حال و روز بازار فرش دست باف، از تولید تا صادرات، این روز‌ها چندان مساعد نیست. هرچند چرخ تولید این کالای قیمتی به دست بافندگانی می‌چرخد که نان هنرشان را می‌خورند و در هر شرایطی، دست از بافت ترنج و افشان و شاه عباسی بر نمی‌دارند، در شرایط سخت اقتصادی، فروش این کالا، چه در بازار داخلی و چه صادرات، کاهش یافته و این موضوع باعث شده است صاحبان کارگاه‌های تولید فرش دست باف، میزان تولید خود را کاهش دهند.
ملیحه فلاح | شهرآرانیوز؛ حال و روز بازار فرش دست باف، از تولید تا صادرات، این روز‌ها چندان مساعد نیست. هرچند چرخ تولید این کالای قیمتی به دست بافندگانی می‌چرخد که نان هنرشان را می‌خورند و در هر شرایطی، دست از بافت ترنج و افشان و شاه عباسی بر نمی‌دارند، در شرایط سخت اقتصادی، فروش این کالا، چه در بازار داخلی و چه صادرات، کاهش یافته و این موضوع باعث شده است صاحبان کارگاه‌های تولید فرش دست باف، میزان تولید خود را کاهش دهند. رج به رج بافته شدن فرش‌ها نخ می‌خواهد و رنگ، با دستان هنرمند بافنده‌ای که پشت دار به قالی‌ها جان می‌دهد. این روز‌ها گرانی مثل خوره به همه بازار‌ها رسیده و بازار نخ و رنگ هم از آن بی نصیب نبوده است؛ با وجوداین تنها چیزی که در این بازار پر نقش و نگار تغییر نکرده، دسترنج بافندگان است.
کاهش تقاضا، فعالیت دلالان، تحریم و کاهش صادرات، کار را به جایی رسانده است که رئیس اتحادیه صنف فرش دست باف مشهد درباره تمام شدن ذخایر صادراتی در فرش دست باف هشدار می‌دهد. هادی مخملی در توضیح این موضوع به شهرآرا می‌گوید: ذخایر صادراتی ما فرش‌های دست بافی هستند که به صورت اصیل و متنوع بافته می‌شوند و در بازار داخلی به خانه‌های مردم ورود پیدا می‌کنند. این فرش‌ها پس از چند سال استفاده صادر می‌شوند، اما حالا با کاهش قدرت خرید مردم و افزایش تقاضا برای فرش ماشینی، دیگر در کمتر خانه‌ای فرش دست باف استفاده می‌شود؛ همین موضوع باعث کاهش ذخایر صادراتی و تمام شدن آن می‌شود.
او به افزایش تقاضا برای فرش ماشینی اشاره می‌کند و می‌افزاید: در گذشته، تفاوت قیمت فرش دست باف و ماشینی به اندازه‌ای بود که اگر کسی توان خرید فرش دست باف را نداشت، به سراغ فرش ماشینی می‌رفت، اما حالا قیمت آن به صورت غیرواقعی افزایش یافته و در مواردی نزدیک به فرش دست باف شده است. کاهش صادرات به دلیل شیوع کرونا، نوسانات نرخ ارز، تحریم‌ها و دشواری بازگشت ارز حاصل از صادرات، بخش دیگری از صحبت‌های هادی مخملی است. رئیس اتحادیه صنف فرش دست باف مشهد ادامه می‌دهد: با وجود این مشکلات و گرانی مواد اولیه، امروز بازار فرش دست باف، درگیر موجی از رکود شده و با اینکه تولید فرش صنعتی اشتغال زا و ارزآور است، اگر روال کنونی حاکم بر صادرات فرش ادامه یابد، صادرکنندگان از بازار خارج می‌شوند.
نان از گره می‌آید
خانم جلائری، صاحب یکی از کارگاه‌های تولیدی در مرندیز بجستان است. او در گفت وگوی تلفنی با شهرآرا درباره وضعیت تولید قالی می‌گوید: درست است که بازار فروش و صادرات راکد شده است، اما بافنده چاره‌ای ندارد و نمی‌تواند دست از تولید بردارد؛ چون نان همین گره‌ها را می‌خورد. در روستای ما مردان زیادی بیکار شده اند و نان آور خانه خانم‌هایی هستند که صبح تا شب گره می‌زنند. اکنون حتی پول یک کارگر ساده به دست قالی باف نمی‌رسد و این هنرمندان با رنج فراوانی که می‌کشند، دسترنج قابلی دریافت نمی‌کند.
دسترنج بافندگان چقدر است؟
«برای هر ۸ ساعت کار، ۳۵ هزار تومان تا ۴۰ هزار تومان دریافت می‌کنند، اما چشم، دست و جان خود را پای دار می‌گذارند.» او پس از پاسخ به این سوال ادامه می‌دهد: تاجر‌ها خیلی کم برای خرید به روستا می‌آیند و مجبوریم فرش‌ها را با قیمت اندک به دلالان بفروشیم. اکنون هزینه تمام شده قالی زیاد شده است. می‌خواهیم پشم و رنگ بخریم، می‌گویند از خارج می‌آید و گران شده است. اگر هر کیلو نخ را قبل از سال ۴۵ هزار تومان می‌خریدیم، الان باید تا ۸۰ هزار تومان پول بدهیم.
همچنین از وقتی کرونا آمده است، طبق دستورالعمل بهداشت، اگر قبلا پشت هر قالی ۵ نفر می‌نشستند الان باید ۳ نفر بنشینند؛ همین موضوع زمان تولید را هم بیشتر کرده است، اما با اینکه کار با کیفیت تولید می‌کنیم، دلالان می‌گویند تحریم هستیم، صادرات نیست و بر سر قیمت چانه می‌زنند. خانم جلائری می‌گوید: اوایل سال ۵۰ تخته قالی در روستا آماده فروش بود، اما به هرجا زنگ می‌زدیم، خریدار نداشت تا اینکه بالاخره با قیمت کمتر فروختیم.
زمستانی سرد در انتظار بازار فرش
از آقای محمدی، یکی از فروشندگان فرش دست باف در مشهد که خود صاحب یک کارگاه تولیدی است، درباره وضعیت بازار تولید و صادرات می‌پرسم که می‌گوید: همیشه در فصل تابستان به دلیل وجود فعالیت‌های کشاورزی، تولید فرش دست باف کم می‌شود و همین حالا ما با ۲۵ تا ۳۰ درصد توان تولید می‌کنیم. اما این طور نیست که بگوییم الان تولید به دلیل کرونا کم شده؛ حتی شاید فشار‌های اقتصادی و سخت شدن معیشت باعث شود بافندگانی که اغلب از اقشار ضعیف جامعه هستند، تمایل بیشتری به تولید داشته باشند.
او ادامه می‌دهد: با توجه به وضعیت بازار، فروش این کالا مشکل شده؛ از این رو تقاضا کاهش یافته است و با تولید در این فصل برابری دارد؛ اما رو به زمستان که برویم، تولید فرش دست باف افزایش می‌یابد و احتمالا هزینه‌های تمام شده با قیمت فروش همخوانی نخواهد داشت. به همین دلیل و با توجه به شرایط اقتصادی و ترس از فروش نرفتن این کالا به قیمت تمام شده، من در کارگاه خود، تولید را کم می‌کنم.
محمدی با بیان اینکه حقوق بافنده‌ها رشد نداشته است، می‌گوید: همه اجناس بیش از ۵۰ درصد گران شده اند که نخ و رنگ هم در آن میان مستثنا نیست، اما فرش شاید حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد گران شده باشد. همان را هم وقتی می‌خواهیم به تاجر بفروشیم، نمی‌خرند.
صادرات خیلی کم است. او با تاکید بر این موضوع می‌افزاید: در چند سال گذشته، فرش‌هایی را هم که صادر شده بود، برگرداندند و در ایران فروختند. از آنجا که قیمت تمام شده فرش دست باف در ایران با قیمت جهانی نمی‌خواند، درصد صادرات خیلی کاهش یافته است.
حالا و در شرایط پیش آمده برای صنعت فرش دست باف، مسئولان باید به دنبال مشوق‌هایی از جمله تامین مواد اولیه ارزان برای فعالان این صنعت و همچنین برنامه‌هایی برای گسترش بازار‌های هدف صادراتی باشند.