فاصله مشهد تا شهر دوستدار کودک

شهر دوستدار کودک به چه معناست؟ پیشینه این طرح چیست؟
شهر دوستدار کودک شهری است که در آن، خواسته‌های کودکان به رسمیت شناخته شود و از آن حمایت شود تا شهری مردسالار و مختص بزرگ‌سالان نداشته باشیم. در چنین شهری، امکان دسترسی به خدمات برای کودکان وجود دارد. اگر به فضای شهری مشهد دقت کنیم، در‌می‌یابیم این شهر خودرومحور است به این معنا که استفاده از دوچرخه رایج و تا اندازه‌ای ایمن نیست و کودکان غالبا با خودرو والدین یا سرویس به مدرسه می‌روند. این طرح در تلاش است کودکان مسیر طبیعی رشدشان را طی کنند.

طبق تحقیقات صورت‌گرفته، شهر دوستدار کودک از موارد توسعه حقوق شهروندی و حقوق بشر است که در دسته سوم حقوق بشر قرار می‌گیرد. دسته نخست حقوق بشر حقوق مدنی و سیاسی است. دسته دوم حقوق اجتماعی و اقتصادی است. دسته سوم حقوق مذکور حق هم‌بستگی و گروه‌های خاص است. بر این اساس، از سال ۱۹۸۰ به بعد حق کودکان به مفهوم عام و شهر دوستدار کودک به مفهوم خاص شکل گرفت و به‌تدریج، گرو‌های خاص و اقشار آسیب‌پذیر مورد حمایت قرار گرفتند تا اینکه در سال ۲۰۰۷، «بندیگو» در استرالیا نخستین شهر دوستدار کودک در جهان معرفی شد. اما ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻬﺮ دوﺳﺘﺪار ﻛﻮدک در اﻳﺮان ﺳﺎﺑﻘﻪ ﭼﻨﺪاﻧی ﻧﺪارد. ﺷﺎﻳﺪ اوﻟﻴﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺪی ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺲ از زﻟﺰﻟﻪ ﻣﺨﺮب بم در سال ۱۳۸۲ بود. هرچند شهر اوز استان فارس در سال ۱۳۸۹ اقداماتی در این راستا انجام داد، هنوز شهر دوستدار کودک ثبت‌شده‌ای در یونیسف نداریم.

انگیزه شورای شهر از تصویب مصوبه شهر دوستدار کودک چه بود؟
این مصوبه در راستای پیمان‌نامه‌ها و اعلامیه‌های جهانی حقوق کودک به تصویب رسید. شورای شهر درصدد توسعه حقوق شهرنشینی، به عنوان یکی از شعار‌های خود، برآمد. شهر دوستدار کودک، شهر حامی معلولان، شهر پیاده‌رو و به طور کلی شهر همگان، همگی، ناشی از منشور حقوق شهرنشینی هستند. برای شکل‌گیری شهر دوستدار کودک، سازمان یونیسف استاندارد‌هایی را بررسی می‌کند و در صورت رعایت همه مؤلفه‌ها، در نهایت، برند شهر دوستدار کودک دریافت می‌شود. با توجه به کنوانسیون حقوق کودک و مستندات قانونی در آیین دادرسی کیفری و مواردی که در باب مسئولیت کودکان و نوجوانان آمده است، کودک شامل اشخاص زیر ۱۸ سال می‌شود.

شکل‌گیری شهر دوستدار کودک مشارکت کدام نهاد‌ها را می‌طلبد؟
بدون شک، ایجاد شهر دوستدار کودک صرفا با اقدامات شورای شهر و مدیریت شهری محقق نمی‌شود. برای مثال، برای داشتن شهر دوستدار کودک باید در دیگر نهاد‌ها مانند سیستم آموزش و پرورش ورود کنیم. ذهنیت خانواده‌ها و متولیان آموزش و پرورش از همان کودکی، موفقیت دانش‌آموزان در کنکور است. متأسفانه امروزه در مدارس صرفا یک سری محفوظات به کودکان آموزش داده می‌شود که غالبا در زندگی‌شان هیچ کاربردی ندارد. این نگرش ضدکودک است. با این وضعیت، کودکان کودکی نمی‌کنند. کوچک شدن مدارس و به حاشیه رفتن زنگ ورزش و ... سبب نادیده گرفتن حقوق کودکان می‌شود. شاید به خاطر داشته باشید قبلا کودکان در کوچه‌ها بازی می‌کردند و خیابان‌ها محل‌های امنی برای آنان بودند. این در حالی است که امروزه کودکان همواره از اینترنت و رایانه استفاده می‌کنند که در نهایت، به گوشه‌گیری آنان منجر می‌شود. شهر دوستدار کودک باید فضای ضدکودک را بشکند. شهرداری باید فضای ورزشی کافی فراهم کند. آموزش و پروش نیز در ایام تعطیل، فضا‌های مدارس را در اختیار کودکان قرار دهد. همچنین اردو‌های مدارس بیشتر شود.

مدارس طبیعت نیز نقش مؤثری در شکل‌گیری شهر دوستدار کودک دارند. به نظرم، علت تعطیلی این مدارس باید آسیب‌شناسی شود تا خانواده‌هایی که دوست دارند فرزندانشان در دامن طبیعت بزرگ شوند از این حق محروم نباشند. قبلا مساجد محلی برای فعالیت کودکان بودند و کلاس‌های فوق برنامه برگزار می‌کردند، اما امروزه غالبا کارکرد مساجد برای بزرگ‌سالان است. به طور کلی، نباید از نقش مؤثر محلات در این حوزه غافل شویم. شهر دوستدار کودک تفکری است که باید وجود داشته باشد.

فرهنگ‌سرا‌ها نیز بر شکل‌گیری شهر دوستدار کودک نقش دارند. برای مثال، فرهنگ‌سرا‌های خاص کودکان ایجاد شوند یا در روز‌هایی که آموزش و پرورش تعطیل است، فضای فرهنگ‌سرا به طور ویژه در اختیار کودکان قرار گیرد.

فراموش نکنیم که کودکان بخش چشمگیری از جمعیت شهر را تشکیل می‌دهند که باید به نیاز‌های آنان توجه شود. متأسفانه ما به دنبال کشف استعداد‌های کودکانمان نیستیم. کودکان آزاد نیستند و به سمت آرمان‌های خود نمی‌روند. خانواده‌ها در تلاش‌اند کودکان مسیر مشخص و واحدی برای تحصیل طی کنند و اصلا به علاقه‌مندی‌های آنان توجه نمی‌کنند. در نظر داشته باشیم چنین کودکانی حتی اگر در رشته تحصیلی موفق باشند، همواره خلایی در وجودشان احساس می‌شود. در مجموع، باید همه نهادها، از خانواده گرفته تا شهرداری، آموزش و پروش، مساجد و فرهنگ‌سراها، در ایجاد شهر دوستدار کودک مشارکت کنند.

به نظر شما قوانین مرتبط با حقوق کودکان تا چه میزان تضمین‌کننده حقوق آنان است؟
متأسفانه جنبه حمایتی قوانین موجود قوی نیست. در حوزه حقوق کودکان در مشهد با یک سری معضل مواجهیم. به طور تقریبی، سالانه ۲۰۰۰ دختر ۱۰ تا ۱۴ سال در مشهد ازدواج می‌کنند. در برخی از موارد، شاهد تجاوز جنسی حتی از سوی خانواده‌ها هستیم. دادگاه‌های کیفری معمولا تجاوز را در مفهوم لواط به کار می‌برند؛ لذا تا طفل آسیب جدی ندیده باشد، قابل مجازات نیست. متأسفانه عناوین مجرمانه خاص نداریم و حمایت کافی وجود ندارد. هرچند دادگاه‌های اطفال وجود دارد، در همان حوزه قضایی که به جرم قاتل رسیدگی می‌شود مستقر هستند؛ لذا به نظرم تشکیل مجتمع قضایی خاص کودکان در مشهد ضرور به نظر می‌رسد.
با بررسی قوانین درمی‌یابیم کودکان به نحو مطلوب مورد حمایت قرار نگرفته‌اند و لازم است در قوانین بازنگری شود. برای مثال، سن بلوغ نیز با توجه به شرایط فرهنگی مورد بررسی قرار گیرد؛ زیرا رشد عقلی و جنسی دختران در ۹ سال کامل نیست؛ لذا معتقدم قوانین چه در حوزه بزه‌دیدگی چه در حوزه بزهکاری باید متناسب با زمان و مکان مورد بازنگری قرار گیرد.

چالش اصلی شهرداری مشهد در راستای ایجاد شهر دوستدار کودک چیست؟
معتقدم ابتدا نگاه مسئولان شهری باید تغییر کند. شورا و شهرداری نهایتا در حوزه اختیارات خود فعالیت می‌کنند، اما نهاد‌هایی مثل آموزش و پرورش، بهزیستی، نیروی انتظامی و ... که از آن‌ها نام بردم نقش مؤثری دارند. شورای شهر به عنوان مجری طرح شهر همگان و منشور حقوق شهرنشینی در حد وسع و توانایی خود فضا‌های عمومی را فراهم می‌آورد. اکنون منطقه ۵ به صورت پایلوت انتخاب شده، مؤلفه‌های شهر دوستدار کودک نیازسنجی شده است و در حال اجرا شدن است. امیدوارم شورا و شهرداری بتوانند در این راستا موفق عمل کنند.