معاون عمران و حمل‌ونقل شهرداری مشهد می گوید: در این محدوده ۱۳۹ پلاک را کارگزار مستقر در کال، شناسایی کرده است. کارگزار تاکنون توانسته است با ۲۹ نفر توافق کند.
الهام مهدیزاده | شهرآرانیوز؛ چند روز قبل محمد علائی، مدیرعامل آب منطقه‌ای خراسان‌رضوی، در نشستی خبری، کاملا جدی اعلام کرد: «قرار است تمام خانه‌های داخل کال اسماعیل‌آباد که در مسیر حریم و بستر رودخانه ساخته شده‌اند، تخریب شوند.»؛ کالی که در شمال و شمال‌شرق مشهد و محل استقرار مجموعه تجاری الماس شرق و همجوار با روستای اسماعیل‌آباد قرار دارد و در سال‌های اخیر به‌دلیل عمل نکردن برخی مسئولان به وظایف خود، افراد حقیقی و حقوقی آن را تصرف کرده‌اند؛ تصرفی که در کلام علائی و فقط برای ۱۵ سال گذشته این‌گونه روایت شد: «بین ۱۵ تا ۱۰۰درصدِ ۱۷۲ واحد مسکونی، داخل رودخانه اسماعیل‌آباد ساخته شده‌اند.» شاید همین شرایط سبب شد که او در همین نشست حتی زمان شروع تخریب‌ها را هم برای متصرفان اراضی کال مشخص کند: «یک ماه!»
با این حرف‌ها گویا عزم مسئولان برای آزادسازی بستر و حریم کال پر از خانه، جزم است. مدیرعامل آب منطقه‌ای خراسان رضوی تاکید کرده است که تکلیف و وظیفه آن‌ها شناسایی، پاک‌سازی و رفع تصرف از این محدوده است و مسائل اجتماعی ساکنان به آن‌ها ارتباطی ندارد و حوزه‌های دیگر باید آن را مدیریت کنند.
گزارشی که می‌خوانید، روایتی است از حال‌وهوای کال اسماعیل‌آباد و ساکنانش، دقیقا ۶ روز پس از آنکه مدیرعامل آب منطقه‌ای خراسان‌رضوی گفت: «در فاصله یک ماه پیش‌رو به افراد خاطی، مهلت و اخطار می‌دهیم تا این منطقه را تخلیه کنند.»
کالی پر از خانه!
ضایعاتی‌ها با کیسه‌های چرک و پر از ضایعات با موتور در مسیل کال و خانه‌های کال اسماعیل‌آباد در رفت‌وآمدند. چند موتوری هم زیر تابلوی کال اسماعیل‌آباد ایستاده‌اند و با چشمانی تیز، دورواطراف را نگاه می‌کنند. رفت‌وآمد جاده اسماعیل‌آباد را موتور‌ها به خود اختصاص داده‌اند. میانشان، گاه‌وبیگاه ماشینی هم عبور می‌کند.
کمی آن‌طرف‌تر از تابلوی اسماعیل‌آباد، درست اول کال، بنر هشدار زده‌اند: «آغاز عملیات اجرایی آزادسازی حریم و بستر کال اسماعیل‌آباد.» داخل کال هم بولدوزری درحال خاکبرداری است. راننده بولدوزر می‌گوید که «از صبح کار را از داخل کال شروع کرده‌اند.» داخل کال و با فاصله‌ای نه‌چندان زیاد تا چشم کار می‌کند، خانه نقلی است و نبود نظم و قانون شهرسازی در ساخت آن‌ها. هرکدام به شکلی ساخته شده‌اند.
در‌های زنگ‌زده، پنجره‌هایی با پرده‌های نخ‌نما که دیگر جان روگرفتن از آفتاب را ندارند و خاک و نخاله‌های رهاشده، چند نما از فضای زندگی کال‌نشینان اسماعیل‌آباد است. با این خانه‌ها از خود کال اسماعیل‌آباد، چیزی جز نامش و جوی باریکی از گنداب که از وسط کال عبور می‌کند، نمانده است؛ کالی پر از خانه. بولدوزر کار می‌کند و بچه‌ها بی‌توجه به آن، کمی دورتر میان خاک و خاشاک بازی می‌کنند.
عدد‌هایی برای تخریب
راننده بولدوزر تا آمدن کامیون بعدی و بردن خاک‌ها، سرش خلوت است. برگشت کامیون، اما زیاد طول نمی‌کشد؛ برای همین ترجیح می‌دهد به‌جای پایین آمدن از بولدوزر از همان بالا، درباره حضورش و کاری که انجام می‌دهد، صحبت کند: «از صبح آمده‌ایم که بستر کال را باز کنیم.» به زمین‌های ابتدای کال اشاره می‌کند: «تا الان چندمتری از آن جلو خاک برداشته‌ایم و همین‌طور قرار است تا آن عقب که خانه‌هاست، برویم. آن خانه‌ها را هم که می‌بینید، همه داخل طرح خرابی هستند؛ برای همین شماره‌گذاری‌شان کرده‌اند. کمی جلوتر بروید، می‌بینید که روی دیوار‌ها را شماره زده‌اند. هر خانه که شماره زده‌اند، یعنی در طرح تخریب است و باید تخلیه شود.»
راننده بولدوزر از زمان آغاز تخریب خانه‌ها، خبری ندارد و حرفش را با این جمله کامل می‌کند: «ما ماموریم و معذور. هر زمان گفتند، اجرا می‌کنیم، اما تا جایی که خبر دارم، مثل اینکه به تمام این خانه‌ها گفته‌اند در طرح خرابی هستند. برای همین روی دیوارهایشان، شماره گذاشته‌اند. اگر بروید آخر کوچه، چند خانه خراب‌شده را می‌بینید. گویا آن‌ها زودتر از اینجا رفته‌اند.»
از بولدوزر تا اولین خانه ساخته‌شده در کال، حدودا ۲۰ متر فاصله است. وسط کال، جوی باریکی از گنداب جاری است. بوی گنداب خیلی شدید است. روی دیوار اولین خانه در مسیر کوچه کال‌نشینان اسماعیل‌آباد، با رنگ قرمز نوشته‌اند: «۴۱». چند دختربچه با مو‌های ژولیده و به‌هم‌تابیده، جلو در خانه‌ها و میان خاک‌های کال بازی می‌کنند. سراغ مادرشان را که می‌گیریم، باسرعت خودشان را به داخل حیاط خانه‌ای می‌اندازند. چند دقیقه می‌گذرد تااینکه زنی می‌آید. حال‌وحوصله سوال‌وجواب ندارد و با یک جمله همه‌چیز را تمام می‌کند: «گفته‌اند که قرار است خراب کنند. می‌توانند، بیایند خراب کنند!»
همان‌طور که پیش می‌رویم، شماره عدد روی دیوار خانه‌ها بیشتر می‌شود. مردی کنار یکی از خانه‌ها نشسته است. هرچندلحظه سرش به میان زانویش فرو می‌رود و دوباره حواسش برمی‌گردد. چشمانش را تا نیمه باز می‌کند و دوباره سرش می‌افتد. حتی نای گرفتن سیگارش را هم ندارد و با سختی آن را میان لب نگه داشته است.
کوچه شخصی برادران «ب»
جلوی یکی از کوچه‌های حاشیه کال اسماعیل‌آباد، در بزرگی گذاشته‌اند تا ورودوخروج به کوچه، خصوصی و تنها برای ساکنان آن کوچه باشد. هنوز درپی یافتن زنگِ در ورودی هستیم که صدایی از پشت‌سر می‌گوید: «دنبال زنگ نگرد.» دو زن کمی بالاتر، کنار دیوار، دست به چانه نشسته‌اند و انگار تمام رفت‌وآمد‌ها را رصد می‌کنند. یکی‌شان می‌گوید: این کوچه برادران «ب» است. سه برادر هستند که همه توی این کوچه می‌نشینند. می‌پرسد: «چه‌کارشان داری؟»
«خانه‌شان علامت خورده است؛ یعنی این کوچه شخصی هم قرار است خراب شود.» به پاسخ ما می‌خندد و میان خنده می‌گوید: «هه اینا؟ برو بابا! اینا رو بمب هم تکون نمی‌ده. کی می‌تونه دست بذاره روی خونه‌های اینا؟» زن کناری هم سکوتش را می‌شکند و در تایید حرف‌های همسایه‌اش می‌گوید: «راست می‌گه دخترجان! کی می‌تونه خونه‌های اینا رو خراب کنه؟ نمی‌بینی برای کوچه‌شان در گذاشتن و چند طبقه بالا رفتن؟ مثل ما بدبخت، بیچاره نیستند که همین ۴۰، ۵۰ متری‌مان را هم چندوقت قبل آمدن و علامت زدن».
اگرچه می‌داند، اما انگار که بخواهد مطمئن شود، می‌پرسد: «حالا راست است که خانه‌های ما رو که این‌ور کوچه هستیم، خراب می‌کنن، اما اون‌طرفی‌ها -با دستش به خانه‌های سمت چپ کوچه اشاره می‌کند- و همین کوچه خصوصی رو که خراب نمی‌کنن؟»
زن اولی دنباله صحبت را می‌گیرد و می‌گوید: «خب، معلومه که روی دیوار اون‌طرفی‌ها، الکی یک عدد نوشتن. خانه‌های ما رو که خراب کردن، نصف کال باز می‌شه».
زمین بدهند تا اینجا نسازیم
شاکی است از به زعم خودش، «شانسی که اون‌طرفی‌ها» دارند و پر از افسوس با شایعاتی که میان مردم دهان‌به‌دهان می‌چرخد ادامه می‌دهد: «اینم از بخت ماست. ما اگه شانس می‌داشتیم، اوضاعمون این نبود. اگه اون‌طرفی‌ها بمونن و خانه‌هاشان خراب نشه، نونشون توی روغنه. با اون بازاری که روبه‌روی کال می‌سازند، معلوم نیست چقدر روی خانه‌هاشان بیاد. می‌گن خانه‌های آن دو تا کوچه بالایی که خراب نمی‌شه، در حاشیه مسیل قرار می‌گیره و متری ۱۰ میلیون می‌ره روی خانه‌هاشان. حالا ما.» سرش را تکان می‌دهد: «حالا خونه ما رو می‌گن متری ۱۷۰۰ تا ۲ تومن برمی‌دارند. چون توی طرح خرابیه.»
از شنیدن حرفم که می‌گویم زمین‌ها تصرفی است و خانه‌هایشان را وسط کالی ساخته‌اند که باید از آن آب عبور کند، عصبی می‌شود. بلندتر جواب می‌دهد: «مگه فقط ما ساختیم؟ خب، زمین بدن تا ما اینجا نسازیم. از اون‌ور شهر اومدی و فکر کردی الان اینجا چه خبره. اینجا جز مفنگی و معتاد و بدبخت، بیچاره کسی نیست.» کمی خودش را جمع‌وجور می‌کند و نزدیک‌تر می‌شود: «هرکی از هرجای شهر قهر می‌کنه و مواد می‌خواد، میاد اینجا. معتاد‌ها هم کنار زمین‌های خاکی اون آخر می‌کشن. راست می‌گن، برن اونا رو جمع کنن. چه‌کار با ما دارن؟ ما کل خلافی که کرده‌ایم، یه قلیون است که گاهی با همین همسایه‌ها جلو در می‌کشیم.»
تو بگو کجا بریم؟
زدن ماسک درمیان ساکنان کال اسماعیل‌آباد زیاد معنا ندارد و جز چند نفر کسی ماسک ندارد. پیرمردی که ماسکی آبی زده است، می‌خواهد صحبت کند. آن‌طور که او می‌گوید، خانه او هم شماره‌گذاری شده است و در طرح تخریب قرار دارد. با شروع صحبت، ماسکش را پایین می‌دهد تا صدایش قوی و رسا به گوش برسد: «الان این مردمی که خانه‌هایشان را شماره‌گذاری کردن، کجا برن؟ اصلا شما بگو ما با این همه بدبختی و مشکل کجا بریم؟ برو پایین‌تر چند تا خانه‌ای رو که خراب کردن، می‌بینی. خانه ۵۰۰ متری رو به ۱۰۰ متر داده. اون داشت و خانه‌اش هم بزرگ بود، ما این وسط چه‌کار کنیم؟»
چیزی به آخر کوچه نمانده است. روی دیوار آخرین خانه کوچه‌ای که در دل کال اسماعیل‌آباد ساخته شده، عدد ۹۴ قرمز نشسته است. بعد از این خانه، زمین‌های رهاشده است. زمین‌هایی که خاکش از آتش معتادان و کارتن‌خواب‌ها سیاه شده است.
تاریخچه‌ای از روایت‌ها و هشدار‌های سیل
۲۴ فروردین ۹۸
شورای مدیریت بحران خراسان رضوی بعدازظهر امروز در مشهد تشکیل شد و تصمیم گرفت به‌منظور جلوگیری از خطر‌های احتمالی جاری شدن سیل در حاشیه مشهد، محدوده اسماعیل‌آباد را تخلیه کنند. قرار است ۷۴خانوار ساکن در این محدوده که منازل خود را در بستر رودخانه و اطراف آن ساخته‌اند، به‌صورت موقت در سوله‌های مدیریت بحران شهرداری مشهد اسکان یابند.
وحید قربانی، سرپرست معاونت هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی، عصر شنبه دستور تخلیه سریع خانه‌های ساخته‌شده در مسیل منطقه اسماعیل‌آباد در حاشیه شهر مشهد را صادر کرد.
۲۵ فروردین ۹۸
متاسفانه حدود ۷۰واحد مسکونی به‌صورت غیرمجاز در داخل کال اسماعیل‌آباد ساخته شده که شهرداری تذکرات لازم را به ساکنان آن‌ها داده است.
۲۶ فروردین ۹۸
سرپرست وقت فرمانداری مشهد: در اسماعیل‌آباد نگرانی ما از قرار گرفتن اماکن مسکونی در بستر رودخانه است. به ساکنان این محدوده، اخطارِ احتمال آمدن سیل و عبور آب از کال داده شد.
۱۱ فروردین ۹۸
محمد علائی، مدیرعامل آب منطقه‌ای خراسان‌رضوی، حفظ و نگهداری بستر کال‌ها به‌خصوص کال اسماعیل‌آباد که سیلاب‌ها و آب‌های سطحی از طریق آن به‌سمت کشف‌رود می‌رود، اهمیت دارد؛ به همین دلیل کار نشانه‌گذاری منازل را شروع می‌کنیم.
متصرفان تخلیه نکنند، باید اجاره مدت تصرف را بدهند
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در توضیح طرح بازگشایی بستر کال اسماعیل آباد می‌گوید: وضعیت نامناسب این کال از چند نظر مورد توجه است؛ نخست مسئله سیلاب است که سال گذشته و امسال در این زمینه مشکلاتی داشتیم و این وضعیت، ادامه دادنی نیست و نباید دربرابر چنین مسئله‌ای بی توجه بود. درواقع باید اراضی دولتی را که متعلق به همه مردم است، نجات دهیم. محمد علائی اضافه می‌کند: سال گذشته همکاران ما در دفتر مهندسی رودخانه ها، حریم و بستر رودخانه اسماعیل آباد را مشخص کردند؛ طول کال ۶هزارو ۵۲۵ متر و مساحت بسترش، نزدیک به ۵۰هکتار است.
او با بیان اینکه چند روز است کار بازگشایی آغاز شده است، ادامه می‌دهد: ابتدا بخش‌هایی از کال که تصرف نشده است، لایروبی می‌شود. همچنین بستر رودخانه که سرشار از انواع پسماند است، با کمک همکاران شهرداری، پاک سازی می‌شود.
وی تاکید می‌کند: عزیزانی که به هر دلیلی ندانسته در این کال، زمینی را تصرف کرده یا خریده اند، آگاه باشند که ما حریم و بستر را مشخص و کمک می‌کنیم افراد نیازمند از طریق شهرداری سامان بگیرند. باید توجه کرد که هدف از سامان دهی حریم بستر رودخانه، پرهیز از تهدید‌های سیل و کمک به مردم منطقه است.
بنا به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان‌رضوی، این شرکت ۵۰هکتار از بستر رودخانه اسماعیل آباد را که تا کشف رود ادامه دارد، آزادسازی خواهد کرد. اراضی مازاد هم دراختیار شهرداری قرار می‌گیرد تا پارک زیبایی برای مردم منطقه بسازد.
او همچنین به کسانی که حاضر به همکاری نیستند، هشدار می‌دهد: «بعد از بازگشایی رودخانه، علیه آن‌ها شکایت کیفری و حقوقی خواهد شد و باید اجاره مدت زمان تصرف بستر رودخانه را پرداخت کنند.»
فقط به منظور مساعدت، زمین خانه‌ها را می‌خریم
معاون عمران، حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری مشهد هم پیش از آنکه به اقدامات شهرداری مشهد در زمینه سامان‌دهی کال اسماعیل‌آباد اشاره کند، به تصرف زمین‌های بستر این رودخانه فصلی اشاره می‌کند و می‌گوید: در ابتدا باید به نکته‌ای اشاره و تاکید کنم که مطابق قانون، کار پاک‌سازی و رفع تصرف حریم بستر کال اسماعیل‌آباد، یک اقدام قانونی و برعهده شرکت آب منطقه‌ای است.
خلیل‌ا... کاظمی در ادامه تاکید می‌کند: بنابراین هرگونه اقدام درمورد رفع تصرفات این کال و پاک‌سازی محدوده را باید آب منطقه‌ای انجام دهد. نکته دوم این است که شهرداری مشهد پس از رفع تصرف و پاک‌سازی محدوده، درنظر دارد اقداماتی را انجام دهد که مشاور درحال بررسی آن‌هاست.
او در تشریح آنچه شهرداری مشهد برای کال اسماعیل‌آباد درنظر گرفته است، می‌گوید: محدوده کال اسماعیل‌آباد را به‌مرور زمان عده‌ای تصرف کرده‌اند و در آن ساخت‌وساز‌هایی صورت گرفته است، با این حال شهرداری مشهد تسهیلاتی را درنظر گرفته است تا این افراد ساکن بتوانند پس از تخلیه بستر تصرفی کال، در قسمت دیگری از شهر برای خود سرپناهی بسازند یا آنکه اجاره کنند.
کاظمی رقم اعتبار تسهیلات شهرداری را برای این «همکاری و مساعدت»، اعلام نمی‌کند، اما می‌گوید: شهرداری تصمیم گرفته است از طریق این اعتبارات، زمین پلاک‌های تصرفی را هر مترمربع ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان بخرد.
خرید زمین ۱۳۹ پلاک کال اسماعیل‌آباد
معاون عمران و حمل‌ونقل شهرداری مشهد در ادامه، آماری از خرید‌های پیشین شهرداری در محدوده کال اسماعیل‌آباد می‌دهد و بیان می‌کند: در این محدوده ۱۳۹ پلاک را کارگزار مستقر در کال، شناسایی کرده است. کارگزار تاکنون توانسته است با ۲۹ نفر توافق کند. برای پلاک‌های باقی‌مانده نیز قطعا به زمان نیاز دارد تا بتواند با صاحبان تمام پلاک‌های تصرفی کال اسماعیل‌آباد توافق کند.
کاظمی در پاسخ به شایعه واگذاری زمین به ساکنان بیان می‌کند: دیدگاه و نظر شهرداری بر این است که زمین خانه‌های تصرفی این افراد را فقط به‌منظور مساعدت در جابه‌جایی و تخلیه، خریداری کند، بنابراین موضوع واگذاری زمین به افراد، مطرح نیست.
وی با این حال از مساعدت شهرداری برای اسکان موقت این افراد می‌گوید و اضافه می‌کند: در جلسه‌ای که با مسئولان مربوط داشتیم، موضوع ارائه سوله برای اسکان موقت افراد یادشده تا پیدا کردن خانه و سرپناه، مطرح شد که شهرداری مشهد نیز برای این کار اعلام آمادگی کرد.
او درمورد اینکه این افراد چه مدت می‌توانند در این سوله‌ها اقامت کنند، زمان دقیقی را اعلام نمی‌کند و باصراحت می‌گوید: هنوز درمورد اینکه این افراد چند روز یا چند هفته می‌توانند در سوله‌ها اقامت کنند، نتیجه‌گیری نشده است.
کال، پارک می‌شود
کاظمی سرنوشت کال اسماعیل‌آباد را بعد از رفع تصرفات، روشن می‌داند و این‌طور توضیح می‌دهد: اعتقاد شهرداری مشهد این است که به کالی با این وسعت، برای جمع‌آوری آب‌های سطحی و روان‌آب‌ها نیاز نیست و می‌توان با ایجاد یک کانال کم‌عرض‌تر، آب‌های سطحی را در مسیر این کال سامان‌دهی کرد. در این‌باره پیشنهاد شهرداری برای باقی‌مانده زمین‌های اطراف کال، ایجاد پارک خطی یا ساخت فضا‌های ورزشی است.
او در پایان از تعیین و اعلام وضعیت نهایی کانال پیشنهادی ظرف سه هفته آینده خبر می‌دهد و می‌گوید: با آب منطقه‌ای استان درحال بررسی ابعاد این کانال هستیم. احتمال می‌رود ظرف سه هفته آینده، وضعیت و ابعاد کانال را با آب منطقه‌ای استان نهایی کنیم.
تماس‌های بی‌پاسخ
بی‌شک رفع تصرف و تخریب ۱۳۹ پلاک که در مسیر کال اسماعیل‌آباد ساخته شده‌اند، با آثار سوء اجتماعی همراه است. در همین راستا روز گذشته و تا ساعت ۱۵ -پایان گزارش و تحویل آن- تماس‌های مکرری با محمدرضا هاشمی، معاون استاندار و فرماندار مشهد و سیدحمید موسوی، مدیرکل امور اجتماعی‌وفرهنگی استانداری خراسان‌رضوی، گرفتیم تا نظر آنان را نیز در این‌باره جویا شویم، با این حال موفق به صحبت نشدیم و تلفن‌هایمان بی‌پاسخ ماند و باید دید در آینده، دیگر نهاد‌های دخیل و مسئول چه اقدامی را برای کاستن از مشکلات کال اسماعیل‌آباد انجام خواهند داد.