با بهره‌برداری از ۳ پروژه بزرگ «رود پارک»، «کشت پارک» و پارک «مادر و کودک»، قسمت بزرگی از زمین‌های چهل‌بازه سامان می‌یابد.
فهیمه شهری | شهرآرانیوز؛ سال‌هاست که مردم مشهد وقتی از هوای سیاه و دودآلود شهر خسته می‌شوند به باغ‌های اطراف از جمله طرقبه، شاندیز، وکیل‌آباد و ... رو می‌آورند. آپارتمان‌های این شهر آن‌قدر دلتنگی آورده که مردم نیاز دارند گاهی از خانه‌هایشان بیرون بزنند و سقف آسمان را بالای سرشان ببینند. دوست دارند کنار رودی بنشینند، دغدغه‌هایشان را به آن بسپارند و همان‌طور که از صدای دلنوازش سر مست می‌شوند دستی در آب بزنند.
خشک‌سالی‌های پیاپی و دغدغه‌های کمبود آب، جاری‌شدن رود در این شهر را آرزویی دور از دسترس کرده بود، اما با طراحی‌هایی که برای بهره‌گیری از زمین‌های بایر کال چهل بازه انجام شد، حالا قرار است فضایی سرسبز، بانشاط، همراه با سایه مهربان درختان و صدای دلنواز جریان آب ساخته شود. زمین‌هایی که محل جولان معتادان بود و از تجمیع زباله در آن مردم به ستوه آمده بودند دیگر در حال تبدیل شدن به پارک‌های بزرگی به نام رود پارک، کشت پارک و پارک مادر و کودک است.
با این پروژه‌ها دیگر لازم نیست مردم شهرمان به باغ‌های ییلاقات مجاور شهر بروند. از فارغ‌التحصیلان تا سیدرضی رودخانه و فضای سبز می‌شود. مردمی که به عشق هم‌نشینی با رودخانه، در زمین‌های بیابانی و پر از خار و سنگلاخ چهل‌بازه می‌نشستند، تا چندی دیگر پا بر سنگ‌فرش می‌گذارند و از سایه درختان بهره می‌گیرند. مادران هم دیگر این دغدغه را ندارند که اگر بخواهند ورزش کنند، فرزندشان را کجا بگذارند چراکه می‌توانند همراه آنها به پارک مادر و کودک بروند و در کنار یکدیگر لحظاتی شاد را در طبیعت سبز و ایمن آن تجربه کنند. بنا به آخرین خبر، پروژه پارک مادر و کودک شنبه هفته جاری افتتاح خواهد شد.
تعیین تکلیف پرونده‌ای دیرینه
رود پارک، کشت پارک و پارک مادر و کودک در امتداد بوستان چهل بازه قرار دارند. چند سال پیش، پس از افتتاح این بوستان، کار‌ها برای ادامه پروژه پیگیری می‌شد که با دستور مقام قضایی این روند متوقف شد. مدعیان بسیاری ادعای مالکیت داشتند. برخی تعاونی‌ها، تعدادی سهامدار، جهاد سازندگی، بنیاد کوثر، ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) و شهرداری از جمله مدعیان بودند. سازمان آب هم اعلام کرده بود که بستر و حریم چهل‌بازه، به عرض ۱۰۰ متر متعلق به این مجموعه است. اختلافات یادشده، ریشه‌ای دیرینه داشتند و پرونده‌شان سال‌ها بلاتکلیف مانده بود تا اینکه در دوره فعلی مدیریت شهری، پس از پیگیری‌های زیادی که انجام شد، تعیین تکلیف اراضی انجام شد و بلافاصله پس از اجازه دستگاه قضا، شهرداری، پیمانکاران را به کار گرفت و عملیات ساخت پروژه‌ها را آغاز کرد.
دودکردن اسپند برای کارگران چهل بازه
برای شنیدن نظر شهروندان درباره اجرای این پروژه‌ها در محله ارمغان حاضر می‌شویم و در ادامه به سمت پروژه رودپارک حرکت می‌کنیم. رمضانعلی ولیدی یکی از اهالی ۶۲ ساله حاشیه بزرگراه امام علی (ع) است. درحالی‌که سایه اش خار‌ها و سنگلاخ‌های کال را پوشانده و آفتاب تند ظهر تابستان چشمانش را در هم کشیده است می‌گوید: «از وقتی به یاد دارم این زمین‌ها به حال خود رها شده بودند. فصل بهار که بارندگی می‌شد و آب در کال جریان پیدا می‌کرد، مردم به همان دلخوش می‌شدند و در میان این زمین‌های بایر می‌نشستند و از جریان آب لذت می‌بردند. هر از چند گاهی وعده‌وعیدی می‌شنیدیم. یکبار سازه‌ای آهنی گذاشته شد و شنیدیم که می‌گفتند قرار است پارکی ساخته شود و اینجا رستوران گردان باشد، اما هیچ کدام تحقق نیافت.
از سال گذشته به یک‌باره عملیات ساخت کال با جدیت تمام شروع شد و بار‌ها شاهد بودم که حتی شب‌ها هم کارگران کار می‌کردند.»
انسیه میرزایی که از اهالی محله ارمغان است در کنار گلایه‌های بسیاری که از ناامنی و تاریکی محله‌شان دارد می‌گوید: «تا چندی پیش، زمین‌های کال محل جولان معتادان و دزدان بود و صحنه‌های شرم‌آور بسیاری در آنها می‌دیدیم. همچنین این زمین‌ها به زباله‌دانی تبدیل شده بود و به هر سو نگاه می‌کردی، آشغال‌هایی بود که روی زمین سنگینی می‌کرد. اما حالا با سروسامان دادن آنها، اینقدر اهالی محل خوشحال هستند که برای کارگران اسپند دود می‌کنند. او نگاهی به دوردست کال می‌اندازد و با حسرت می‌گوید که پروژه‌های در دست احداث خیلی خوب است، اما متأسفانه هیچ راه ورودی برای ساکنان شهرک ارمغان به حریم پارک چهل‌بازه دیده نشده و با توجه به اینکه در محله ارمغان غیر از یک پارک خطی کوچک هیچ فضای سبزی نداریم، امیدواریم راه دسترسی در نظر گرفته شود.»
مرتضی بنی احصایی، جوان ۳۸ سالهای است که از ابتدای زندگی مشترکش ساکن محله فارغ‌التحصیلان شده است. او از وجود سگ‌های ولگرد در کال ابراز ناراحتی می‌کند و ادامه می‌دهد: «بار‌ها پیش می‌آمد که سگ‌ها وارد محوطه مسکونی می‌شدند و این موضوع موجب رعب و وحشت افراد زیادی از جمله همسر خودم شده بود. پروژه رودپارک می‌تواند به این مشکل پایان دهد.»
رهایی از بوی بد و حیوانات موذی
در ادامه به محدوده سیدرضی و حاشیه بولوار آموزگار می‌رویم. معصومه ابراهیمی مادری ۴۶ ساله است که برای رسیدن به مقصدش عجله دارد، وقتی می‌بیند پای درج مشکلات در روزنامه وسط است، می‌ایستد و از بوی بد کال گلایه می‌کند. او که از حدود ۲۰ سال پیش در این محله سکونت دارد می‌گوید: «اینجا نه‌تن‌ها پر از موش است، بلکه تابستان‌ها از شدت بوی بد لجن‌ها و آشغال‌های داخل کال، نمی‌توانیم حتی برای ساعتی پنجره را باز کنیم. از طرفی پشه‌های خطرناکی مثل سالک داریم. چند وقتی است که می‌بینم اقداماتی در حال انجام است. امیدوارم زودتر به اتمام برسد، چون سال‌هاست مشکلات عدیده‌ای در این کال داریم و بار‌ها به ۱۳۷ اعلام کرده‌ایم.»
در کنار گفتگو‌هایی که با شهروندان داشتیم بیشتر آنها نمی‌دانستند پروژه‌های در دست اقدام چه چیزی است و چه امکاناتی را قرار است برایشان به ارمغان آورد. حتی بیشتر اهالی با نام پروژه‌ها هم آشنایی نداشتند و فقط ابراز می‌کردند که قرار است فضای کال تبدیل به پارکی شبیه چهل بازه شود برای همین سراغ مسئولان مربوط رفتیم تا به بیان جزئیات این پروژه‌ها بپردازند.
پارکی شهری در مقیاسی فراشهری
خلیل‌ا... کاظمی، معاون عمران، حمل و نقل و ترافیک شهرداری مشهد که مسئولیت پروژه‌های رودپارک و پارک مادر و کودک را برعهده دارد به شرح توضیحاتی درباره این ۲ پروژه پرداخت و گفت: «رودپارک در ادامه فاز یک پارک چهل بازه از بولوار فارغ‌التحصیلان تا پل شهید ستاری را شامل می‌شود که مساحتی ۴۴ هکتاری را دربرمی‌گیرد.»
کاظمی افزود: «این پارک دارای باغ ایرانی، یک حوضچه بازی کودکان و ۳ دریاچه است که مسیر رود، این دریاچه‌ها را به هم پیوند می‌دهد. همچنین در دو طرف مسیر رود، فضا‌های سبز، محوطه ویژه دوچرخه‌سواری، مسیر سلامت و معبر پیاده، طراحی شده و از امکانات دیگری همچون زمین‌های ورزشی والیبال ساحلی، بسکتبال، فوتسال، والیبال و بدمینتون به همراه کافی شاپ و غرفه‌های فروش نوشیدنی و خوراکی، سرویس‌های بهداشتی، نمازخانه و نگهبانی بهره می‌برد.»
به گفته خلیل‌ا... کاظمی، رودپارک به عنوان پارکی ملی و با توجه به مقیاس عملکردی شهری و فراشهری برنامه‌ریزی و اجرا شده است. همچنین طراحی استخوان‌بندی پروژه با تمرکز بر محوریت آب به عنوان شناسه تاریخی کال چهل بازه انجام شده است.
کاظمی با اشاره به نحوه تأمین آب این پروژه افزود: «رود پارک در امتداد حوزه آبریز بند گلستان قرار دارد که در زمان بارش، ذخیره آب در منابع سرپوشیده انجام می‌شود و در فصول کم‌بارش، از آب ذخیره شده مخازن برای سیرکولاسیون آب در بستر رود استفاده می‌شود.»
معاون عمران، حمل و نقل و ترافیک شهرداری مشهد با بیان اینکه مساحت فضای سبز رود پارک ۲۵ هکتار است و تأثیر زیادی در افزایش سرانه فضای سبز شهروندان دارد گفت: «آبیاری پروژه با استفاده از آخرین روش‌های علمی آبیاری تحت فشار و با تأکید بر استفاده بهینه از منابع آبی انجام می‌شود و سیستم‌های آبیاری بارانی با راندمان ۸۰درصد و آبیاری قطره‌ای با راندمان ۹۰درصد در نظر گرفته شده است.»
معاون شهردار مشهد همچنین به پارک مادر و کودک که در شنبه هفته جاری (۵ تیر) افتتاح خواهد شد اشاره کرد و افزود: «فضای کلی این پارک ۸ هکتار است که از بولوار امامت تا آزادی را دربرمی‌گیرد و در داخل این بوستان، سالنی ورزشی در ۲ طبقه ساخته شده که یک طبقه ویژه مادران و طبقه دیگر، ویژه کودکان است. به گفته او این طراحی بر این اساس انجام‌شده که مادران بتوانند با فراغ بال به پارک بیایند و همراه فرزندشان ورزش کنند.»
کاظمی افزود: «در فضای ۷ و نیم هکتاری بوستان، زمین‌های ورزشی، مسیر ویژه سلامت مادر و کودک، فضای مخصوص بانوان سالمند، اتاق شیردهی و... در نظر گرفته شده است.»
از کشاورزی تا گوش‌سپردن به آب‌نمای موزیکال
در ادامه با مهدی یعقوبی، معاون خدمات شهری شهرداری مشهد و مسئول نظارت بر پروژه کشت‌پارک گفتگو کردیم. یعقوبی درباره این پروژه که در زمین‌های چهل‌بازه و حد فاصل بولوار دانشجو تا بولوار سیدرضی اجرا می‌شود، گفت: «این پروژه در فضایی بالغ بر ۲۳هکتار با اعتباری حدود هزار و ۷۷۰ میلیارد ریال از سال گذشته آغاز شده است و اکنون با ۷۸ درصد پیشرفت فیزیکی در حال انجام فعالیت‌هایی نظیر اجرای تأسیسات مکانیکی و الکترونیکی، اجرای پارکینگ‌ها، تکمیل سنگ‌فرش اطراف آب‌نمای اصلی و... هستیم.»
یعقوبی با بیان اینکه بر اساس پیش‌بینی‌های انجام‌شده، فاز اول کشت پارک در تیرماه امسال به بهره‌برداری می‌رسد تصریح کرد: «بزرگ‌ترین آب‌نمای موزیکال کشور قرار است در کشت پارک ساخته شود.»
معاون خدمات شهری شهرداری مشهد در ادامه افزود: «کشت پارک اولین بوستان کشاورزی کشور است و در ۲ هکتار آن ۵۰۰ قطعه زمین کشاورزی در نظر گرفته‌ایم که قرار است شهروندان را از آپارتمان‌های چند طبقه بیرون بکشد تا خودشان در این زمین‌ها به کشاورزی بپردازند و با کاشت و برداشت محصولاتی همچون سبزی، بادمجان، گوجه، ذرت، کدو، لوبیا، هندوانه و... نفسی در طبیعت تازه کنند.»
معاون شهردار مشهد تصریح کرد: «بررسی‌های زیادی برای چگونگی واگذاری قطعات کشاورزی شهری به شهروندان انجام شد و در نهایت مقرر شد کار راهبری و اجرای آن، با همکاری دانشگاه فردوسی مشهد انجام شود.»
به گفته یعقوبی ابتدای اردیبهشت امسال آزمایشی، بذر‌های لوبیا، ذرت، انواع سبزیجات و صیفی‌جات با مشارکت تعدادی از ساکنان محلی و مجاور در حدود یک هکتار از این زمین‌ها کاشته شده و قرار است همه عملیات زراعی شامل کاشت، داشت و برداشت این زمین‌ها با نظارت دانشگاه فردوسی مشهد در ۲ فصل زراعی انجام شود.
یعقوبی افزود: «افزایش آپارتمان‌نشینی در کلان‌شهرها، ارتباط شهروندان با طبیعت و حال و هوای کشت و کار را کم کرده و با اختصاص دادن چنین فضا‌هایی به آنان، نشاط و سرزندگی اجتماعی، به طور درخور توجهی افزایش پیدا می‌کند.»
یعقوبی درباره نحوه آبیاری کشت پارک گفت: «تمام بوستان‌های جدید به سیستم آبیاری هوشمند مجهز هستند تا بیشترین استفاده و کمترین هدررفت آب را داشته باشیم.»
به گفته وی طی سالهای اخیر، مدیریت شهری اقدامات خوبی برای مدیریت منابع مالی و بازچرخانی آب‌های خاکستری انجام داده است که به‌عنوان نمونه می‌توان به تصفیه‌خانه محلی چهل بازه اشاره کرد که اسفندماه سال گذشته بهره‌برداری شد و هم‌اکنون فعال است و فاضلاب شهری را وارد شبکه جداساز می‌کند.
معاون شهردار مشهد در پایان گفت: «در کشت پارک به‌ویژه قسمت کشاورزی آن، براساس مطالعاتی که توسط مشاور دانشگاهی انجام شده، قرار است گونه‌های گیاهی بومی و کم‌آب کاشته شود.»
کشت پارک؛ بستری برای هم‌بستگی اجتماعی
در ادامه سراغ محمد سلیمی، کارشناس ناظر جامعه مهندسین کشاورزی استان، رفتیم تا نظراتش درباره این پروژه‌ها را بشنویم.
او با بیان اینکه طی سالهای اخیر شاهد گرایش بیش از پیش مردم به خرید باغ‌ویلا‌های اطراف شهر بودیم گفت: «این امر نشان می‌دهد چقدر مردم از فضای شهری خسته شده و نیاز به هم‌نشینی با طبیعت و انجام‌دادن فعالیت‌های کشاورزی دارند.»
کارشناس گلخانه‌های گروه زیست دانشکده علوم دانشگاه فردوسی تصریح کرد: «این هجوم مردم به باغ‌ویلا‌ها از طرفی موجب تغییر کاربری بسیاری از زمین‌های کشاورزی شد که تبعات منفی خود را دارد و از طرفی دیگر، موجب افزایش مصرف سوخت و تصادفات بین‌جاده‌ای می‌شود بنابراین لازم بود که پروژه‌هایی مانند رودپارک و کشت‌پارک رقم بخورد تا بخشی از نیاز مردم به هم‌نشینی با طبیعت، درون محوطه شهری و بدون آسیب به بافت کشاورزی برآورده شود.»
سلیمی با بیان اینکه پروژه‌هایی مانند رودپارک و کشت پارک تأثیر بسیار زیادی در ایجاد هم‌بستگی اجتماعی بین مردم دارند افزود: «با توجه به اینکه در کشت پارک، امکان کاشت محصولات کشاورزی فراهم شده است، ممکن است که در ابتدا با مشکلاتی مانند ورود غریبه‌ها به زمین کشاورزی افراد و برداشت محصول آنها روبه‌رو شویم که این امر ناراحتی و مشکلاتی را به دنبال دارد، اما برای فرهنگ‌سازی باید از یک جایی شروع کرد.»
او با بیان اینکه چنین پروژه‌هایی در کشور‌های خارجی انجام می‌شود و نتایج خوبی به دنبال داشته است ادامه داد: «در کشور ما که برای اولین‌بار این اقدام انجام شده باید تدبیر‌های مناسب را به کار گرفت تا موانع و مشکلات پیش روی آن به‌تدریج کنترل شود، اما حتی اگر در کوتاه‌مدت به شکست بینجامد پروژه بسیار خوبی است و راه را برای گام‌های بعدی باز می‌کند چراکه به هر حال ما باید به‌سمت چنین پروژه‌هایی می‌رفتیم.
دوگانگی کمبود آب و توسعه فضای سبز
فرشته تقی‌زاده، عضو هیئت مدیره شبکه سمن‌های محیط زیستی خراسان رضوی و مدیرعامل انجمن دیده‌بان آب، هوا، زمین، استفاده‌کردن از بستر رودخانه و سامان‌دهی آن به‌صورت پارک را اقدام مثبتی دانست و گفت: «اینکه از بستر کال چهل بازه استفاده مفیدی شود، بسیار ارزشمند است و سامان‌دهی آن برای طبیعت و بستر رودخانه نیز مفید است.»
به عقیده وی با توجه به آلودگی هوا و آلودگی‌های صوتی و امواج زندگی شهری، مردم به فضا‌های سبز و تفریحی احتیاج دارند، اما نکته‌ای که باید مورد توجه جدی قرار گیرد بازچرخانی فاضلاب‌ها برای آبیاری این فضاهاست.
تقی‌زاده با هشدار به اینکه در مشهد با فاجعه خشک‌سالی روبه‌رو هستیم تأکید کرد: «سفره‌های آبی زیرزمینی ما کاهش شدیدی داشته و با هرگونه توسعه فضای سبزی که قرار باشد این منابع آبی ما را تهدید کند مخالفیم.»
وی با بیان اینکه مدیریت شهری برای آبیاری این پروژه‌ها باید از بازچرخانی فاضلاب‌ها استفاده کند افزود: «امکانات تصفیه برای تمام فاضلاب شهری باید فراهم شود و همان را برای آبیاری بوستان‌های در حال ساخت که می‌تواند زیبایی را به شهر بیاورد، استفاده کنند.» دوگانگی کمبود آب و توسعه فضای سبز
فرشته تقی‌زاده، عضو هیئت مدیره شبکه سمن‌های محیط زیستی خراسان رضوی و مدیرعامل انجمن دیده‌بان آب، هوا، زمین، استفاده‌کردن از بستر رودخانه و سامان‌دهی آن به‌صورت پارک را اقدام مثبتی دانست و گفت: «اینکه از بستر کال چهل بازه استفاده مفیدی شود، بسیار ارزشمند است و سامان‌دهی آن برای طبیعت و بستر رودخانه نیز مفید است.»
به عقیده وی با توجه به آلودگی هوا و آلودگی‌های صوتی و امواج زندگی شهری، مردم به فضا‌های سبز و تفریحی احتیاج دارند، اما نکته‌ای که باید مورد توجه جدی قرار گیرد بازچرخانی فاضلاب‌ها برای آبیاری این فضاهاست.
تقی‌زاده با هشدار به اینکه در مشهد با فاجعه خشک‌سالی روبه‌رو هستیم تأکید کرد: «سفره‌های آبی زیرزمینی ما کاهش شدیدی داشته و با هرگونه توسعه فضای سبزی که قرار باشد این منابع آبی ما را تهدید کند مخالفیم.»
وی با بیان اینکه مدیریت شهری برای آبیاری این پروژه‌ها باید از بازچرخانی فاضلاب‌ها استفاده کند افزود: «امکانات تصفیه برای تمام فاضلاب شهری باید فراهم شود و همان را برای آبیاری بوستان‌های در حال ساخت که می‌تواند زیبایی را به شهر بیاورد، استفاده کنند.»
کشت پارک؛ الگویی برای دیگر شهر‌های کشور
رئیس شورای شهر مشهد، با اشاره به اینکه استفاده‌های بسیار مفیدی می‌توان از بستر کال چهل بازه داشت، اما متأسفانه از حدود ۴۰ سال پیش رها شده است، درباره اجرای پروژه‌های فضای سبز در این اراضی گفت: «در شورای پنجم با هدف اینکه از ظرفیت این کال به نفع شهر و شهروندان استفاده کنیم، اقداماتی انجام شد و پروژه‌های رود پارک و کشت پارک شکل گرفت.»
محمدرضا حیدری با تشکر از همکاری قوه قضائیه در حل و فصل مسائل قانونی بستر چهل بازه، تصریح کرد: «پروژه‌های یادشده تأثیر خوبی در جمعیت متراکم ۲ طرف کال می‌گذارند و علاوه بر آن می‌توانند در کنار ییلاقات طرقبه و شاندیز، جاذبه بسیار خوب تفریحی و گردشگری برای مشهد داشته باشند.»
به عقیده وی پروژه‌هایی مانند کشت پارک و رود پارک تأثیر زیادی بر تقویت روحیه جمعی شهروندان دارند.
وی کشت پارک را حرکتی مبتکرانه و بی‌نظیر قلمداد کرد و گفت: «این پروژه می‌تواند الگویی برای دیگر شهر‌های کشور باشد.»
بسترسازی برای آبیاری هوشمند
کارشناس ناظر جامعه مهندسین کشاورزی استان، درباره پروژه‌های فضای سبز در حال احداث در منطقه ۱۱ گفت: «پروژه‌هایی مانند کشت پارک، رود پارک و پارک مادر و کودک ماندگار هستند و امیدوارم کارشناسان مربوطه برنامه‌ریزی‌های بلندمدت برای آن داشته باشند و از هم‌اکنون بستر‌های ۲۰ سال آینده آن را فراهم کنند. به گفته وی ما در آینده به تکنولوژی‌هایی مانند آبیاری هوشمند و اینترنتی نیاز داریم. یا در بخش مادر و کودک باید پیش‌بینی بازی‌های هوش مصنوعی و امثال آن دیده شود. حتی امروزه هم بخشی از تفریحات و نیاز‌های مردم وابسته به اینترنت است و اگر بسترسازی این نیاز‌ها اکنون انجام نشود، آیندگان با مشکل روبه‌رو می‌شوند.»