تقویت مناسک فردی به‌جای مناسک جمعی

سعیده آل ابراهیم/ شهرآرانیوز - «تا پیش از این هرهفته یک‌بار برای شرکت در جلسه سخنرانی به مسجد می‌رفتم. نه‌تنها من بلکه خانم‌های زیادی برای شرکت در این جلسات هفتگی به مسجد می‌آمدند. هرزمان هم که فرصت داشتم، برای نمازجماعت به مسجد می‌رفتم. بااینکه در مشهد زندگی می‌کنیم، حرم رفتنمان مثل سایر زائران نبود، اما بالاخره هفته‌ای یک‌بار به حرم می‌رفتیم. حالا دو ماهی می‌شود که مساجد و حرم تعطیل شده است. وقتی تصاویر حرم را از تلویزیون تماشا می‌کنم، دلم پر می‌کشد،، اما به‌ علت ویروس کرونا، چاره دیگری نیست. دعا و رازونیازم هم دیگر جمعی نیست و در خلوت خودم عبادت می‌کنم، اما قبول کنید که صفای دعا و زیارت جمعی، چیز دیگری است.» این‌ها را معصومه‌خانم، زنی میا‌ن‌سال و مادر دو فرزند، برایمان می‌گوید که تا پیش از تعطیلی اماکن مذهبی با آن‌ها انس داشته است.

۲ ماه خانه‌نشینی
«من تا قبل از اینکه حرف از ویروس کرونا باشد، دائم به روضه و جلسه می‌رفتم. همسایه مسجد هم هستیم و خیلی کم پیش می‌آمد که برای نمازجماعت به مسجد نروم. هروقت شوهر و بچه‌هایم از من خبری نداشتند، می‌دانستند که برای شرکت در روضه یا دوره قرآن به خانه یکی از همسایه‌ها رفته‌ام. گاهی هم نوبت به من می‌رسید و در خانه روضه می‌گرفتم، اما حالا بیشتر از دو ماه است که خانه‌نشین شده‌ام؛ به این خاطر که دیابت دارم و ممکن است زودتر دچار بیماری کرونا شوم، حتی در این مدت بچه‌هایم را فقط از پشت پنجره می‌بینم. می‌آیند زنگ در را می‌زنند و من از پشت پنجره با آن‌ها احوال‌پرسی می‌کنم. دلم به این کار رضا نیست، اما آن‌ها فکر سلامت من هستند.» این‌ها را هم طاهره‌خانم می‌گوید که پنجاه‌سالگی را رد کرده است.

تماشای حرم از تلویزیون
«از زمانی که زانوهایم را عمل کرده‌ام، خیلی نمی‌توانم راه بروم. پا به سن گذاشته‌ام،، اما بازهم تا قبل از اینکه سروکله ویروس کرونا پیدا شود، حداقل بعدازظهر‌ها به مسجد می‌رفتم. مسجد تقریبا به خانه‌مان نزدیک است،، اما به‌ دلیل اینکه آهسته راه می‌روم، نیم‌ساعتی قبل از اذان راه می‌افتادم. برای ما پیرمرد‌ها مسجد یک نوع دل‌خوشی بود. حالا خیلی وقت است که نمازهایم را در خانه و تنها می‌خوانم، اما دروغ چرا؟ بیشتر اوقات دلم می‌گیرد. تا پیش از این ماجرا، پسرم هرازگاهی من را به حرم می‌برد،، اما حالا سهم ما از حرم فقط نگاه کردن به تصویر آن از تلویزیون است.» این‌ها را محمدآقا می‌گوید؛ پدربزرگی که در آستانه هفتادسالگی است.

ضرورت صبر در برابر بلا
یکی از مکان‌هایی که با شیوع کرونا تعطیل شد، اماکن مذهبی بود. برگزاری مراسم مذهبی مانند نمازجماعت، روضه و... خطر ابتلا به ویروس کرونا را افزایش می‌داد. حالا بیشتر از دو ماه است که مردم رنگِ مسجد و حسینیه و حرم امام‌رضا(ع) را ندیده‌اند و معلوم هم نیست که این داستان تعطیلی اماکن مذهبی تا چه زمانی طول بکشد. این دوری برای کسانی که با مسجد و حرم انس بیشتری داشتند، طبعا سخت‌تر خواهد بود. این روز‌ها خیلی‌ها با بسته شدن اماکن مذهبی به‌نوعی در خود احساس خلأ معنوی می‌کنند و حالا که خبر از موج دوم و سوم کرونا هم در راه است، هیچ چشم‌اندازی برای جبران این خلأ معنوی ترسیم نشده است و کسی هم نمی‌داند که این خلأ را چطور می‌توان جبران کرد.
حجت‌الاسلام عیسی رجبی، کارشناس مذهبی و مدرس حوزه علمیه، می‌گوید: ویروس کرونا ما را به‌سمت چیز‌هایی سوق داد تا آن‌ها را فراموش نکنیم؛ چیز‌هایی مانند انسانیت، اینکه این دنیا پر از بلاست، اینکه بشر موجود ضعیفی است، مساجد خانه خداست و...
او ادامه می‌دهد: انسان باید از خط و مسیر‌هایی که اسلام مشخص کرده است، پیروی کند. اسلام اولین راهکاری که در برابر بلایا پیشنهاد کرده است، صبر است. بلا می‌آید که آدم صبورتر شود. انسان باید یاد بگیرد بلا را مدیریت کند. این ویروس معلوم نیست تا چند وقت دیگر باشد و باید هم‌زیستی با آن را یاد بگیریم. باید برگزاری مراسم در مساجد، برپایی جلسه، هیئت، نمازجماعت و... را همان‌طوری مدیریت کنیم که مسئولان می‌گویند.

انسانیتی که شیوع کرونا زنده‌اش کرد
وی اظهار می‌کند: همیشه در ماه رمضان حال فقرا را درک می‌کردیم، اما امسال به‌دلیل ویروس کرونا خیلی از کاروکاسبی‌ها کساد شد و اقتصاد خانواده‌ها را دچار مشکل کرد و این امر موجب شد که ما بیشتر از قبل، مفهوم نداری و فقر را لمس کنیم؛ البته این نکته را هم درنظر داشته باشیم که جرقه بسیاری از حرکت‌های مردمی برای کمک به نیازمندان، از همین مساجد شکل گرفته است؛ اینکه می‌گویند مسجد خانه خداست، یعنی نمایندگی خدا بر روی زمین است و در این روز‌های کرونایی، دست کمک خود را در مساجد می‌بینیم.
رجبی ادامه می‌دهد: البته تا پیش از این ماجرا نیز مساجد، فقرا را شناسایی می‌کردند،، اما حالا مردم در قصه کرونا بیشتر این موضوع را مشاهده می‌کنند. همیشه مساجد، کانون فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بوده‌اند، اما اکنون مسجد هویت حقیقی خودش را بیشتر از هر زمان دیگری به نمایش می‌گذارد.
وی می‌گوید: درست است که خیلی از خانواده‌ها به‌دلیل شیوع ویروس کرونا داغدار شدند و شغلشان را از دست دادند، اما این‌ها ظاهر ماجراست و درحقیقت شیوع این ویروس باعث ایجاد تفاوت‌هایی نیز شده است. ما درظاهر، ازکارافتادگی و فقر و نداری ناشی از حضور کرونا را می‌بینیم اما لایه زیرین آن را که نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم چه تبلیغ فرهنگی گسترده و چه انسانیتی در انسان‌ها زنده شد.

مبلّغ امور مذهبی بشویم
رجبی درباره اینکه چطور می‌توان خلأ معنوی که این روز‌ها گریبان‌گیر مردم شده است را جبران کرد، بیان می‌کند: در بعضی خانواده‌ها ارتباط قطع نشده است و خیلی از آن‌ها با هم در ارتباط هستند، بنابراین چه خوب است که پدر خانواده در جمع، قرآن به دست بگیرد. این امر، فرهنگ قرآن‌خوانی در خانواده را ارتقا می‌دهد یا اینکه دعای فرج را که در ساعت خاصی از تلویزیون پخش می‌شود، اعضای خانواده باهم گوش بدهند. درواقع خیلی از کار‌هایی را که تابه‌حال در جمع انجام می‌دادیم، مثل نشستن پای مداحی یا منبر یک سخنران، حالا به‌دلیل شرایط، ناچاریم خودمان مبلّغ این جریان‌ها باشیم و همه این‌ها به این دلیل است که اکنون این خلأ وجود دارد.
این کارشناس مذهبی بیان می‌کند: شنیده‌ام بعضی‌ها با اقوام درجه‌یک، به تعداد کم و با رعایت کامل موازین بهداشتی، روضه برگزار می‌کنند که این خوب است. به‌هرحال حالا که دستمان از خیلی از جریانات کوتاه شده است، باید این شرایط را مدیریت کنیم. همچنین افراد می‌توانند برای انجام کمک‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به مساجد ورود کنند.
وی می‌گوید: پس از بسته شدن حرم، خیلی‌ها به‌تنهایی یا با خانواده با ماشین به زیرگذر حرم می‌روند یا جایی که حرم در دید آن‌هاست، از ماشین پیاده می‌شوند. از راه دور سلام داده، زیارت‌نامه و قرآن می‌خوانند و می‌روند. این یک زیارت کوتاه مطلوب است. زمانی که چاره‌ای نیست، بعضی خلأ‌ها را خودمان می‌توانیم جبران کنیم؛ البته صداوسیما هم با پخش برنامه‌های مذهبی از حرم و سایر اماکن مذهبی، برای جبران همین خلأ تلاش می‌کند. رجبی ادامه می‌دهد: اگر شرایط طوری باشد که بتوان موازین بهداشتی را در مساجد رعایت کرد، خیلی خوب است که امکان بازگشایی مساجد فراهم شود، اما حالا که شرایط به این شکل است و نمی‌شود بیماران را تشخیص داد، بهترین کار همین است که فاصله‌گذاری اجتماعی در مسجد رعایت شود؛ به‌طور مثال هرکسی برای خودش مُهر بیاورد، اما اکنون با توجه به این شرایط، بازگشایی حرم هم به صلاح نیست، زیرا موج مجدد بیماری به راه می‌افتد و وقتی این اتفاق بیفتد، زندگی مردم تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد.
رجبی اظهار می‌کند: مناسکی که تابه‌حال به‌صورت جمعی برگزار می‌شده است، حالا می‌تواند به‌صورت انفرادی و خانوادگی برپا شود. مسجد چندین جلوه دارد و تنها یک جلوه آن، نماز است که در این روز‌های کرونایی، جلوه‌های دیگر مسجد در زمینه موضوعات فرهنگی و اجتماعی نیز پررنگ شده است. این کارشناس مذهبی بیان می‌کند: فعالیت‌های قرآنی و فرهنگی را نیز می‌توان در فضای مجازی دنبال کرد؛ البته صداوسیما و رسانه‌های گروهی هم در خط‌دهی به مردم بسیار موثر هستند.
به‌گفته رجبی، او این روز‌ها با حضور تعداد کمی از افراد در جلسات شرکت می‌کند و مابقی جلسات در گروه‌هایی در فضای مجازی یا به‌صورت پخش زنده، برگزار و تبادل‌نظر می‌شود.
او اضافه می‌کند: واقعا این جلسات در فضای مجازی به‌خوبی برگزار شده است؛ البته دیگر چاره‌ای نیست، وگرنه خودمان می‌دانیم که فضای مجازی، قدرت فضای حقیقی را ندارد. دستور اسلام نیز دستور به تجمع فیزیکی است، اما حالا که چاره‌ای نیست، بهترین گزینه استفاده از همین فضای مجازی است.