فتوت و جوانمردی در قرآن و سیره اهل‌بیت (ع)، گستره‌ای پهناور دارد و همه فضایل اخلاقی را شامل می‌شود؛ برای مثال قرآن حضرت ابراهیم (ع) را اسوه جوانمردان، معرفی و از حضرت یوسف (ع) به شخصیتی جوانمرد و دارای فتوت یاد می‌کند که در مسائل ناموسی خویشتن‌داری کرد یا در اشاره به ماجرای اصحاب کهف، از آنها به جوانمردانی یاد می‌شود که از حق دفاع کردند: «إِذْ أَوَى الْفِتْیَه إِلَى الْکَهْفِ».
در روایتی که در «محاسن برقی» نقل شده و علامه‌مجلسی نیز آن را آورده، آمده است: «فردی محضر امام‌رضا (ع) عرضه داشت: به قدر جوانمردی خود به من بخشش کنید؛ حضرت فرمودند: این میزان در توانم نیست. وی عرضه داشت: پس به اندازه جوانمردی من، عطا کنید. حضرت فرمودند: «این مقدور است» و به وی دویست دینار بخشیدند». این نقل نشان می‌دهد که فتوت و جوانمردی معصومین (ع) به قدری است که در بسیاری از اوقات نمی‌توان به آن جلوه بیرونی داد.
در غزوه اُحد و درپی رشادت‌های امیرالمؤمنین علی (ع) ندا آمد: «لا فَتى اِلاّ عَلِىّ، لا سَیفَ اِلاّ ذُو الفَقار؛ جوانمردی جز علی (ع) و شمشیری جز ذوالفقار نیست». حضرت امیر (ع) در این جنگ از خود جوانمردی بی‌نظیری نشان دادند و به‌تن‌هایی پرچم اسلام را در آن موقعیتی که همه درصدد ترک صحنه بودند، برافراشتند.
کسی در فتوت و جوانمردی به پای امام‌علی (ع) نمی‌رسد و درباره ایشان فتوت‌نامه‌های متعدد نوشته شده است. یکی از نشانه‌های جوانمردی این است که امام‌علی (ع) به گفته‌های خود عمل می‌کردند. ایشان می‌فرمایند: «ای مردم! به خدا سوگند من شما را به طاعتی وادار نمی‌کنم، مگر آنکه پیش از آن خود به آن عمل کرده باشم و از معصیتی بازنمی‌دارم، مگر آنکه خود آن را ترک کرده باشم» (خطبه ۱۷۵).
امیرالمؤمنین (ع) به‌تمامی تجلی جوانمردی و فتوت است؛ ایشان می‌فرمایند: «سه چیز عین فتوت و جوانمردی است: بخشش در حال تنگدستی، تحمل و صبوری بدون ذلت‌پذیری و خودداری از خواهش و درخواست از دیگران!».
امام‌حسین (ع) نیز در ماجرای کربلا تا جای ممکن کوشیدند با جوانمردی مقابل آن همه شقاوت عمل کنند. اهل‌بیت امام نیز چنین بودند و فضایل اخلاقی را حفظ کردند. همچنین امام‌حسن (ع) وقتی مرد شامی به ایشان نسبت‌های ناروا داد و فحاشی کرد، باکرامت برخورد کردند و در اثر این رفتار امام (ع)، آن فرد اظهار پشیمانی کرد و خجل شد و عرض کرد: «خدا بهتر می‌داند رسالت را در کدام خاندان جوانمرد قرار دهد».
امروز به جوانمردی و فتوت از جنس آنچه در سیره اهل‌بیت (ع) است، در زندگی‌هامان بسیار نیاز داریم؛ به‌ویژه درمیان مسئولان و مدیران که چشم مردم به آنهاست. باید شخصیت‌های این‌چنینی معرفی شوند؛ مثل شهدا. نسل جدید ما نیاز دارد که این اسوه‌ها و الگو‌ها معرفی شوند.
متأسفانه در این عرصه‌ها جهاد تبیین را به کار نگرفته‌ایم. اگر این آموزه‌ها را تبیین کنیم، مردم شیفته و واله آن بزرگواران می‌شوند؛ چنان‌که امام‌رضا (ع) فرمودند: «اگر مردم زیبایی‌های سخنان ما را می‌شناختند، بی‌شک از ما پیروی می‌کردند». اگر مردانگی و جوانمردی اهل‌بیت (ع) را برجسته و معرفی کنیم، بسیاری از ناملایمات برطرف می‌شود؛ چون انسان به‌طور فطری با این فضیلت همراه می‌شود.