مراسم سنتی عزاداری در هیئت‌ها و روضه‌های خانگی منطقه با حفظ پروتکل‌ها برگزار می‌شود
المیرا منشادی | شهرآرانیوز؛ نوروز امسال را بدون دورهمی‌های خانوادگی، عیددیدنی و سیزده‌بدر گذراندیم، ماه مبارک رمضان را بدون صف‌های نماز و شب‌قدر‌های شلوغ و پرشور حرم و مساجد و تکایا و حسینیه‌ها سپری کردیم و حال به ماه محرم رسیده‌ایم. ماهی که قرار است، چون نوروز و رمضان امسال کمی متفاوت‌تر از سال‌های گذشته برگزار شود. تفاوت عزاداری‌های امسال هم چیزی جز رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و رعایت فاصله‌گذاری‌های اجتماعی به‌دلیل جلوگیری از گسترش ویروس کرونا نیست.
طبل، سنج، زنجیر، بوی اسپند، ایستگاه‌های صلواتی، شربت و ظرف‌های نذری از نخستین کلماتی است که با شنیدن نام محرم به ذهن می‌رسد. تمام مشهدی‌ها محرم‌های خود را با خاطرات همراه با این عناصر سپری کرده‌اند و هرسال کودکان و نوجوانان به عشق سقا شدن و زنجیر زدن در صف هیئت عزاداری مسجد محل و جوانان برای علم‌کشی محرم لحظه‌شماری می‌کنند.
در این بین مسئولان بهداشت و درمان کشور نگران این موضوع هستند که نحوه برگزاری مراسم محرم با توجه به جمعیت عزاداران حسینی چگونه خواهد بود. این امر دغدغه رهبر معظم انقلاب هم بوده است، تا جایی که ایشان در سخنرانی خود به مناسبت عید قربان تأکید کردند: «همه سوگواران حسینی، هیئت‌ها و مداحان موظف‌اند که به هرچه ستاد ملی مبارزه با کرونا اعلام می‌کند، عمل کنند. زیرا موضوع بسیار مهم است.
در عزاداری‌ها معیار آن چیزی است که ستاد ملی کرونا اعلام می‌کند. بنده هرچه آن‌ها لازم بدانند مراعات خواهم کرد. توصیه و تأکید من به همه عزاداران، هیئت‌ها، منبری‌ها و مداحان هم این است که ضوابط ستاد ملی کرونا باید رعایت شود. زیرا اگر همین مقدار مراقبت و کنترل هم سست شود، فاجعه‌ای بزرگ پدید خواهد آمد.»
حال با دستورالعمل‌هایی که اعلام شده است، می‌خواهیم بدانیم هیئت‌های معروف منطقه‌مان امسال محرم را چگونه برگزار می‌کنند. بر همین اساس با مسئولان مرتبط با این امر در شهرداری ثامن و همچنین اعضای هیئت‌امنای چند هیئت معروف منطقه ثامن گفتگو کردیم. مراسم سیاه‌پوشان هر هیئتی برای برگزاری مراسم‌های محرم آداب و سنت‌های خاص خود را دارد، اما مراسم سیاه‌پوشان از آن دست مراسمی است که در همه مساجد و هیئت‌های قدیمی مشترک است. مراسمی که طی آن تمامی در و دیوار مسجد، حسینیه و محل برگزاری مراسم مرتبط با ماه‌های محرم و صفر با پارچه‌های سیاه، کتل‌ها و پرچم‌هایی مزین به نام سیدالشهدا (ع) پوشانده می‌شود. با سیاه‌پوش شدن مساجد و حسینیه‌ها مردم محل متوجه می‌شوند آیین عزاداری سالار شهیدان (ع) در این مکان برگزار می‌شود. با پرس‌وجویی که کردیم، مشخص شد که امسال هم این مراسم به‌صورت ویژه در تمامی مساجد، هیئت‌ها و حسینیه‌های قدیمی منطقه برگزار می‌شود، اما در سکوت و بدون رفت‌وآمد‌های گاهی اضافی. درواقع فقط این مکان‌های مذهبی سیاه‌پوش می‌شوند و مراسم خاصی که حین سیاه‌پوش کردن بنا‌ها انجام می‌شد، چون ذکر مصیبت و دعاخوانی، تعطیل شده است.
تعطیلی برخی از روضه‌های خانگی
در همین حال شیوع کرونا و فاصله اجتماعی باعث شده است تا بسیاری از هیئت‌های مذهبی فعالیت‌های تازه‌ای در پیش بگیرند. تمامی مراکز برگزاری آیین‌های عزاداری سیدالشهدا (ع) از هیئت‌های بزرگ علی‌اکبری‌های نوغان و آل‌طا‌ها بگیرید تا روضه‌خوانی‌های کوچک خانگی قرار است با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی تعریف‌شده به برگزاری مراسم عزاداری بپردازند، اما در این بین برخی از هیئت‌ها و به‌ویژه مجموعه‌های خانگی به‌دلیل ممکن نبودن رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی که تنها دلیلش هم کمبود فضاست، مراسم سنتی چندین‌ساله خود را تعطیل کرده‌اند و در عوض برنامه‌ریزی کرده‌اند تا هزینه اجرای این مراسم را بین نیازمندان تقسیم کنند. این کار نیک ثوابش از برگزاری مراسم عزاداری کمتر نخواهد بود.
صدور مجوز نصب داربست برای برگزاری مراسم عزاداری
یکی از موضوع‌هایی که در دستورالعمل بهداشتی برگزاری عزاداری‌های محرم بر آن تأکید می‌شود، فاصله‌گذاری اجتماعی و برگزاری مراسم در فضایی با سقف ۶ متر است. از آنجا که فضای حسینیه‌ها و مساجد برای اجرای چنین دستورالعملی مناسب نیست، شهرداری هیئت‌های منطقه را برای برپایی مراسم در فضای باز ارزیابی می‌کند و مجوز برپایی داربست به آن‌ها داده می‌شود. سلحشور، کارشناس فرهنگی و گردشگری اداره فرهنگی و اجتماعی شهرداری منطقه ثامن، با اعلام این موضوع می‌گوید: بیشتر هیئت‌های منطقه ثامن برای برگزاری مراسم سنتی خود در محرم درخواست همراهی برای رعایت چهارچوب‌های بهداشتی را داده‌اند. یکی از اقدامات آن‌ها در این راستا، گرفتن مجوز برپایی داربست برای برگزاری مراسم در فضای باز است.
وی با اشاره به اینکه زمان برپایی مراسم در فضای باز در زیر چادر‌های قرارگرفته روی داربست ۲ ساعت است، بیان کرد: علاوه بر هیئت‌هایی که درخواست برپایی چادر و ایجاد داربست داشتند، برخی از هیئت‌ها که توان برپایی مراسم درون حیاط مسجد را داشتند نیز مجوز برگزاری مراسم را گرفته‌اند.
اجرای مراسم عزاداری در کوچه و خیابان
به گفته سلحشور، تمامی آیین‌هایی که تا سال گذشته در حسینیه‌ها و تکیه‌های قدیمی محله عیدگاه و پایین‌خیابان ازجمله مددیان، ممد سرخه، خاتم‌الانبیا (ص)، گدای علی و همچنین روضه‌های خانگی برگزار می‌شد، امسال زیر داربست‌های خیابانی برگزار خواهد شد.
وی در توضیح بیشتر اجرای این مراسم‌ها می‌گوید: تکیه مددیان و ممد سرخه در فضای باز روبه‌روی تکیه مراسم عزاداری را برگزاری می‌کنند. هیئت‌های خاتم‌الانبیا (ص) و جوادین و کاظمینی‌های مقیم مشهد نیز در کوچه‌های فرعی محله عیدگاه مراسم برگزار می‌کنند. هیئت شیفتگان حجت‌بن‌الحسن (ع) نیز در خیابان هفده‌شهریور ۱، مراسم خود را به‌مدت ۲ ساعت برگزار می‌کند. روضه‌های خانگی را در داربست ویژه‌ای در خیابان شهدای حج برگزار می‌کنیم. در ۱۳ روز ابتدایی ماه محرم در ۲ نوبت صبح از ساعت ۶ تا ۸ و در نوبت عصر از ساعت ۱۶ تا ۱۸ درون این داربست روضه‌های خانگی برگزار می‌شود. مجالس و مراسم قرآن‌خوانی که در این داربست برگزار می‌شود، قدمتی هفتادساله دارد.
یک‌پنجم هیئت‌های مشهد در منطقه ثامن
در همین حال رئیس اداره فرهنگی‌واجتماعی شهرداری منطقه ثامن با اشاره به اینکه هیئت‌های مذهبی موجود در منطقه قدمت زیادی دارند، گفت: برای برگزاری مراسم عزاداری در منطقه ثامن که هیئت‌های تاریخی زیادی دارد، سعی کرده‌ایم بهترین امکانات را ارائه کنیم و همکاری لازم را داشته باشیم تا هیچ هیئت و مجلس خانگی از قلم نیفتد و همه بتوانند مراسم سنتی خود را برگزار کنند.
دانشمند ادامه داد: بر همین اساس تا به حال هیچ هیئت و مجلس خانگی حتی مجالس کوچک هم مراسم عزاداری‌شان را لغو نکرده‌اند.
وی درباره تعداد هیئت‌های مذهبی فعال در منطقه ثامن نیز گفت: مشهد ۳۷۵۲ هیئت مذهبی رسمی و ثبتی دارد که یک‌پنجم از این تعداد هیئت‌های مذهبی در منطقه ثامن هستند. ۹۰ درصد هیئت‌های مذهبی قدیمی و تاریخی که قدمت برخی از آن‌ها به بیش از یک قرن می‌رسد نیز در اطراف حرم مطهر و منطقه ثامن فعالیت می‌کنند.
دانشمند افزود: تمامی مراسم‌ها با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی در فضای باز و به‌مدت ۲ ساعت برگزار می‌شود. فقط مراسم پذیرایی و نذری‌پزان تعطیل است.
هیئت علی‌اکبری‌ها و برگزاری مراسم سنتی
یکی از هیئت‌های قدیمی مشهد هیئت علی‌اکبری‌های نوغان است. مهدی عبدی، عضو هیئت‌امنای این هیئت قدیمی، درباره فعالیت‌های آن در ایام محرم گفت: مسجد و حسینیه علی‌اکبری‌های نوغان قدمت تاریخی دارد و برگزاری مراسم سنتی آن در ایام محرم به ۸۰ سال قبل بازمی‌گردد. این مجموعه قرار است امسال مانند سال‌های گذشته مراسم سنتی خود ازجمله سینه‌زنی و مداحی را برگزار کند، اما با حال‌وهوای دیگر.
عبدی افزود: تمام مراسم‌هایی را که هرسال در ایام ماه محرم برگزار می‌کردیم، امسال نیز برگزار می‌کنیم، اما با این تفاوت که در فضای باز برگزار می‌شود نه داخل مسجد. عضو هیئت‌امنای حسینیه علی‌اکبری‌های نوغان ادامه داد: این مراسم مطابق با شیوه‌نامه‌های بهداشتی، باید در محیط باز برگزار شود و به همین منظور مراسم دهه اول محرم این هیئت نیز در خیابان مقابل مسجد برگزار می‌شود. وی گفت: از ابتدای شیوع ویروس کرونا سعی کرده‌ایم به هیچ‌وجه مراسم سنتی مسجد را تعطیل نکنیم. مراسم عید تا عید را نیز در خیابان روبه‌روی مسجد با حضور ۸۰۰ نفر از اهالی محله برگزار کردیم. مراسم عزاداری محرم را نیز در خیابان برگزار خواهیم کرد. ما فقط یکی از مراسم سنتی‌مان، یعنی علم‌کشی، را چندین سال است که برگزار نمی‌کنیم. دلیل آن هم این است که علم هیئت بسیار قدیمی و تاریخی است و اگر در علم‌کشی قطعه‌ای از آن گم یا خراب شود، دیگر امکان تعویض یا تعمیر آن وجود نخواهد داشت. به همین دلیل ما فقط در مراسم‌های خاص علم را بیرون می‌آوریم.
عبدی در پایان بیان کرد: علاوه بر این، مراسم نذری و پذیرایی سنتی هیئت را نیز لغو کرده‌ایم و مواد اولیه این نذر را در روز‌های عاشورا و تاسوعا بین نیازمندان توزیع خواهیم کرد. دیگر مراسم‌ها همانند سینه‌زنی سنتی و مداحی حاج‌آقا ریخته‌گرزاده را همانند سنت چندین‌ساله‌مان برگزار می‌کنیم.
فعالیت مسجد مروی‌ها با رعایت قوانین ستاد
مسجد مروی‌ها هم قدمتی ۱۷۰ ساله دارد. این مسجد هم برگزاری مراسم عزاداری محرم را لغو نکرده است و مراسم سنتی خود را برگزار می‌کند. هیئت ابوالفضلی‌های این مسجد که از دیرباز در ایام محرم و صفر حال‌وهوای خاصی داشته و پاتوق مداحان و نوحه‌خوانان بزرگی بوده است، امسال مراسم سنتی سینه‌زنی و همچنین علم‌کشی خواهد داشت. البته مراسم این هیئت هم در فضای باز اجرا خواهد شد. به همین دلیل هیئت‌امنای مسجد مروی‌ها با سیاه‌پوش کردن مسجد یک روز قبل از ماه محرم برگزاری برنامه‌ها و مراسم این هیئت را اعلام می‌کند. مراسم پذیرایی این هیئت تنها مراسمی است که امسال مطابق با دستور ستاد مبارزه با کرونا برگزار نمی‌شود.
عزاداری در بیت‌الصادق (ع)؛ فقط ۲ روز
مؤسسه بیت‌الصادق (ع) هم که فعالیت خود را از سال ۱۳۴۲ و با عنوان جلسه مکتب جعفری آغاز کرده است، آیین کهن خود در ایام محرم، یعنی مراسم سینه‌زنی را اجرا خواهد کرد. این هیئت قدیمی را که سیدجعفر کشمیری اداره می‌کند، هرسال در دهه اول ماه محرم میزبان عزاداران بوده است، اما امسال آیین عزاداری‌اش به ۲ روز تاسوعا و عاشورا ختم می‌شود.
کشمیری در این‌باره گفت: امسال محرم در بیت‌الصادق (ع) بعد از نزدیک به ۶۰ سال مراسم به‌صورت محدود برگزار می‌شود. دلیل اصلی آن شیوع ویروس کرونا و الزام دستورالعمل‌های بهداشتی برای برگزاری محدود مراسم عزاداری است.
وی ادامه داد: ما هرسال از شب ابتدایی ماه محرم بعد از مراسم قرآن‌خوانی و عزاداری مراسم سینه‌زنی سنتی را برگزار می‌کردیم، اما امسال این مراسم فقط در نوبت صبح و در روز‌های تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شود. همچنین مراسم پذیرایی که هرسال بعد از برگزاری عزاداری با سفره‌های هزار نفری برگزار می‌شد، لغو شده است و به‌جای آن مراسم توزیع غذای نذری را بین نیازمندان برگزار خواهیم کرد.
کشمیری درباره مراسم‌های دوساعته که در ۲ روز نهم و دهم محرم در هیئت بیت‌الصادق (ع) برگزار می‌شود، توضیح داد: طبق دستورالعمل، مراسم عزاداری محرم باید در مکانی برگزار شود که سقف آن ۶ متر ارتفاع داشته باشد. سقف بیت‌الصادق (ع) ۵/۹ متر ارتفاع دارد و برای برگزاری مراسم در داخل حسینیه مشکلی ایجاد نمی‌شود، اما سینه‌زنی‌ها و مراسم قرآن‌خوانی با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی برگزار می‌شود.
برگزاری مراسم مسجد صاحب‌الزمان (عج) هاتف در زمین روباز
آیین‌های عزاداری مسجد صاحب‌الزمان (عج) محله هاتف هم امسال پرشور برگزار خواهد شد، البته نه در مسجد، بلکه در زمین ورزشی روباز خیابان رضوان.
مدیر روابط‌عمومی شهرداری منطقه ثامن در این‌باره گفت: برنامه‌های مسجد صاحب‌الزمان (عج) که مراسم عزاداری اش در ایام محرم و صفر زبانزد است، امسال در فضای بیرون از مسجد برگزار می‌شود.
زمانی ادامه داد: این هیئت زمین ورزشی واقع در خیابان رضوان را برای برگزاری مراسم تجهیز می‌کند و مراسم سینه‌زنی و نوحه‌خوانی را در این فضا برگزار می‌کند.
هیئت آل‌طا‌ها تعطیلی ندارد
تاریخ تأسیس هیئت متحده آل‌طا‌های محله نوغان در کتیبه‌ای قدیمی که در مسجد امام رضا (ع) راسته محله نوغان نگهداری می‌شود، سال ۱۳۴۷ قمری نوشته شده است. این کتیبه را یکی از اعضا و در آغاز فعالیت‌های مذهبی هیئت تهیه و اهدا کرده است. عزاداری‌های هرساله هیئت آل‌طا‌ها در ایام محرم از خاطرات فراموش‌نشدنی مردم محله نوغان است. این هیئت قدیمی که علم‌کش‌های معروفی هم داشته است، امسال هم به سنت نودساله خود مراسم عزاداری‌اش را برگزار می‌کند. مراسم سینه‌زنی و نوحه‌خوانی سنتی در فضای باز مقابل مسجد رضا (ع) برگزار می‌شود. برگزاری این‌گونه مراسم‌ها در فضایی غیر از فضای مسجد را این هیئت و دوستداران آن یک‌بار دیگر در سال‌های ابتدایی حکومت رضاخان تجربه کرده‌اند. آن زمان هیئت آل‌طا‌ها مراسم عزاداری را خارج از شهر برگزار می‌کرده است. به هر روی بر اساس سنت قدیمی هیئت، بعد از نماز صبح روز عاشورا، دسته زنجیرزنی هیئت با رعایت تمامی ضوابط بهداشتی به سمت حرم مطهر رضوی برای عرض تسلیت به امام رضا (ع) راهی خواهد شد.
هیئت‌های اقوام مختلف مقیم مشهد
حسینیه‌ها و هیئت‌های کرمانی‌ها، زابلی‌ها، نجفی‌ها، اردبیلی‌ها و ... نیز ازجمله حسینیه‌ها و هیئت‌هایی هستند که اقوام مختلف ساکن مشهد در سال‌های دور و نزدیک ایجاد کرده‌اند و در ایام ماه محرم بسیار فعال هستند. امسال نیز بنا به اعلام رؤسای این هیئت‌ها تمامی آیین‌های سنتی‌شان برگزار می‌شود. به‌طور مثال آیین علم‌کشی با آتش شعله‌ور هیئت نجفی‌ها که به آیین مشعل‌داری معروف است، امسال هم برگزار می‌شود، اما فقط در یک شب از ماه محرم و با رعایت کامل ضوابط بهداشتی ستاد ملی مبارزه با کرونا. همچنین مراسم مَشِق (مشق شمشیر) که هرسال در هیئت نجفی‌ها برگزار می‌شد و از مراسم‌های سنتی این قوم به شمار می‌رود، امسال نیز برگزار می‌شود، البته باز هم با رعایت کامل ضوابط بهداشتی تعیین‌شده از سوی ستاد ملی مبارزه با کرونا.
سرانجام اینکه هیئت آذری‌ها و طنین نوای «شاه حسین وای حسین» گفتنشان هم امسال قطع نمی‌شود و بیشتر مراسم‌های سنتی حسینیه کرمانی‌ها که قدمت ۲۵۰ تا ۳۰۰ ساله دارد، همانند هرسال و البته با رعایت کامل ضوابط بهداشتی برگزار می‌شود. درباره حسینیه کرمانی‌ها گفتیم بیشتر مراسم، چون آیین شبیه‌خوانی این مجموعه با توجه به ازدحام بسیار زیادی که ایجاد می‌کند، به‌منظور رعایت حفظ فاصله اجتماعی امسال برگزار نخواهد شد و البته پخش نذری از سوی متولیان این مجموعه هم همین وضعیت مشابه آیین شبیه‌خوانی را دارد و امسال اجرا نخواهد شد.