علیرضا وفایی نیا | شهرآرانیوز - در باور بسیاری از مردم، حوزه فرهنگ ارتباط مستقیمی با کسب‌وکار نداشته و از اقتصاد مستقلی برخوردار نیست. اما صنایع خلاق و محصولات فرهنگی و فناوری‌های نرم با قابلیت تولید بیش از ۲ هزار میلیارد دلار ارزش اقتصادی سالانه و ایجاد حدود ۳۰ میلیون شغل در دنیا، روزبه‌روز مورد توجه کشور‌های بیشتری قرار می‌گیرد. هم‌چنین جهت‌گیری کلان کشور در «بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی»، تأکیدات مکرر مقام معظم رهبری در تقویت حرکت‌های جهادی و فعالیت‌های خودجوش و فراگیر مردمی در عرصه فرهنگ و اجتماع و حضور و مشارکت مردم و به طور خاص جوانان در حل مسائل کشور، افق جدیدی پیش روی نهاد‌های حکمرانی در کشور گشوده است. امروز گروه‌های مردمی فراوانی در کشور وجود دارند که با ایده‌هایی از جنس «نوآوری اجتماعی» در جهت حل آسیب‌های اجتماعی گام‌هایی مؤثر برداشته‌اند و برای رشد و انتشار این ایده‌ها نیازمند حمایت‌های نهادی در کشور هستند. جهان‌شهر مشهد به عنوان پایتخت معنوی جهان اسلام به برکت وجود مرقد مطهر امام رضا (ع) از ظرفیت‌های گسترده‌ای برای تبدیل‌شدن به قطب اکوسیستم استارت‌آپ‌های زیارتی و فرهنگی کشور برخوردار است. پارک علم و فناوری خراسان یکی از نهاد‌هایی بود که برای استفاده از همین ظرفیت، از سال ۹۳ با راه‌اندازی مرکز رشد فناوری‌های فرهنگی و زیارت، کار در این حوزه را آغاز کرد. برای اطلاع از وضعیت اکوسیستم استارت‌آپ‌های فرهنگی و زیارت شهرمان، به سراغ دکتر رضا قنبری، مدیر پارک علم و فناوری، رفتیم تا با اقدامات انجام‌شده در این سال‌ها و وضعیت این کسب‌وکار‌ها بیشتر آشنا شویم.
گام اول شکل‌گیری مرکز رشد فناوری‌های فرهنگی و زیارت پارک علم و فناوری خراسان به طرح مطالعاتی‌ای برمی‌گردد که در سال ۸۸ با هدف افزایش کیفیت زیارت در شهر مشهد انجام شد. به گفته قنبری، حاصل آن طرح مطالعاتی وظایف مختلفی بود که به دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف برای توسعه حوزه زیارت سپرده شده بود: بر همان اساس، یکی از کار‌های مقدماتی تعریف‌شده ایجاد مرکز رشدی بود که به یکی از مزیت‌های بی‌بدیل شهر مشهد، یعنی حضور مرقد مطهر امام رضا (ع)، بپردازد و در جهت توسعه و رشد استارت‌آپ‌های فرهنگی و به‌ویژه زیارتی حرکت کند. در آن زمان، هنوز فعالیت‌های استارت‌آپی به اندازه امروز در کشور شکل نگرفته بود و آن طرح مطالعاتی، راهبردی پیشرو و اساسی به شمار می‌رود، چون تا آن زمان هنوز تعریف کار‌های فرهنگی بر مبنای حمایت‌های دولتی شکل می‌گرفت. این در حالی است که اجرای چنین طرحی به معنی پایه گذاشتن اکوسیستم اقتصادی در حوزه فرهنگ و زیارت در بخش خصوصی است که ایجاد آن علاوه بر اینکه باعث رشد مقوله‌های فرهنگی در جامعه می‌شود، وابستگی به بودجه‌های دولتی ندارد و بر اثر سیاست‌های مختلف و اولویت نداشتن فرهنگ در سیاست‌گذاری‌ها، آسیبی نمی‌بیند. پس از آن یکی از مأموریت‌های پارک علم و فناوری در حوزه زیارت شکل گرفت و اتفاق‌های خوبی از نظر نهادسازی در این زمینه رخ داد. در کنار این موضوع، ایجاد مرکز رشد فناوری‌های فرهنگی و زیارت نشان داد بر خلاف باور عمومی، می‌توان در حوزه فرهنگ هم کار‌های اقتصادی موفقی را شکل داد و شرکت‌های خصوصی را ترغیب کرد در این بخش وارد شوند و سرمایه‌گذاری کنند. در سال‌های گذشته هم شاهد ایجاد شرکت‌های موفقی در این زمینه بودیم که ثابت کردند شرکت‌های این حوزه می‌توانند به طور مستقل روی پای خودشان بایستند.
معاونت علمی ریاست جمهوری در سندی برای تعریف صنایع فرهنگی، اعلام کرد این کسب‌وکار‌ها گونه‌ای از صنعت هستند که به خلق ایده، تولید و توزیع محصولات و خدماتی می‌پردازند که ماهیت فرهنگی دارند. این صنایع باقابلیت دانش بنیانی و مبتنی بر خلاقیت، مهارت، نوآوری و فناوری هستند و از راه حق نشر و مالکیت معنوی مورد حمایت قرار می‌گیرند. رئیس پارک علم و فناوری خراسان هم با اشاره به همین تعریف برای شرکت‌هایی که امکان پذیرفته شدن در مرکز رشد فناوری‌های فرهنگی و زیارت پارک را دارند گفت: البته در بعضی موارد ممکن است زمینه کاری بعضی از استارت‌آپ‌های فرهنگی با زمینه ICT هم تداخل داشته باشد. این شرکت‌ها هم می‌توانند در پارک پذیرش شوند. به طور کلی خیلی از شرکت‌هایی که در زمینه‌های زیارت فعال هستند قابلیت پذیرش در مرکز رشد فناوری‌های فرهنگی و زیارت را دارند. در کنار این موضوع، استارت‌آپ‌هایی هم که مفاهیم فرهنگی را بر بستر فناوری‌های دیجیتال توسعه می‌دهند از جمله استارت‌آپ‌هایی هستند که در این مرکز حمایت می‌شوند. اتفاق خوبی که در همین زمینه در حال انجام است، همکاری مشترک پارک با مؤسسه راهبردی مطالعات علوم اسلامی است و می‌کوشیم با این همکاری، بتوانیم فعالیت شرکت‌هایی را هم که در بستر‌های علوم اسلامی مشغول کار هستند در پوشش حمایتی خود قرار دهیم.
قنبری درباره حمایت‌هایی که پارک علم و فناوری از استارت‌آپ‌های فرهنگی و زیارت انجام می‌دهد گفت: به طور کلی، درباره این شرکت‌ها علاوه بر حمایت‌هایی مثل مشاوره و تسهیلات مالی که شامل حال همه استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان حاضر در پارک می‌شود، به طور ویژه اقدام‌هایی مانند بازارسازی و معرفی این شرکت‌ها به نهاد‌ها و مردم را هم در دستور کار داریم.
حدود ۲۰ درصد اقتصاد کشوری مثل چین بر مبنای صنایع خلاق و فرهنگی جریان دارد و از سال‌ها پیش در دنیا بحث‌های بسیار جدی برای توسعه این حوزه مطرح بوده است. مدیر پارک علم و فناوری خراسان با بیان اینکه دنیا با سرعت زیادی در حال توسعه کار روی کسب‌وکار‌های مبتنی بر فرهنگ است افزود: در سال‌های گذشته، با رشد بیشتر شبکه‌های اجتماعی و اقبال مردم به دنیای دیجیتال، حوزه‌هایی مانند تولید محتوا یا کار روی آسیب‌های اجتماعی نوپدید از اقبال خیلی خوبی برخوردار شده‌اند و شرکت‌های فعال در آن‌ها بازار خیلی خوبی در دنیا دارند. ما نیز در کشور خودمان نیاز داریم که در این بخش‌ها حرکتی رو به جلو داشته باشیم. البته در سراسر دنیا برای شکل‌گیری اکوسیستم کسب‌وکاری فرهنگی، معمولا دولت‌ها در ابتدای راه بودجه‌های مشخصی برای حمایت تعیین می‌کردند، اما این حمایت‌ها تنها برای ابتدای کار بود. پس از مدتی، خود این استارت‌آپ‌ها به استقلال می‌رسند و علاوه بر حل چالش‌های فرهنگی، از نظر اقتصادی هم نقش مثبتی در کشور خود ایفا می‌کنند. در کشور ما و به طور خاص شهر مشهد که علاوه بر همه نیاز‌های فرهنگی، از مفهوم زیارت و وجود گران‌قدر امام رضا (ع) هم بهره‌مند هستیم، جای کار خیلی بیشتری وجود دارد.
ظرفیت‌های وسیع شهر مشهد در حوزه‌های زیارت و فعالیت‌های فرهنگی به شکلی است که تنها با عملکرد یک نهاد و دستگاه نمی‌توان انتظار شکل‌گیری اکوسیستم استارت‌آپی قدرتمندی در این حوزه را داشت. به گفته قنبری، امروز هم در کنار پارک علم و فناوری، نهاد‌هایی مثل شهرداری و آستان قدس در حال کار روی این موضوع هستند: از مهم‌ترین نیاز‌های شرکت‌های فعال در حوزه‌های زیارت و فرهنگ، معرفی به بازار است که در این زمینه همکاری‌های خوبی با شهرداری و آستان قدس و دانشگاه فردوسی داریم. در کنار این مسئله، این نهاد‌ها خیلی در پیشبرد مفهوم کسب‌وکار فرهنگی داشته‌اند تا بتوانیم این مدل کسب‌وکار و ظرفیت‌های بالای موجود در آن را بیش از قبل به متخصصان و فعالان کسب‌وکاری بشناسانیم. رویداد‌های مختلفی که در سال‌های گذشته با همکاری این نهاد‌ها در زمینه آشنایی مردم با این فضای فعالیت انجام شده است، از نمونه‌های این مدل اقدامات به شمار می‌رود. البته هنوز مشکلات زیادی در همه زمینه‌های کسب‌وکاری و به طور خاص در حوزه فرهنگی وجود دارد، اما با کمک همه دستگاه‌ها مسیری رو به جلو را در پیش داریم.
مشهد به عنوان پایتخت معنوی جهان اسلام و جهان‌شهری با ریشه‌های فرهنگی هویتی غنی، ظرفیت گسترده‌ای در تبدیل شدن به قطب صنایع و شرکت‌های فرهنگی و زیارتی در کشور و منطقه دارد. رئیس پارک علم و فناوری خراسان با بیان اینکه حتما باید در سال‌های آینده به سمت رسیدن به این هدف حرکت کنیم افزود: در سال‌های گذشته با هم‌فکری همه نهاد‌های حاضر در استان، چشم‌اندازی را ترسیم کردیم که بر اساس آن، می‌خواهیم بعد از تهران، به دومین استان دانش‌بنیان کشور تبدیل شویم. اما در حوزه فرهنگی به طور خاص مدیون برکت وجود امام هشتم (ع) در مشهد هستیم و در این زمینه، توان ایجاد اقتصادی دانش‌بنیان بر محوز زیارت را داریم. با توجه به همه ظرفیت‌های موجود، هنوز جای کار زیادی در این زمینه وجود دارد و باید مردم را متوجه کنیم که بستر‌های اقتصاد فرهنگی در شهرمان بسیار چشمگیر و دارای توان بالایی چه از نظر داخلی چه از نظر بین‌المللی است. باید در سال‌های آینده بتوانیم حدود ۱۰ درصد از تولید ناخالص اقتصادی استان را از بستر استارت‌آپ‌های فرهنگی و زیارت تأمین کنیم. با توجه به ظرفیت‌های موجود در مشهد، در این زمینه هنوز عقب هستیم و همه ما برای رسیدن به این هدف مسئولیم.
بد نیست این‌ها را هم بخوانید:
نگاهی به امکانات و خدمات نخستین پارک تولید محتوای دیجیتال کشور
درباره استارت آپی که به بیماران کمک می‌کند دارو‌های خود را در کمترین زمان پیدا کنند
«نوبان» استارت‌آپی که به دنبال ارتباط آسان بیماران با پزشک و مراکز درمانی است