محمد عنبرسوز | شهرآرانیوز - «قبله عالم»، به کارگردانی حامد محمدی، از سریال‌های موج تازه شبکه نمایش خانگی است که تا کنون تنها چهار قسمتش پخش شده، ولی سه‌بار با تأخیر در پخش روبه رو شده است. البته یکی از این موارد به ایام عزاداری عاشورا مربوط می‌شد و با توجه به محتوای طنز سریال، کاملا طبیعی و پیش بینی‌شدنی بود. با این حال، دو بار پخش‌نشدن یک سریال در طول تنها چهار پنج قسمت، اتفاقی طبیعی و هضم‌شدنی برای مخاطبان نیست. در این مطلب نگاهی داریم به رویکرد کیفی و محتوایی سریال «قبله‌عالم» که باعث شده حساسیت‌ها درباره آن زیاد شود.
در همین باره بخوانید
چرا قسمت پنجم سریال «قبله عالم» پخش نشد؟
قسمت‌های اول سریال «قبله عالم» در دربار ناصرالدین شاه قاجار روایت می‌شد و ماجرا به این ترتیب بود که یک حکیم مرموز درباری تمهیداتی برای سفر در زمان اندیشیده بود. «قبله عالم»، پس از دو قسمت وقت کشی و ایجاد موقعیت‌های کمدی مرسوم با استفاده از ماجرای بدل شاه، با پخش قسمت سوم وارد فاز تازه‌ای شد و پنج شخصیت درباری را برای سفر به زمان حال برگزید.
ظل الدوله اتابک اعظم، مهد علیا، ناصرالدین شاه قاجار و دو تن از همسرانش کسانی هستند که ناگهان از زمان حال سردرآورده اند و به همراه نسخه به روزرسانی شده دکتر و افشین چمنزار، سرایدار کاخ، قرار است مجموعه‌ای از موقعیت‌های منتقدانه همراه با چاشنی طنز را شکل بدهند. مشکل «قبله عالم»، اما این است که نه تبدیل به کمدی می‌شود و نه می‌تواند رسالت نقادانه خود را به خوبی تحقق بخشد، بلکه جایی در مرز میان متلک گویی و شوخی‌های دم دستی گیر می‌افتد.
پیرنگ سفر در مکان، زمان یا حتی فضا یکی از الگو‌های محبوب سریال‌های کمدی ایرانی است که می‌خواهند وضع موجود را از زاویه افرادی که در ساختار کنونی حل نشده اند، مورد بازبینی انتقادی قرار دهند. سریال «شب های‌برره» نمونه موفق سفر مکانی شخصیت کیانوش محسوب می‌شود و «قهوه تلخ» جزو بهترین سریال‌هایی بود که شخصیت نیما زند کریمی را به سفر در زمان فرستاد. در کنار این ها، «مسافران» ساخته رامبد جوان هم با وارد کردن موجودات فضایی به ساختار جامعه ایران، به خوبی نگاه وسیع و منتقدانه خود را به قالب طنز ریخته بود.
«قبله عالم»، اما به شکلی آماتورگونه از همین الگو استفاده کرده و هنوز منطق انتخاب هایش برای مخاطب روشن نشده است. روایت خام سریال از دربار شاه قاجار و اوضاع زمانه او، بنیاد مستحکمی برای تحول شخصیت ناصرالدین شاه پس از سفر در زمان ایجاد نکرده و سکانس‌های بسته با شخصیت‌های محدود در زمان حال هم امکان نقد اجتماعی را از مجموعه سلب کرده است.
فیلم نامه «قبله عالم»، در گام نخست، از طراحی تخت و قابل انتظار شخصیت هایش لطمه می‌خورد. شقایق دهقان، در نقش مهد علیا، بلاهت تیپ موفق خانم شیرزاد در «ساختمان پزشکان» را با افاده‌های کلیشه‌ای زنانه رایج در آثار کمدی عامه پسند درآمیخته و در آن لباس عجیب، معجون ناموزونی از کنش‌هایی را ارائه می‌کند که حتی از پس خنداندن مخاطب هم برنمی آیند.
هادی کاظمی، در نقش ظل الدوله، تنها شیوه طراحی بازیگری کارنامه خود را بازسازی کرده و بیانش به شدت شبیه به اجرا‌های او در «شب‌های برره» و «شاهگوش» است.
حامد کمیلی، در نقش ناصرالدین شاه، بهترین بازیگر مجموعه لقب می‌گیرد و بسیار تلاش می‌کند تا مخاطب را، بدون استفاده از لودگی، بخنداند. بازی اردشیر رستمی هم در نقشی کاملا متفاوت و غافل گیرکننده دیدنی است. شخصیت کلیدی سریال، اما به شکل نامطلوبی پرداخت شده و با اجرایی ضعیف جلوی دوربین رفته است.
سام درخشانی، در نقش افشین چمنزار می‌توانست نقش مکمل محوری سریال باشد، اما به نحوی اغماض نشدنی، در قالب مرد افراطی فرورفته و تیپی که قبلا هادی‌حجازی فر در «کاتیوشا» جلوی دوربین برده بود را تکرار کرده است. بازی سام درخشانی هم، چه از منظر بیان و بدن و چه به لحاظ لحن اجرا، تقریبا هیچ تفاوتی با آثار قبلی این بازیگر (به طور مشخص «خوب، بد، جلف») ندارد. دقیقا مشخص نیست «قبله عالم» تا چه حد دستخوش ممیزی شده، ولی ایده‌هایی از این دست که زنان ناصرالدین شاه قاجار، تنها چند ساعت پس از سفر در زمان، به جست وجو در گوگل و کار با تبلت خو می‌گیرند، یک شیوه پرداخت مضحک (و نه طنز) به شمار می‌رود.
سریال «قبله عالم» مجموعه جدی و تند و تیزی نیست که تا این حد جنجال آفرین شود. این سریال می‌توانست مثل بسیاری از مجموعه‌های مشابه مسیر خودش را با نقد دربار قاجار جلو ببرد، با ساختار‌های اجتماعی معاصرشوخی کند و معضلات اجتماعی را به چالش بکشد و گاهی هم کنایه‌ای به موضوعات روز بزند. با این حال، «قبله عالم» به عمد شوخی هایش را به نحوی طراحی می‌کند که به چشم بیاید و در فضای مجازی دیده شود. استفاده از کلیدواژه‌های شعاری هم از سوی شخصیت چمنزار هیچ کارکردی جز فروکاستن یک اثر نمایشی به کلیپ‌های کوتاه ندارد و تنها نتیجه زیاد کردن غلظت شوخی با مسائل مربوط به جنس مخالف نیز دیده شدن مقطعی سریال است که طبیعتا نتایجی مثل چالش ممیزی را در پی دارد.
از مجموعه‌ای حرف می‌زنیم که در همان قسمت اول با یک متلک بی ربط به یک موضوع سیاسی حاشیه ساز می‌شود، ولی از نقد موضوعات روز تنها به ظاهر افراد در خیابان، بروکراسی اداری در کلانتری و برنامه‌های زرد تلویزیونی و همایش‌هایی با موضوع انرژی مثبت بسنده می‌کند.
سازندگان این سریال با طرح صریح شوخی‌های سیاسی خود، حساسیت‌ها را افزایش داده و حالا آینده «قبله عالم» در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. طبیعتا ممیزی و نظارت بر شبکه نمایش خانگی یک موضوع پرچالش است که باید هرچه زودتر تعیین تکلیف شود. با این حال، طنز ملایم و هنری ایجاب می‌کند که حتی شوخی‌های گزنده سیاسی و اجتماعی هم در پوششی از مطایبه قرار گیرند و جوری مطرح شوند که مخاطب به فکر فرو رود، نه اینکه همه چیز آن قدر عیان باشد که عموم مخاطبان احساس کنند با اثری بی مبالات طرف هستند.
در ادامه بخوانید
درباره مجموعه‌های آینده شبکه نمایش خانگی | سه ناصرالدین‌شاه در یک دوره
درباره موج تازه سریال‌های نمایش خانگی که بر رخداد‌های تاریخی دست گذاشته است