اگرچه در مقاطعی نویسندگان سیاه پوست ایالات متحد نیز همچون دیگر نویسندگان شهروند آمریکا نوشته اند و مسائل یادشده در داستان هایشان کم رنگ شده یا رنگ باخته، هنوز برخورد‌های نامناسب با جامعه سیاهان وجود دارد و در آثار نویسندگان هم بازتاب پیدا می‌کند. آنچه می‌آید، مروری است بر تاریخچه ادبیات داستانی در میان نویسندگان سیاه پوست آمریکایی.
فرشاد جابرزاده | شهرآرانیوز - کمابیش یک ونیم قرن از قرائت نخستین پیش نویس اعلامیه آزادی بردگان در در ایالات متحد آمریکا می‌گذرد. برده داری لغو شده و فرهنگ مبارزه با نژادپرستی تا اندازه‌ای در همه جای دنیا بدیهی تلقی می‌شود یا آن را ترویج می‌دهند. بااین همه هم چنان در آمریکا مانند خیلی از نقاط جهان رفتار‌های غیرانسانی با نژاد‌های دیگر دیده می‌شود.
بازتاب این رفتار‌ها و رویارویی با آن از مهم‌ترین دغدغه‌های نویسندگان سیاه پوست ایالات متحد بوده است. اگرچه در مقاطعی آن‌ها نیز همچون دیگر نویسندگان شهروند آمریکا نوشته اند و مسائل یادشده در داستان هایشان کم رنگ شده یا رنگ باخته، هنوز برخورد‌های نامناسب با جامعه سیاهان وجود دارد و در آثار نویسندگان هم بازتاب پیدا می‌کند. آنچه می‌آید، مروری است بر تاریخچه ادبیات داستانی در میان نویسندگان سیاه پوست آمریکایی.
آغاز ماجرا
نخستین داستان‌های کوتاه و رمان‌های آمریکایی متعلق به سده نوزدهم میلادی هستند، اما حتی در تارنما‌های تخصصی ادبیات، کمتر اشاره‌ای به نویسندگان سیاه پوست آن قرن نظیر
فردریک داگلاس ۱ (۱۸۹۵ - ۱۸۱۸) شده است. جالب این است که حتی سواد سیاهان مورد تمسخر قرار می‌گرفته یا زیر سؤال بوده است.
فیلیس ویتلی ۲ (۱۷۸۴-۱۷۵۳) نخستین زن آفریقایی تبار که در آمریکا کتاب ادبی چاپ کرد، اشعاری با مضامینی، چون دین و آزادی نوشت، اما سفیدپوستان او را به دزدی و جعل اشعار متهم کردند و به همین دلیل به دادگاه کشاندند. واقعیت آن بود که نابرابری نژادی در عرصه ادبیات نیز همچون دیگر سطوح جامعه آمریکایی حکم فرما بود و قشر روشن فکر هم به نوعی از این مسئله پیروی می‌کردند.
نخستین نویسندگان عمدتا شاعر بودند و حدود صد سال پس از سرایش اولین شعر سیاهان، نخستین داستان کوتاه به قلم یک سیاه پوست در آمریکا خلق می‌شود.
ویکتور سژو ۳ (۱۸۱۷-۱۸۷۴) داستان «
ملتهب»
۴ را به فرانسوی، زبان مادری اش، نوشت که ماجرای پسری در جست وجوی هویت پدر خود بود. این ملودرام گوتیک امروزه از این حیث اهمیت دارد که اولین اثری شناخته می‌شود که قصه گویی سیاه پوستان را به مخاطبان ادبیات معرفی کرد. با این حال، عمده تمرکز نویسندگان سیاه پوست در سده نوزدهم معطوف به خودزندگی نامه نویسی بود.
بسیاری از آن‌ها سیاهانی بودند که یا از دست اربابان خود فرار کرده بودند، یا آزاد زیسته و حال برای نجات هم نژاد‌های خود در حال مبارزه بودند. شاید با این توضیحات قابل درک باشد که چرا محققان ادبیات سیاه پوستان را چندان جدی نمی‌گرفتند. یکی از هم دوره‌های سژو،
ویلیام ولز براون ۵ (۱۸۱۴-۱۸۸۴)، برده‌ای بود که از زادگاهش در کنتاکی به اهایو می‌گریزد. او در آنجا
«کلوتل یا دختر رئیس جمهور» ۶ را می‌نویسد. براون در نخستین رمان سیاهان سراغ مسائلی از قبیل تأثیرات برده داری روی آفریقایی آمریکایی‌ها و مشکلات زندگی اقلیت‌های نژادی می‌رود. عنوان فرعی رمان (دختر رئیس جمهور) به گزارش‌هایی مبنی بر ارتباط نامشروع توماس جفرسون، رئیس جمهور آمریکا، با برده اش، سلی همینگز، اشاره دارد که گویا به سبب آن، جفرسون پدر فرزندانی دونژاده می‌شود.
هرچند سومین رئیس جمهور ایالات متحد این شایعه‌ها را هیچ وقت تأیید یا تکذیب نکرد، این موضوع دستمایه یکی از مهم‌ترین آثار تاریخ ادبیات سیاهان قرار گرفت. با وجود این، همان طور که انتظار می‌رفت، رمان در آمریکا منتشر نشد و اگر بخواهیم نخستین رمان انتشاریافته سیاه پوستان را نام ببریم، باید سراغ کتاب
«کاکاسیاه ما» ۷ به قلم
هریت ویلسون ۸ (۱۹۰۰-۱۸۲۵) برویم. ویلسون در این رمان عشق میان زنی سفیدپوست و مردی سیاه پوست را روایت می‌کند، مسئله‌ای بحث برانگیز که توجه منتقدان و مردم را در سال ۱۸۵۹ به رمان او جلب می‌کند. با این حال، فروش کتاب در ایالت‌های جنوبی آمریکا تعریفی نداشت. منتقدان ویلسون را به جوسازی متهم و رمانش را با نگاهی مملو از سیاست‌های نژادپرستانه نقد می‌کنند.
ظهور داستان‌های برده داری
در اواسط سده نوزدهم، نویسندگان سیاه پوست تصمیم می‌گیرند توجه خود را بیش از پیش روی مقوله بردگی متمرکز کنند. جالب آن است که در این راه، برخی سفیدپوستان هم به آن‌ها ملحق می‌شوند و یکی از تأثیرگذارترین رمان‌های این قرن،
«کلبه عموتام» ۹ به قلم
هریت بیچر استو ۱۰ (۱۸۹۶-۱۸۱۱) سفیدپوست نوشته می‌شود. در شمال، نویسندگان بسیاری آثاری ضد برده داری می‌نویسند، اما در جنوب، اوضاع به شکل دیگری رقم می‌خورد. رمان‌هایی با برچسب «ضدتام»
۱۱ در تقابل با رمان بیچر استو نوشته می‌شوند که هدفشان تطهیر بردگی و تغییر نگاه مردم به این امر است.
در این مقطع، طبق آمار حدود شش هزار برده سابق روایت‌های خود از دوران بردگی را می‌نویسند که از این میان، حدود صدوپنجاه اثر به چاپ می‌رسند. با این تفاصیل، هنوز یک جای کار می‌لنگد. منتقدان نمی‌توانند این آثار را «داستانی» بنامند. بله، این کتاب‌ها روایتگر بردگی‌ای هستند که مردان و زنانی با گوشت و پوست خود چشیدند و ستمی که سفیدپوستان بر آنان روا داشتند، اما این نوشته‌ها بیشتر خودزندگی نامه هستند و نه رمان. به قولی دیگر، نوشته‌هایی فاقد ارزش ادبی اند.
پایان بردگی، خیزش ناداستان و رنسانس هارلم
در ادامه جنگ داخلی آمریکا و لغو برده داری، سیاه پوست‌های بیشتری سراغ روزنامه نگاری رفتند. شمار فراوانی ناداستان یا نوشته‌های روایی مستند در این دوران نوشته شد که آغازی بود برای پیدایش نویسندگانی مانند
دبلیو‌ای بی دوبوآ ۱۲ (۱۹۶۳-۱۸۶۸) و
بوکر واشنگتون ۱۳ (۱۸۵۶-۱۹۱۵). این دو رقیب در اوایل قرن بیستم موجب رونق کتاب خوانی و آگاهی سیاه پوست‌هایی شدند که هرچند از آزادی برخوردار بودند، سایه مسائل نژادی هنوز بر آن‌ها سنگینی می‌کرد. بسیاری از نویسندگان به تلفیق ادبیات و خبرنگاری دست زدند و در نتیجه، اگر در آثار اواخر سده نوزدهم و اوایل قرن بیستم تأملی کنیم، متوجه رابطه تنگاتنگ این دو خواهیم شد.
چارلز چسنات ۱۴ (۱۹۳۲۱۸۵۸-)، مقاله و داستان نویس دورگه، نوشته‌های مهمی در حمایت از جنبش‌های مدنی آن دوره منتشر می‌کند و فعالیت هایش را محدود به عرصه خبرنگاری نگه نمی‌دارد. از طرف دیگر،
مارکوس گاروی ۱۵ (۱۹۴۰-۱۸۸۷) جاماییکایی با تأسیس روزنامه
«دنیای نیگرو» ۱۶ فصل تازه‌ای در ادبیات سیاهان آمریکا آغاز می‌کند که نتیجه اش درک بهتر و بیشتر آفریقایی آمریکایی‌ها از وضعیت معیشتی شان است.
در میانه سده بیستم، داستان نویسان مهمی از محله هارلم نیویورک به صحنه ادبیات معرفی می‌شوند. لنگستن هیوز
۱۷ (۱۹۶۷-۱۹۰۱)،
زورا نیل هورستن ۱۸ (۱۹۶۰-۱۸۹۱) و
والاس تورمن ۱۹ (۱۹۳۴-۱۹۰۲) از شناخته شده‌ترین افرادی هستند که از این محله پرجرم و جنایت پا به عرصه ادبیات آمریکا می‌گذارند. اهمیت این جریان تغییرات اساسی در محتوا و شیوه بیان مسائل در داستان‌های نویسندگان بود.
آن‌ها از سرگذشت نامه نویسی یا ناداستان نویسی فاصله گرفتند و عناصر بیشتری از داستان نویسی مانند تعلیق، شخصیت پردازی و زاویه دید را به آثارشان افزودند. تورمن با خلق رمان
«توت سیاه تر» ۲۰ یکی از شاهکار‌های ادبیات سیاه پوستان را عرضه می‌کند، اثری که تا امروز جایگاه والایی در میان قشر تحصیل کرده یا کتاب خوان آفریقایی آمریکایی دارد و حتی موزیسین‌های سیاه پوست مشهوری، چون
کندریک لامار ۲۱ در ترانه هایشان به آن ارجاع می‌دهند. «توت سیاه تر» داستانی ساده دارد.
ماجرای آن راجع به رشد و بزرگ شدن، اما لو مورگان است، دختر سیاه پوست جوانی که برای تحصیل، از آیداهو به هارلم می‌رود و در آنجا با مسائلی نظیر نژادپرستی و تفاوت میان آن‌ها و سفیدپوستان برخورد می‌کند. این رمان بر ماجرا تکیه دارد و به شدت از شعار‌هایی که نویسندگان سیاه پوست اولیه در آثارشان استفاده می‌کردند، دوری می‌کند. «نهضت رنسانس هارلم» به نوعی فصل مشترک ادبیات سیاهان و جریان اصلی ادبیات آمریکا بود که آثاری قصه گو و به دور از مسائل حاشیه‌ای را در بر می‌گرفت. البته دغدغه‌های نژادی هنوز در داستان‌ها به چشم می‌خورد، اما دیگر بار ادبی آثار و تکنیکشان در روایت پیشرفت چشمگیری کرده بود.
در وهله اول: آمریکایی
در طی مهاجرت بزرگ (۱۹۷۰ - ۱۹۱۶)، شش میلیون از سیاه پوستان جنوب را ترک و به شهر‌های شمالی مهاجرت کردند. این جابه جایی تدریجی به تقویت جنبش‌های مدنی آن‌ها انجامید و از طرفی باعث شد نویسندگان تأثیرگذارتری ظهور کنند. از آن میان،
جیمز بالدوین ۲۲ (۱۹۸۷ – ۱۹۲۴میلادی)،
ریچارد رایت ۲۳ (۱۹۶۰-۱۹۰۸)،
رالف الیسن ۲۴ (۱۹۹۴-۱۹۱۴) و نمایشنامه نویس معروف،
امیری باراکا ۲۵ (۲۰۱۴-۱۹۳۴)، برای ما فارسی زبانان نام‌هایی شناخته شده‌تر هستند. هم چنین باید گفت که در این نسل، بالدوین به سبب مسائلی که به آن‌ها می‌پرداخت و نثر صمیمی اش، بیش از بقیه مورد توجه مخاطبان ادبیات، منتقدان و البته سیاه پوستان قرار گرفت. او کتاب‌های متعددی منتشر کرد که در میان آن‌ها از داستان کوتاه و رمان تا حکایت و شعر و جستار و نمایشنامه به چشم می‌خورد.
ادبیات سیاه پوستان در این بازه عملا همراه جریان اصلی نویسندگان سفیدپوست بود و گویا منتقدان نیز متوجه این مسئله شده بودند که این نویسندگان در وهله اول آمریکایی هستند و مرزبندی‌های نژادی دیگر کارکردی ندارند. بااین همه، نباید کتمان کرد که همچون روز نخست، ادبیات سیاه پوستان مدیومی برای ابراز نابرابری و ظلمی بود که نژاد قدرتمندتر و حاکم آمریکا بر آن‌ها روا می‌داشت. الیسن در
«مرد نامرئی» ۲۶ سیاه پوست بی نام و نشانی را دنبال می‌کند که انواع مشکلات را تجربه کرده است و دیگران در عمل، با او مثل فردی نامرئی رفتار می‌کنند که وجود خارجی ندارد. نویسنده با بی نامی شخصیت اصلی از همان ابتدا در تلاش است این بی هویتی اجباری را آشکار سازد و درعین حال به درستی و دور از شعار، قصه اش را روایت می‌کند.
تونی موریسون، زنی که تغییرات را رقم زد
نمی‌توان از ادبیات سیاه پوستان گفت و به تأثیر
تونی موریسن ۲۷ (۲۰۱۹-۱۹۳۱) بر نگاه جهان به این مردم اشاره نکرد. وقتی در سال ۱۹۹۳ جایزه نوبل ادبی به او رسید، کمتر کسی که از ادبیات آمریکا شناخت داشت، متعجب شد. موریسن پیش از نوبل، جایزه پولیتزر را برنده شده و آثار پرفروشی منتشر کرده بود. همین اهمیتش در صحنه ادبیات آمریکا باعث تقدیر سوئدی‌ها از او و سبب شد فرهنگستان پادشاهی علوم سوئد تلاش هایش برای رشد و ارتقای دیگر نویسندگان سیاه پوست را نادیده نگیرد.
در دهه‌های اخیر نیز نویسندگانی نظیر
جامایکا کین کید ۲۸ (زاده ۱۹۴۹)،
مایا آنجلو ۲۹ (۲۰۱۴-۱۹۲۸) و
ایشمائل رید ۳۰ (۱۹۳۸) آثار مهمی منتشر کرده اند و به احتمال، یکی از جالب‌ترین و به یادماندنی‌ترین اتفاقات برای نویسندگان سیاه پوست به زمانی برگردد که آنجلو در مراسم معارفه رئیس جمهور وقت، بیل کلینتون، شعری ماندگار و بسیار عمیق خواند و نام این زن سیاه پوست در تاریخ آمریکا جاودان شد.
در پایان، باید اشاره کرد که امروزه دیگر چیزی به نام ادبیات سیاه پوستان آمریکا یا ادبیات آفریقایی آمریکایی‌ها وجود ندارد و در نقد‌های منتقدان ادبی خبری از جداسازی نژاد‌ها نیست. هرچند در همین سال‌های اخیر، جهان شاهد جنبش بی ال ام
۳۱ و ابراز نگرانی نویسندگان جامعه سیاهان درباره مشکلاتشان در کشوری بوده است که بیشتر جمعیتش را مهاجران شکل داده اند.
پی‌نوشت
1. Frederick Douglass
2. Phillis Wheatley
3. Victor Séjour
4. Le Mulâtre
صرف نظر از این عنوان فرانسوی، در آمریکا نیز به افرادی که حاصل ازدواج یا رابطه نامشروع میان سیاه پوست و سفیدپوست بودند، Mulatto می‌گفتند که این کلمه معنی ملتهب هم می‌دهد.
5. William Wells Brown
6. Clotel, Or the President's Daughter
7. Our Nig
8. Harriet E. Wilson
9. Uncle Tom's Cabin
10. Harriet Beecher Stowe
11. Anti-Tom literature
12. W. E. B. Du Bois
13. Booker T. Washington
14. Charles W. Chesnutt
15. Marcus Garvey
16. Negro World
17. Langston Hughes
18. Zora Neale Hurston
19. Wallace Thurman
20. The Blacker the Berry
21. Kendrick Lamar
22. James Baldwin
23. Richard Wright
24. Ralph Ellison
25. Amiri Baraka
26. Invisible Man
27. Toni Morrison
28. Jamaica Kincaid
29. Maya Angelou
30. Ishmael Reed
31. Black Lives Matter:
جان سیاه پوستان اهمیت دارد.