در بیستمین دوشنبه‌های «پردیس کتاب»، رمان «خانه خاموش» اورهان پاموک، یکی دیگر از آثار ادبیات داستانی جهان، بررسی شد. این بار هم به صورت غیر حضوری و از طریق صفحه اینستاگرام، احمد آفتابی کارشناس برنامه‌های دوشنبه پردیس کتاب، به معرفی زندگی و آثار این نویسنده برنده جایزه نوبل ادبیات، با محوریت رمان نامبرده پرداخت.
لیلا کوچک‌زاده | شهرآرانیوز - احمد آفتابی پاموک را نویسنده‌ای جدی و باسواد معرفی کرد که زندگی پر فراز و نشیبی نداشته است. آفتابی گفت: با اینکه پاموک نویسندگی را از سی‌سالگی شروع می‌کند، به‌زودی آثارش مقبول می‌افتد و به زبان‌های مختلف دنیا ترجمه و خیلی زود در جهان معروف می‌شود. طوری که در سال ۱۹۸۵ به دعوت دانشگاه کلمبیا برای تدریس ادبیات داستانی به آمریکا می‌رود. رمان «قلعه سفید» ش در سی‌وسه سالگی به تمام زبان‌های اروپایی ترجمه می‌شود. در سی‌وشش سالگی، معتبرترین جایزه فرانسه را می‌گیرد و با رمان «استانبول» در پنجاه‌ویک سالگی، زندگی‌نامه‌اش را با محوریت استانبول می‌نویسد. پاموک سرانجام در سال ۲۰۰۶ و در سن پنجاه‌وچهار سالگی نوبل ادبیات می‌گیرد تا جزو معدود نویسندگانی باشد که در این سن به این موفقیت رسیده‌اند. پاموک هم‌اکنون در شصت‌وهشت سالگی در کنار خانواده خود، در استانبول زندگی می‌کند و همچنان می‌نویسد.
تابستان پرماجرا
آفتابی با این مقدمه، مطالعه کتاب «خانه خاموش» پاموک را برای علاقه‌مندان به نویسندگی مفید دانست. همچنین خواندن آن را برای محصلان رشته‌های تاریخ و جامعه‌شناسی پیشنهاد کرد، چون به واسطه موضوع کتاب، می‌توانند بیشتر در رشته خود تفحص کنند و عمیق شوند.
اما اتفاقات رمان، در ژوئن سال ۱۹۸۰ میلادی در خانه قدیمی در منطقه ییلاقی جنت‌حصار اتفاق می‌افتد. دو ماه بعد از شروع ماجرای رمان، سومین کودتای نظامی در ترکیه اتفاق می‌افتد و پاموک، برشی از جامعه ملتهب این کشور را در رفتار و خلق و خوی شخصیت‌هایش به تصویر می‌کشد. سه نوه مادربزرگی هشتادوپنج ساله به نام فاطمه که «خانم بزرگ» صدایش می‌کنند، قرار است دوماهی را در این خانه، در کنار مادربزرگشان بگذرانند. دکتر فاروق چهل ساله دکترای تاریخ دارد. نیلگون بیست‌ساله و متین هفده‌ساله است. آن‌ها هر سال تابستان به این ییلاق می‌آیند. فردی به نام رجب هم خدمتگزار مادربزرگ در این خانه است.
آفتابی با این توضیح، گفت: رمان ۳۲ فصل و ۵ راوی دارد که هر فصل را یکی از آن‌ها به شیوه زاویه دید اول شخص روایت می‌کند. تا فصل دهم، راوی‌ها با ترتیبی مشخص، تغییر می‌کنند، اما از این فصل به بعد، ترتیب روایت‌ها کمی تغییر می‌کند.
روایت‌های عینی و ذهنی
به گفته این کارشناس ادبیات داستانی، روایت‌های کتاب، هم عینی و هم ذهنی است. وقایع ذهنی با نگاهی به گذشته و بیشتر از سوی مادربزرگ روایت می‌شود و مخاطبان را به ترکیه ۷۰ سال قبل می‌برد. زمانی که امپراتوری عثمانی در حال فروپاشی است. درواقع پاموک با این روایت ذهنی، دو زمان مهم از وقایع تاریخی و اجتماعی ترکیه را در بستر رمان خود نمایش می‌دهد. خانم‌بزرگ با فرد عجیبی ازدواج کرده است. دکتر صلاح‌الدین داروین اغلو که بعد از جنگ جهانی اول، تصمیم می‌گیرد، دایره‌المعارفی بنویسد که تمام دانش‌های بشری در آن موجود باشد. کتابی که البته به سرانجام نمی‌رسد. این زوج، تک فرزندی به نام «دوغان» دارند که بعد از ثبات در حکومت ترکیه، فرماندار یکی از شهر‌های ترکیه می‌شود. سه فرزند او، همان نوه‌هایی هستند که در زمان اصلی رمان، به منزل ییلاقی مادربزرگ خود رفته‌اند.
استاد دیالوگ‌نویسی
آفتابی با بیان اینکه پاموک، استاد دیالوگ‌نویسی است، گفت: در «خانه خاموش»، شاهد دیالوگ‌های بسیاری از سوی ۵ راوی این رمان هستیم. هر کدام از آن‌ها به قاعده صحبت می‌کنند و لحنشان در دیالوگ‌ها حفظ می‌شود. همچنین تفاوت لحن، جهان‌بینی، دایره لغات این افراد، قدرت پاموک را در خلق این شخصیت‌ها نشان می‌دهد: فصل اول رمان را رجب روایت می‌کند. او که با نقص جسمی درگیر است و خود ماجرا‌های بسیاری دارد. راوی فصل دوم نیز مادربزرگ است و این دو، موتور رمان را روشن می‌کنند.
فصل سوم را حسن، نوجوانی از وابستگان رجب که هم سن و سال متین است، اما از نظر خاستگاه اجتماعی با او بسیار متفاوت، روایت می‌کند. او و دوستانش عمله حزبی معروف به فاشیست‌ها هستند که کار‌های خشنی انجام می‌دهند و پاموک توانسته با استادی تمام، به گونه‌ای کودکی حسن را روایت کند که ما به عقده‌های روانی او پی ببریم. مسائلی که با پیشروی رمان و درگیرشدن او با روابط عاطفی، آن‌ها را بهتر می‌فهمیم.
متین هم راوی است؛ نوه سوم. باهوش است و به دنبال جمع‌کردن پول‌هایش برای رفتن به آمریکا. او جزو جوانان خوش‌باش ترکیه است که آرزویشان مهاجرت به آمریکاست.
رمان جزئیات
دکتر فاروق نوه بزرگ مادربزرگ، دیگر راوی این رمان، سومین نسل از روشنفکران ترکیه را به تصویر می‌کشد. پدربزرگش دکتر صلاح‌الدین با دایره‌المعارفش به دنبال تغییر جهان بوده و به روشنفکری سرخورده تبدیل شده است. پدرش دوغان، فرماندار است. خودش هم استاد دانشگاهی است که نه به دنبال تغییر جهان بلکه تفسیر جهان است و با مسائل خانوادگی درگیر. آفتابی با بیان این مطلب، گفت: فاروق، در فصل نهم کتاب، به دنبال پرونده‌ای دویست ساله از منطقه‌ای کوچک در نزدیکی همان جنت‌حصار است. می‌خواهد از دل پرونده‌ها به حقایقی برسد و نکته جالب این است که در دل این پرونده، خرده داستان‌های بسیاری وجود دارد که چه بسا هر کدام موضوع رمانی است.
آفتابی با بیان اینکه تمام شخصیت‌های این رمان، قابل تحلیل و بررسی هستند، خانه خاموش را «رمان جزئیات» نامید و گفت: حضور پررنگ رنج و غیابِ پررنگ لذت، در این رمان مشهود است. تمام شخصیت‌های رمان در رنج هستند و رضایت باطنی ندارند که این موضوع از اتفاقات داخلی کشور ترکیه نشئت می‌گیرد.