واکاوی چرایی ارجحیت منافع جناحی بر منافع ملی در ایران در گفتگو با روح‌ا... اسلامی، عضو هیئت‌علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد
به گزارش شهرآرانیوز؛ در روز‌های گذشته بار‌ها شنید‌یم که با وجود تفاوت تاکتیکی میان دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان در آمریکا، آن‌ها در منافع ملی‌شان وحدت نظر دارند و برخلاف روش‌های متفاوت، وقتی حرف از پیگیری منافع ملی در‌برابر دیگری باشد، یکی می‌شوند.
پرسش این است که چرا در کشورمان، چنین رویه‌ای را در‌میان اصلاح‌طلبان و اصولگرایان و دیگر گروه‌های سیاسی در کشور شاهد نیستیم؟ طبیعی است که بر سر برجام و تأثیر آن بر چگونگی تحقق منافع ملی، میان اصلاح‌طلبان و اعتدالگرایان و اصولگرایان اختلاف نظر وجود داشته باشد، اما چرا این اختلاف نظر باید چنان بالا بگیرد که ورای منافع ملی، صدای وزیر امور خارجه‌مان دربیاید که چرا برخی در داخل به آمریکا علیه دولت وقت «گرا» می‌دهند؟ یا چرا برخی در جهت منافع خود، هیچ ابایی ندارند از اینکه دولتمردان را خائن و جاسوس خطاب کنند، حال آنکه برخی از آن‌ها مورد‌تأیید مقام معظم رهبری‌اند؟
برای بررسی این مهم با این پرسش بنیادین که چرا در ایران منافع جناحی بر منافع ملی اولویت می‌یابد، سراغ دکتر روح‌ا... اسلامی، استاد علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد، رفته‌ایم.
منافع ملی و حفظ تمامیت ارضی کشور
اسلامی در پاسخ به این پرسش به شهرآرا گفت: «برای پاسخ به این پرسش ابتدا باید ببینیم منافع ملی چیست و تعریفی از آن ارائه دهیم. آنچه امروز از منافع ملی مراد می‌شود، مقصود بخش‌های مختلفی از یک کلیت است، نظیر اینکه بخشی از آن، سرزمینی و جغرافیایی است که نباید تهدید شود و با جنگ و حرکت‌های تجزیه‌طلبانه کاهش پیدا کند و بخشی از آن، مردمی‌اند که در این سرزمین زندگی می‌کنند و باید رفاه، آرامش و رضایت داشته باشند و با سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌ها، گروه‌های جنسی، قومی، مذهبی و زبانی حذف نشوند. درنتیجه منافع ملی یعنی حفظ تمامیت ارضی و تأمین منافع همه مردمی که در این سرزمین زندگی می‌کنند، بدون آنکه امنیت آنان تهدید شود. در این معنا امنیت در‌برابر تهدید‌های داخلی و خارجی نیز به‌معنای گسترده منافع ملی افزوده می‌شود.
اگر کشور‌ها در سطحی ضعیف باشند، فقط می‌توانند این مؤلفه‌های منافع ملی را حفظ کنند و اگر قدرتمند باشند، علاوه‌بر حفظ منافع ملی سعی می‌کنند با بازیگری بین‌المللی این منافع خود را در سطح منطقه‌ای دنبال کنند و اگر بسیار قدرتمند باشند، می‌توانند منافع ملی‌شان را در سطح بین‌الملل و فراتر از مرز‌های خود تعریف کنند. درنتیجه منافع ملی ابتدا در سطح کشور، پس از آن در سطح منطقه و محیط بین‌الملل تعریف می‌شود.»
فهم درستی از منافع ملی
این استاد دانشگاه در ادامه با آسیب‌شناسی وضعیت ایران در موضوع منافع ملی افزود: «در ایران ما شاهدیم که گاه تعریف مشخصی از منافع ملی وجود ندارد. یعنی منافع ملی در نگرش برخی تنها بدین‌شکل تعریف می‌شود که تنها یک گروه خاص یا هویت مشخص می‌تواند آن را تعقیب کند یا از آن بدتر، تصور می‌کنند که منافع ملی همان منافع حزبی، صنفی و جناحی و گاه نیز فردی آنان است! در ایران، اجماعی بر سر چیستی منافع ملی وجود ندارد. منافع ملی در ایران مبتنی‌بر مؤلفه‌هایی که اشاره کردم، حفظ تمامیت ارضی و ثبات آن و رفاه و آرامش مردم است.
در مرحله بعدی می‌توان به بازیگری منطقه‌ای پرداخت، آن هم به طریقی مشخص، یعنی مبتنی‌بر هم‌زیستی و هم‌گرایی و نه توسل به یک‌جانبه‌گرایی با ابزار‌های قهری و نظامی که درنتیجه آن، به یک بازیگر غیرقابل پیش‌بینی و بد تبدیل شویم. هر‌کدام از این مراحل اگر در داخل کشور به‌درستی تعریف نشود، دچار مشکل خواهیم شد. اتفاقی که اکنون در ایران می‌افتد، این است که با وجود اینکه ملیت ایران معلوم است، تاریخ و تمدن سرزمین آن پرافتخار و مشخص است و مردم آن نیز به یک زبان سخن می‌گویند و به‌واسطه مؤلفه‌های ایرانیت و اسلام و تشیع، نفوذ آن در منطقه سابقه‌دار است، گاه سیاست‌مدارانی دارد که فهم درستی از منافع ملی ندارند. این سیاست‌مداران به‌جای آنکه از این امکانات تطبیقی فوق‌العاده استفاده کنند، در جهت تخریب آن‌ها عمل می‌کنند! بسیاری از سیاست‌مداران ما متأسفانه دانشی از چیستی ایران ندارند و نه‌تن‌ها نمی‌دانند در کجا ایستاده‌اند، بلکه به‌جای حفظ منافع آن در جهت تخریب آن قدم برمی‌دارند.»
توجه به امر ملی یعنی سود بردن همه مردم
اسلامی در پایان با اشاره به اینکه «ما راهبرد مشخصی برای تعقیب منافع ملی‌مان نداریم و امر ملی نیز در ایران به‌درستی تعریف نشده است»، گفت: «به‌جز نشناختن درست ایران و نبود تعریف مشخص و مورد‌اجماع بر سر منافع ملی، ما راهبرد مشخصی هم برای پیگیری منافع ملی کشورمان نداریم. راهبرد یک گروه سیاسی، اولویت‌یافتن جهان تشیع است و دیگری، کلیت جهان اسلام؛ راهبرد یکی، جهان‌شمولی و فراتر‌رفتن از مرز‌های سرزمینی و دولت-ملت‌هاست و دیگری، تنها نگاهی صرف به داخل دارد. این امر سبب می‌شود هر‌کدام از بازیگران سیاسی در کشور، چه دولت و چه مجلس، تنها از منظر خودشان سخن بگویند و پیوسته با یکدیگر در جدل و درگیری باشند.
در همین راستا می‌بینیم که مجلس درصدد خروج از برجام و خارج‌کردن بازرسان آژانس است که اقدامی جناحی و ضدمنافع ملی است؛ زیرا اگر خارج شویم، این امتیازی به آمریکا و اسرائیل است. توجه به امر ملی یعنی توجه به سرزمین، تاریخ، زبان و همه مؤلفه‌های هویت‌بخش ایرانی و سود‌بردن همه مردمی که در این کشور زندگی می‌کنند.»