از مسجد الفرار تا هم‌نشینی با علما

هانیه فیاض - اگر با دقت به اطرافمان نگاه کنیم می‌بینیم کسانی هستند که تمام عمر خود را صرف امور مذهبی و فعالیت‌های دینی کرده باشند. کسانی که هدایت جامعه، بشر و انسان را در گرو اهل‌بیت(ع) می‌دانند. از طرفی مراسم مذهبی نقشی مهم در ترویج فرهنگ دینی در جامعه برعهده دارند به‌گونه‌ای که مدیر یک مؤسسه سال‌های زیادی در این راه گام برمی‌دارد تا ادامه‌دهنده مسیری باشد که از اجدادش به ارث برده است. کریم علیجان‌نژاد، فردی مازندرانی است که مؤسسه‌ فرهنگی زیارتی‌ای را در خیابان دکتر شیخ اداره می‌کند.
مؤسسه‌ای که چندین سال زائرسرای مسافرانی بوده که به پابوسی آقاامام رضا(ع) می‌آمدند اما اکنون حدود 3سال است که او به‌دلیل دست‌وپنجه نرم‌کردن با بیماری نمی‌تواند عهده‌دار زائران شود. باوجوداین هنوز هم برگزاری جلسات علمی‌دینی در مؤسسه‌اش تداوم دارد و پذیرای علما، بزرگان و استادان حوزه و دانشگاه است. به‌سراغ این مدیر پرتلاش می‌رویم تا کمی بیشتر از او، زندگی و فعالیت‌های مؤسسه‌اش بدانیم.

وقف ارث و میراث
کریم علیجان‌نژاد خودش را این‌گونه معرفی می‌کند: در سال1347 در بابل به دنیا آمدم و حدود 8ماه بیشتر نداشتم که به مشهد نقل مکان کردیم. خانواده مذهبی ما 5فرزند داشت که من فرزند ارشد در بین 4برادر و یک خواهر بودم. مادرم، حاجیه خانم رعنا باباجان‌تبار نام داشت که در طول 37سال زندگی مشترک با پدرم، پابه‌پای او در پیمودن مسیر امور مذهبی گام برداشت، به‌طوری‌که حتی ارث کلانی را که از پدرش به او رسیده بود وقف فعالیت‌های دینی و مذهبی کرد. خواهرم، حاجیه سمیه علیجان‌نژاد، بانوی مؤمنی بود که اکنون فوت شده است؛ او هم در این راه قدم گذاشت و برادرانش را در برگزاری مراسم عزاداری و جلسات علمی‌دینی همراهی می‌کرد. به‌عنوان مثال، تمامی دعوت‌نامه‌های مراسم ما با خط زیبای خواهرم نوشته می‌شدند و این اقدام برای ما دلگرمی خوبی به حساب می‌آمد. من تا کلاس سوم راهنمایی درس خواندم. علاقه‌ام به کسب در شغل پدرم که برنج‌فروش بود سبب شد تا دیگر ادامه تحصیل ندهم و وارد بازار کار شوم. خیلی زود در کنار پدرم مشغول به کار شدم و در این زمینه هم فعالیت خود را ادامه دادم تا اینکه در سال1366 ازدواج کردم و ماحصل آن دو پسر و یک دختر است. به طور کلی خانواده علیجان‌نژاد با امور مرتبط با برنج بیگانه نیست و به‌نوعی همه ما برادرها در این مقوله فعالیت می‌کنیم و کل مراحل و کارهایی را که برای تولید برنج از شالی‌کوبی گرفته تا غربالگری و بسته‌بندی انجام می‌شود خودمان انجام می‌دهیم.
وی ادامه می‌دهد: مرحوم حاج ملا آقاجان علیجان‌نژاد، پدربزرگم بود. منزل او اقامتگاه روحانیانی بود که برای تبلیغ در ایام محرم و ماه رمضان به روستای «بائیکلا» می‌رفتند و در اصل ارتباط ما با روحانیت اصیل از اجدادمان به جا مانده است. البته ناگفته نماند این روستا بعدها به دلیل تقدیم 32شهید بزرگوار به «شهیدآباد» تغییر نام یافت. مردم روستا در امور مذهبی پایبند به اعتقادات خاصی هستند به طوری‌که هنگام به‌وقوع پیوستن واقعه مدرسه فیضیه، هیئتی برای کمک به مجروحان این حادثه از بائیکلا عازم شدند. اهالی این روستا در انقلاب هم محور مبارزه منطقه بودند و در دفاع مقدس هم صدها رزمنده از روستا در جنگ حضور داشتند.

مؤسسه فرهنگی و زیارتی
مدیر مؤسسه زیارتی فرهنگی قاسم‌بن‌جعفر(ع) درباره معرفی مؤسسه اظهار می‌کند: این مؤسسه فرهنگی‌زیارتی با حضور آیت‌ا... علم‌الهدی نماینده ولی فقیه، حجت‌الاسلام و المسلمین حسن روحانی، امام جمعه بابل و مدیر مدرسه علمیه خاتم‌الانبیا(ع) بابل افتتاح شد و در حمایت از نهضت امام‌خمینی(ره) پایگاه بزرگی به‌شمار می‌رفت و تاکنون در 3محور عزاداری سالار شهیدان در 25محرم، جلسات ماهانه و جلسات با استادان محترم حوزه، دانشگاه، ائمه جمعه و جماعت فعالیت داشته است. ساختمان 3طبقه این مؤسسه به‌گونه‌ای در خیابان دکترشیخ احداث شده است که یک طبقه آن مسکونی بوده و باقی صرف امور فرهنگی و زیارتی اقامتی می‌شد.
وی ادامه می‌دهد: این ساختمان یک زیرزمین با مساحت 80متر دارد که سالانه در اختیار زائران بارگاه منور رضوی قرار می‌گرفت به‌طوری‌که ما پذیرای زائران داخلی و خارجی از دیگر کشورها مانند عراق، لبنان و آلمان بودیم و هر زائر می‌توانست به مدت 5روز به‌طور رایگان در این مکان سکنی داشته باشد؛ اما متأسفانه از 15شهریور سال95 که دچار حمله سکته مغزی شدم و در بستر بیماری افتادم دیگر توانایی ارائه خدمات به زائران را نداشتم و قادر به ارائه پذیرایی به آن‌ها نبودم، به همین دلیل جریان اقامت زائران و جلسات ماهیانه به خودی خود منتفی شد اما برگزاری جلسات سالانه و جلسات خاص استادان حوزه و دانشگاه هنوز هم به قوت خود باقی است.
علیجان‌نژاد تأکید می‌کند: مؤسس اولیه این حسینیه پدرم، مرحوم حاج قاسم علیجان‌نژاد مازندرانی بود. او ارادت خاصی به آقا امام رضا(ع) داشت و همین ارادت سبب شد از مازندران به مشهد نقل مکان کند. پدرم از سال1339 با نماینده امام در مازندران، حضرت آیت‌ا... هادی روحانی ارتباط داشت. مرحوم آیت‌ا... روحانی از سال1347 نماینده و وکیل مرحوم امام بود. پدرم از سال1343 با شهید بزرگوار هاشمی‌نژاد ارتباط داشت و از سالی که به مشهد آمد، به واسطه دایره ارتباطی‌ای که با شهیدهاشمی‌نژاد داشت، با آیت‌ا... شیرازی، امام جمعه مشهد، مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای، مرحوم آیت‌ا... طبسی، آیت‌ا... سیدان و مرحوم آیت‌ا... میرزا مهدی نوغانی آشنا شد.

حضور بزرگان علمی و دینی
وی سپس به بیان توضیحاتی درباره آخرین مراسم برگزار شده توسط این مؤسسه و حسینیه می‌پردازد و می‌گوید: هم‌زمان با ایام شهادت چهارمین اختر تابناک آسمان امامت و ولایت، حضرت امام سجاد(ع) و گرامیداشت سی و هشتمین سالگرد شهادت سردار سرافراز قلم و سخن، دانشمند فاضل و جوانمرد، استاد شهید سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد و نکوداشت سالگرد فوت محب اهل بیت(ع)، پناهنده امام هشتم(ع)، حاج قاسم علیجان‌نژاد مازندرانی، مجلس ذکر مناقب و مصائب اهل بیت(ع) با حضور آیات عظام، مدرسان گران‌قدر حوزه، استادان معظم دانشگاه و مازندرانی‌های مقیم مشهد برگزار شد. این‌گونه مراسم‌ها به طور سالیانه برگزار می‌شود اما امسال این مراسم با بزرگداشت سالگرد شهادت شهید هاشمی‌نژاد شرایط ویژه‌ای داشت. صدها تن از برادران در جلسه یادشده حضور داشتند. آقای دکتر ابراهیمی، معاونت انشگاه علوم پزشکی مشهد، به سخنرانی پرداخت و آقای حجازی هم خاطره‌ای از شهید هاشمی‌نژاد تعریف کرد. البته ناگفته نماند این مراسم در آخرین شب از جلسات پنج روزه امسال برگزار شد. از 31شهریور امسال جلسات سالانه ما آغاز شد و در تاریخ 4مهرماه به پایان رسید. قرائت زیارت عاشورا، استفاده از بیانات خطیب توانای ستاد حوزه علمیه، آقای معلمی و مداحی مداحان اهل بیت(ع) نظیر حاج شیخ علی عدالتی از دیگر برنامه‌هایی بود که در طول این شب‌ها در مراسم اجرا شد.

حضور فعال اهالی دکتر شیخ
علیجان‌نژاد در ادامه به سکونتش در خیابان دکتر شیخ اشاره می‌کند و می‌افزاید: سال‌های زیادی است که در این محله زندگی می‌کنیم؛ اهالی اینجا مردمانی مذهبی، خون‌گرم و متعهد هستند. مردمی که همیشه در کنار هم بوده و در حل معضلات و مشکلات خود، دست به دست هم می‌دهند. در تمامی مراسم‌های مذهبی حضور فعال و قوی‌ای دارند و حتی از مراسم‌های سخنرانی و عزاداری ما هم به‌خوبی استقبال می‌کنند. مسجد مسلم‌بن عقیل هم در این خیابان واقع شده است که در 3وعده صبح، ظهر و شب اقامه نماز در آن صورت می‌گیرد و در 6دهه محرم و دهه عسگریه جلسات روضه‌خوانی دارد. امام جماعت این مسجد روحانی فعال و سخت‌کوش، فاضل ارجمند، حاج آقای امین‌نیاست. من نیز جزو مستمعان و شرکت‌کنندگان ثابت در جلسات و مراسم‌های مذهبی این مسجد هستم و به‌طور مفصل و مرتب در جلسات حضور دارم؛ به همین دلیل خیلی از مردم این محله را می‌شناسم و آن‌ها هم به ما لطف دارند و در جلسات مؤسسه و حسینیه ما شرکت می‌کنند. حدود 25نفر از جمعیت حاضر در مراسم‌های مؤسسه را نمازگزاران همین مسجد تشکیل می‌دهند و به نوعی خودشان دست‌اندرکار هستند. به مساجد زیادی رفت و آمد داشته‌ام اما به عقیده من مسجد مسلم‌بن‌عقیل، مسجدی ممتاز و نمونه است که نمازگزاران آن دارای اتحاد، انسجام و همبستگی هستند.
وی تأکید می‌کند: به قول مرحوم پدرم، بذری که در ابتدای تأسیس این مؤسسه ریخته شد، به خوبی جواب داده است و مردم از این جلسات به خوبی استقبال می‌کنند. هرچند جوانان پُرشوق و اشتیاقی در مراسم حضور دارند اما به دلیل اینکه خودمان میانسال و وارث دوستان و رفقای پدرانمان هستیم، بخش مهمی از افرادی که در جلسات حضور دارند، متشکل از میانسالان و پیش‌کسوتان با رده سنی 35 تا 90سال هستند. از طرفی حدود 10درصد حاضران در جلسات را جوانان و نوجوانان تشکیل می‌دهند که دو فرزند پسرم هم جزو آن‌ها هستند. پسر بزرگم دائم در جلسات حضور دارد و مرا همراهی می‌کند و پسر کوچکم که نوجوان است بنا به اقتضای سن و شرایطی که دارد به شکل فعال و پویایی به عزاداران مراسم و حاضران خدمت می‌کند.

خدمتگزار مردم و معتمد علما
وی با بیان اینکه مرحوم حاج قاسم علیجان‌نژاد، خدمتگزار مردم و معتمد علما نیز بود، می‌افزاید: در جریان زلزله ویرانگری که در سال 1357 در طبس رخ داد، از سوی مردم مازندران، کمک‌های نقدی سنگین و درخور توجهی توسط آیت‌‌‌ا... روحانی جمع‌آوری شد. ما آن‌زمان در مشهد ساکن بودیم که از طرف ایشان هیئتی از بابل به منزل ما فرستاده شد که این کمک‌ها به طبس فرستاده شود. نکته جالب توجه این بود که این اقدامات در مسیر حضرت امام انجام شود زیرا آیت‌ا... روحانی مرید و نماینده امام بود.

منزل الفرار
وی به دوران پیروزی انقلاب اسلامی اشاره می‌کند و می‌گوید: آن زمان منزل ما مخفیگاه روحانیون مبارز و انقلابی بود. در رأس آن‌ها شهید هاشمی‌نژاد، مقام معظم رهبری، آیت‌ا... طبسی، حجت الاسلام والمسلمین سیدهادی خامنه‌ای و آقای دکتر محمود روحانی(داماد مرحوم محمدتقی شریعتی-پدر دکتر شریعتی)و آیت‌ا... شیرازی قرار داشتند. البته منزل ما در همسایگی مرحوم آیت‌ا... میرزا مهدی نوغانی بود و دیگر انقلابیون از جمله طاهر احمدزاده هروی نخستین استاندار بعد انقلاب خراسان بود که به‌واسطه همسایگی در سرای مینو-صحن قدس فعلی- با پدرم ارتباط داشت در منزل ما رفت و آمد داشتند و به همین دلیل من افتخار داشتم که همنشین علمای بزرگ و خاصی باشم.
علیجان‌نژاد در ادامه ابراز می‌کند: مرحوم پدرم، دلداده راستین به امام‌رضا(ع) و علاقه‌مند به روحانیت معظم و عاشق خدمتگزاری به زائران و مجاوران آقا علی بن موسی الرضا(ع) بود، بنابراین منزل پدر از همان سال‌های پیش از انقلاب همواره پایگاه و کانون فعالیت‌های دینی، انقلابی و مذهبی با هدایت رهبر معظم انقلاب، مرحوم واعظ طبسی و شهید هاشمی‌نژاد بود. حضرت آقا به شوخی از منزل پدری‌ام به عنوان «منزل الفرار» در اوج انقلاب اسلامی یاد می‌کنند؛ زیرا هنگام تعقیب افراد و عناصر انقلابی توسط نیروهای ساواک که از طریق تحت نظر گرفتن منزل پدری و پایگاه‌های فعال انقلابی مشهدی‌ها در اوج مبارزات قرار داشت و زمانی مورد هجوم وحشیانه ساواک قرار می‌گرفت، اغلب انقلابیون با پناهنده‌شدن به آن منزل از همان‌جا متفرق می‌شدند یا فرار می‌کردند. این خانه راه‌های زیادی برای فرار‌کردن داشت.
وی خاطرنشان می‌کند: به یاد دارم، قاری بین‌المللی قرآن، حاج سیدمرتضی فاطمی، از شاگردان مسجد کرامت مقام معظم رهبری نیز برای افاضه قرآن برای همین گروه، در میان آن‌ها مخفی شده بود. حضرت آقا از تلاوت قرآن حاجی فاطمی بسیار لذت می‌بردند و او را بسیار تشویق می‌کردند. پدرم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این خانه را با تخفیفات خاصی فروخت و با دستور امام جمعه مشهد این ساختمان به 6واحد مسکونی برای اقامت طلاب انقلابی تبدیل شد و در اختیار آن‌ها قرار گرفت که اکنون در 25محرم هرسال جلسات روضه‌خوانی در آن برگزار می‌شود. این خادم اهل بیت(ع) به بیان خاطره‌ای از رهبری می‌پردازد و بیان می‌کند: یکی از اقدامات شایسته مقام معظم رهبری برای شهیدآبادی‌ها سبب ایجاد خاطره‌ای دلنشین در یادها شد. یکی از اهالی روستا، آقای عکاسی بود که مهارت فراوانی داشت، منافقان از این فرد برای امور عکسی خود استفاده می‌کردند. این آقا کمی بعد دستگیر شد. عموی بزرگ من، بسیجی دلاور، حاج احمدآقای علیجان‌نژاد که در بابل و شهیدآباد چهره مطرح و موجهی دارد، به همراه یکی از اهالی روستا نزد مقام معظم رهبری رفتند که آن زمان ایشان، رئیس جمهور بودند. آقا با استناد به نامه پدر و عمویم، شواهد را به دادگاه اعلام کردند و این‌گونه بود که عکاس از بند خاص جدا و آزاد شد. این خاطره برای شهیدآبادی‌ها فراموش‌نشدنی است.

وقف عام
وی با اشاره به ویژگی شایسته مرحوم حاج قاسم علیجان‌نژاد در خدمتگزاری به مردم بیان می‌کند: پدرم در امور اجتماعی وقف عام بود. او ریاست اتحادیه برنج‌فروشان را برعهده داشت. همچنین در شورای مرکزی اصناف و مجامع امور صنفی مشغول به کار بود. از طرفی در هیئت حل اختلاف دارایی مشهد نیز نماینده تام‌الاختیاری بود که برای حل اختلاف و بررسی امور دارایی فعالیت می‌کرد و با اینکه حق قانونی داشت، اما وجهی دریافت نمی‌کرد. پدرم تمام سال‌های عمرش را در خدمت به مردم و شرکت در مراسم عزاداری سپری کرد تا اینکه در شصت‌سالگی در اسفند سال1382 هم‌زمان با شهادت حضرت امام سجاد(ع) از دنیا رفت و در حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شد.
علیجان‌نژاد در توصیف ویژگی‌های شخصیتی پدرش توضیح می‌دهد: در خانه پدرم به روی همگان و به‌ویژه علما باز بود و مرحوم با روی گشاده و دست و دلی باز پذیرای آن‌ها بود. یادم می‌آید فردی بابلی پیش پدرم آمد و درخواست کمک نقدی کرد. مرحوم حاج‌آقا در آن زمان شرایط قابلی برای کمک به این آقا را نداشت اما با جان و دل هرآنچه داشت به آن مرد بخشید.
من به عنوان پسر ارشد خانواده به پدرم انتقاد کردم که در حال حاضر نیازی نبود که این کمک صورت گیرد. پدرم در پاسخ به من گفت: «آقا امام سجاد(ع) به‌طور ناشناس به محرومان و نیازمندان غیرمسلمان هم کمک می‌کردند و حتی پشت بدن ایشان از جابه‌جایی بار برای آن‌ها زخم می‌شد.» وی به نقل خاطره‌ای دیگر می‌پردازد و می‌گوید: حدود 40روز به پیروزی انقلاب اسلامی مانده بود. ساواک به منازل روحانیون انقلابی شبانه حمله می‌کرد. شهیدهاشمی‌نژاد از پدرم خواست که چند روزی را در منزل ما مخفی باشند. آن 5بزرگواری که در ابتدا ذکر شد، به خانه ما آمدند. پدرم ضمن خوشامدگویی خطاب به مهمانان گفت:«مشرف شدین!» مقام معظم رهبری بلافاصله به صورت مزاح و شوخی بیان کردند: « وقتی به منزل شخصی نمی‌رویم، صاحبخانه نباید به ما بگوید که مشرف شدین! باید بگوید که مشرد شدین! زیرا آمدن ما با خودمان است اما رفتنمان با خداست»

حرف پایانی
کریم علیجان‌نژاد در پایان بیان می‌کند: ضروری می‌دانم از مؤسسان و زحمت‌کشان روضه‌خوانی خامس‌آل‌عبا و ائمه طاهرین در مشهد تشکر ویژه کنم که در طول 16سال مداوم، این متولیان به‌طور مستمر در جلسات مؤسسه حضور فعال داشته و دارند. همچنین از تمامی بزرگان، علما و پیش‌کسوتان دینی و جوانان پای کار که در مراسم‌ها حضور داشته و به این جلسات اعتبار و عزت بخشیده‌اند، قدردانی می‌کنم.