زمانی/ شهرآرانیوز - اصناف یکی از نهاد‌های مهم در کشور محسوب می‌شوند که در کنار فعالیت‌های اقتصادی، در امور فرهنگی و اجتماعی نیز نقش دارند. در گذشته نیز اصناف منشأ خدماتی ویژه اعم از مذهبی، فرهنگی، درمانی و رفاهی بوده اند و از پایه‌های خدمت به مردم به شمار می‌رفتند. کریم علیجان‌نژاد، ساکن محله سعدآباد که در ۵۳ سالگی به سر می‌برد، به دلیل شغل پدر، از کودکی تا ۵ سال قبل با صنف برنج‌فروشان ارتباط داشته است و خاطرات بسیاری از آن سال‌ها دارد. با او هم‌کلام شدیم و ساعت‌های را پای خاطراتش نشستیم.
• خدمت برای خدا
سال ۵۱ که به دبستان باقریه، یکی از مدارس مرحوم عابدزاده در خیابان امام‌رضا (ع) می‌رفتم، به دفتر کار پدرم، مرحوم حاج‌قاسم، در سرای مینو که در فلکه شمالی حضرت، صحن قدس فعلی، مستقر بود، رفت‌وآمد می‌کردم. در آنجا بازرگانان قدیمی حضور داشتند که در حوزه برنج و موادغذایی فعالیت می‌کردند. یکی از تجار خوش‌نام آنجا که به فعالیت‌های مذهبی و سیاسی و اجتماعی اشتغال داشت، مرحوم احمدزاده بود. ایشان با مرحوم آیت‌الله میلانی، شهید مطهری، شهید بهشتی، آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی و مقام معظم رهبری ارتباط نزدیکی داشت. مرحوم احمدزاده علاوه بر فعالیت‌های مذهبی، به فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی و همچنین پرداخت قرض‌الحسنه می‌پرداخت. او زمین‌های بسیاری را به‌منظور احداث پارک و مسکنی برای محرومان در تلگرد مشهد واگذار کرده بود. به‌طور کل اصناف از دیرباز برای رضای خدا در کار‌های مذهبی، اجتماعی و صنفی در خدمت مردم بودند. متأسفانه این روحیه خوب بعد‌ها شکسته شد.
• احداث بیمارستان
بیشتر فعالان در سرای مینو برنج‌فروشان بودند. سرا در مناسبت‌های مذهبی مانند ایام محرم سیاه‌پوش می‌شد و شهید هاشمی‌نژاد و مرحوم کافی در آنجا سخنرانی می‌کردند. در دفاع مقدس نیز برنج‌فروشان نقش زیادی در خدمت‌رسانی به جبهه‌های جنگ داشتند و می‌توان به ۷ شهید صنف برنج‌فروشان، شهیدان حسین علیجان‌نژاد، عبدالله علیجان‌نژاد، ناصر فاتق، آخوندزاده، جعفر توسلی، مهدی سلیمانی و وهاب‌زاده اشاره کرد. همچنین اصناف از دیرباز خدماتی مانند احداث بیمارستان و صندوق قرض‌الحسنه نیز داشته‌اند. در این راستا بیمارستان‌های مشهد مانند موسی‌بن‌جعفر (ع) در خیابان امام‌رضا (ع)، جوادیه در خیابان طبرسی، امام زمان (عج) در خیابان سرخس، درمانگاه حجتی در سمزقند و بیمارستان امام‌باقر (ع) در بولوار ابوطالب، همه از صدقات جاریه اصناف است. در این‌باره می‌توان از مرحومان سیدحسن صاحبکار و حسن عطاران، آقای خادم‌الخمسه و اخوان گلاب‌گیر نام برد. همچنین خیران دیگری مانند مرحوم صادق خادم‌الشریعه و حاج عباس نوراللهیان بودند. مرحوم خادم‌الشریعه، پدر شهید محمدمهدی خادم‌الشریعه، از بساز و بفروش‌های خاص مشهد بود که توجه ویژه‌ای به سادات و نیازمندان داشت و حاج عباس نوراللهیان نیز پدر شهیدان مرتضی و علی و واعظ شهیر حجت‌الاسلام حاج محمدرضا نوراللهیان بود و حسینیه جعفریه در نوغان مشهد را اداره می‌کرد.
• توجه به محرومان
فرهنگ اشتغال در میان اصناف رواج داشت. به این معنا که افرادی را به‌عنوان شاگرد در سیستم خود جای می‌دادند و آن‌ها به فعالیت اقتصادی می‌پرداختند. به‌طوری‌که بیشتر برنج‌فروشان فعلی، زمانی شاگرد بزرگان همین صنف بوده‌اند.
پدرم مرحوم حاج‌قاسم، مؤسس اتحادیه برنج‌فروشان بود و سال ۶۰ که برنج در طرح دولتی قرار گرفت و کلیه برنج‌فروشان بیکار شدند، با توجه به دوستی و ارتباط قدیمی که با مرحوم آیت‌ا... شیخ ابوالحسن شیرازی، امام جمعه مشهد، داشتند، به ایشان مراجعه کرد و تصمیم گرفته شد که برنج‌فروشان مشهد همکاری کنند تا توزیع مطلوب انجام شود. ماه رمضان سال ۶۱ کمبود برنج احساس شد و مرحوم آیت‌الله شیرازی، حاج قاسم علیجان‌نژاد را به حضور پذیرفت و از اوضاع کمبود برنج گله کرد. پدرم به مرحوم آیت‌الله شیرازی گفت اگر ۲۰ کامیون تریلی ۲۵ تنی برنج از بندر کنارک جنوب به مشهد آورده شود، مشکل برنج حل می‌شود. مرحوم آیت‌الله شیرازی پذیرفت و درنتیجه برنج‌ها وارد مشهد شد و کمبود برنج رفع شد. البته جا دارد که از همسایگان غیر برنج‌فروش ازجمله مرحوم کلالی و مرحوم فاضلی هم که در توزیع و کمک در ایام ماه رمضان فعالیت داشتند، نیز یاد کرد.
• صفات نیک
از فعالیت‌های اجتماعی دیگر اصناف می‌توان به صداقت گفتار، قانع‌شدن به سود کم و ارتباط نداشتن با ذخایر دنیا اشاره کرد. برای مثال در صنف برنج‌فروشان مشهد مرحوم سیدمظفر مشیریان، معروف به «شرکت اول»، با ۸۰ سال سابقه تجارت و مرحوم حاج سیدابوالقاسم سادات‌فاطمی با ۶۰ سال سابقه تجارت حضور داشتند و این بزرگواران در بالاخیابان و میدان صاحب‌الزمان (عج) زندگی می‌کردند. مرحوم آقای مشیریان با سرمایه‌اش می‌توانست بهترین بنز درجه یک آلمان را سوار شود، اما در زندگی خود فقط ۲ نوع خودرو اپل و پراید داشت و مرحوم حاج سیدابوالقاسم فاطمی نیز با دوچرخه رفت‌وآمد می‌کرد.
اصناف در بین مردم محترم بودند. زیرا برای توده‌های اجتماعی منشأ خیر و برکت بودند. مرحوم عابدزاده از همین توده اصناف بود و بنا‌های آموزشی او در گوشه و کنار این شهر مورد توجه عموم قرار گرفته است. مرحوم حاج‌احمد ناظران نیز از همین گروه بود. او در بولوار عبدالمطلب، یک مجتمع رفاهی به‌صورت سوئیت و آپارتمان و مرکز فرهنگی برای دانشجویان تأسیس کرد و حتی وسایل رفاهی و آسایش آن دانشجویان اعم از شستن لباس را هم تعبیه کرد. علاوه بر این، اصناف از دیرباز مرجع حل اختلاف مردم بودند. مرحوم حاج‌قاسم علیجان‌نژادمازندرانی نیز در رفع اختلافات اجتماعی، اقتصادی و اختلافات دیگر نقش مهمی داشت و اخلاق و رفتار ایشان باعث می‌شد که اختلافات اصلاح شود.