». چراغ‌ها که خاموش شد، روضه‌خوانی و اشک‌های جاری، سکانس پایانی این رسم محرمی را خلق می‌کند و بعد هم نشستن کنار خوان کرم حسینی که هیچ سفره و لقمه‌ای طعم خوش آن را نمی‌دهد.

این دیدوبازدید آیین بدرقه خاص خود را هم دارد و عزاداران حسینی با حرمت و احترام با سلام و صلوات و شعرخوانی بدرقه می‌شوند. اهالی مسجد و هیئت میزبان می‌خوانند: «به‌سلامت بروید اهل عزا/ ز عزای پسر شیر خدا» و دسته مهمان در پاسخ این محبت و احترام، می‌گویند: «ما دعا گفتیم و رفتیم زین عزا/ اجر بانی با شهید کربلا». این رسم دیرینه و جذاب محرمی، باعث شده است ما از مساجد و هیئت‌های مختلف شهر درپی همراهی دسته‌جات، خاطرات شیرین محرمی به یادگار داشته باشیم.