محمد جواد ابوعطا | شهرآرانیوز؛ انفجار عجیب و غریب گمرک اسلام قلعه در مرز افغانستان که بیست وپنجم بهمن سال گذشته به وقوع پیوست، با تحولات اخیر کشور همسایه تقریبا به دست فراموشی سپرده شد، اما دیروز آن حادثه با سؤال خبرنگار ما ناگهان وسط نشست خبری فرمانده مرزبانی خراسان رضوی یادآوری شد.
موضوعی که سردار شجاع گفته‌ها و ناگفته‌های بسیاری از آن داشت، از اشکالات موجود در مدیریت بحران مرزی، کمبود امکانات اطفایی در مرز و البته جزئیاتی تازه از آن حادثه که همان تجربه ارزشمند موجب شد تا حادثه آتش سوزی دو هفته قبل به فاجعه تبدیل نشود و در حد یک حادثه کوچک باقی بماند. البته این اظهارات را باید در کنار تلاش مرزبانان ایرانی دید که تحولات پیش بینی نشده کشور افغانستان هم نتوانسته کوچک‌ترین تهدید و ناامنی در مرز‌های کشور ما ایجاد کند.
فرمانده مرزبانی خراسان رضوی به مناسبت هفته نیروی انتظامی میزبان خبرنگاران رسانه‌های مختلف استان بود. دیروز سردار مجید شجاع، فرصت ها، تهدید‌های مرزی و توانمندی‌های گسترده مرزبانان همیشه بیدار استان را چنین برشمرد: امروز وظایف مرزبانی تنها در حراست از مرز‌ها تعریف نمی‌شود و هر کجا که احساس شود حضور مرزبانان می‌تواند گرهی از مشکلات جامعه باز کند، با تمام توان برای خدمت رسانی حاضر می‌شویم. نمونه آن ایجاد پایگاه‌های واکسیناسیون در حاشیه شهر مشهد، شهر‌های مرزی و یگان‌های مرزبانی بوده است تا جایی که تا کنون ۲۷۰۰ دز واکسن کرونا نیز به جامعه هدف تزریق شده است.
یکی دیگر از اهدافی که با کمک استانداری و اعتبارات ستاد نیرو‌های مسلح در دستور کار قرار گرفته، ایجاد راه‌های دسترسی به تمام نقاط مرزی است. معمولا زمستان‌ها به دلیل شرایط جوی مشکلات زیادی در حوزه جابه جایی مرزبانان در انتهایی‌ترین بخش مرزبانی خراسان رضوی که محل اتصال آن با مرزبانی خراسان جنوبی است را شاهد هستیم. امسال با تدابیر پیش بینی شده، جاده‌ای در این محور ایجاد شده که تنها ۹ کیلومتر دیگر از آن مانده است. در واقع با ایجاد این راه، نقاط غیرقابل دسترس مرزی به حداقل ممکن می‌رسد، هر چند که این مناطق نیز با تجهیزات اپتیکی و الکترونیکی مورد پایش قرار می‌گیرد.
امسال در هفته ناجا در مجموع طرح‌های مختلفی با اعتبار ۲۰۴ میلیارد ریال در حوزه مرزبانی افتتاح و در همین مدت بیش از ۱۰۰ برنامه مختلف نیز اجرایی می‌شود.
یک تصور عمومی درباره مرز‌ها وجود دارد و همه گمان می‌کنند که مرزبانان شب و روز با سوداگرانی روبه رو هستند که درصدد انتقال محموله‌های مرگ باری به کشور هستند.
اما سردار شجاع با رد قاطع این تصور اعلام کرد: کمترین میزان ورود موادمخدر به استان خراسان رضوی از مرز‌ها صورت می‌گیرد و با وجود ۸۳۵ کیلومتر مرز مشترک با دو کشور افغانستان و ترکمنستان، فعالیت شبانه روزی مرزبانان موجب شده تا قاچاقچیان عمده به مرز‌های استان مراجعه نکنند. البته این به معنای صفر شدن آمار ورودی موادمخدر نیست چرا که در سال جاری به نسبت مدت مشابه سال قبل در کشفیات ۱۰ درصد افزایش را شاهد بوده ایم. همچنین بیشترین میزان موادمخدری که معمولا به صورت کول بری جا به جا و کشف می‌شود در حد چند کیلو است.
فرمانده مرزبانی استان آماری هم از وضعیت قاچاق کالا در مرز‌ها داد: براین اساس مرزبانان از ابتدای سال جاری تاکنون ۳۹ میلیارد ریال کالای قاچاق که عمده آن مرتبط با ارزاق عمومی و سوخت است را کشف کرده اند.
حضور طالبان در کشور افغانستان و احتمال شایعات گسترده فضای مجازی، مبنی بر ناامن شدن مرز‌های خراسان رضوی به دلیل همین تحولات موضوع دیگری بود که با تکذیب قاطع این مقام ارشد مرزبانی استان روبه رو شد. سردار شجاع اظهار کرد: ما هیچ گاه امنیت خودمان را به کشور دیگری واگذار نمی‌کنیم.
چه پیش از تحولات کشور افغانستان و چه بعد از آن هیچ گاه هیچ یک از ۲۱ پاسگاه مرزی این کشور در طول مرز‌های کشور ما فعال نبودند و تقریبا بیشتر اقدامات انجام شده در مرز‌ها اعم از ملاقات ها، ردمرز‌ها و... بر دوش مرزبانی ایران است. البته از زمان حضور طالبان تاکنون هیچ دیدار رسمی با این افراد نداشته ایم و تمام ۸۵ ملاقات مرزی به منظور حل و فصل مشکلات با دو کشور همسایه در زمان دولت قبلی کشور افغانستان بوده است.
انتشار تصاویر و ویدئو‌ها از حرکت گسترده آوارگان به سمت مرز‌های خراسان رضوی و دیگر مرز‌های کشور، یکی دیگر از مطالبی بود که فرمانده مرزبانی استان آن را تکذیب و اعلام کرد: حداقل در مرز‌های استان با چنین هجمه‌ای روبه رو نبوده ایم. البته مانند همیشه هر ماهه تعدادی متجاوز مرزی در مرز‌های استان شناسایی و تحویل اردوگاه‌ها می‌شوند تا پس از طی اقدامات قانونی به کشورشان بازگردانده شوند. همچنین درباره ایجاد اردوگاه‌های ویژه مرزی نیز این موضوع بر عهده ما نیست و این تصمیمات برعهده دولت است.
موضوع انفجار مهیب گمرک اسلام قلعه با وجود گذشت ۹ ماه از حادثه، یکی از موضوعات داغی بود که سردار شجاع به عنوان یک شاهد عینی، روایت‌های جالبی از آن ارائه کرد. پایش لحظه‌ای مرز دوغارون با دوربین‌های نظارتی از اتاق کار فرمانده مرزبانی استان، موجب می‌شود تا سردار شجاع جزو اولین نفراتی باشد که انفجار را ببیند و حتی آن بونکر معروفی که در حین حادثه در هوا معلق بوده را هم مشاهده کند.
فرمانده مرزبانی گفت: بلافاصله موضوع را به استانداری اطلاع دادم و خودم به محل رفتم. وقتی به آنجا رسیدم همه حیران و سرگردان بودند و نمی‌دانستند چه باید بکنند. کمبود امکانات اطفایی در شهرستان‌های مجاور و گمرک، موجب شد تا از مشهد درخواست کمک شود. اگر آن روز مرز را به روی ۱۵۰۰ دستگاه کامیون پارک شده در گمرک دوغارون نمی‌گشودیم و آن‌ها را به پارکینگ‌های مرزی سیار منتقل نمی‌کردیم، حجم حادثه به مراتب بیشتر از این بود، تدبیری که موجب تقدیر استانداری و والی هرات شد. البته در آن حادثه ۱۰۰۰ دستگاه تریلی و کامیون از بین رفت که تنها ۳۴ دستگاه از آن‌ها متعلق به تجار ایرانی بود. هر چند دولت قبلی قول‌هایی را برای جبران خسارت ایرانی‌ها و افغانستانی‌ها داد، اما با رفتن دولت مشخص نیست که این وعده‌ها به سرانجام برسد یا نه.
حدود دو هفته قبل نیز حادثه مشابهی رخ داد که با توجه به تجربه قبلی بلافاصله مرز را به روی کامیون‌های مستقر در گمرک افغانستان گشودیم و در همان لحظه نخست ۴۰۰ کامیون و تانکر را تخلیه کردیم که همین اقدام موجب شد تا حادثه گسترده‌تر نشود.
البته امروز در مدیریت بحران مرزی مشکلاتی داریم و احتمال بروز حوادث مشابه در مرز‌های استان همچنان وجود دارد، زیرا معمولا روزانه تا ۹۰ تانکر و تریلی در مرز دوغارون رفت و آمد دارند و با امکانات ابتدایی موجود در حوزه اطفای حریق نمی‌توان به حوادث مرزی و فرامرزی رسیدگی کرد. امروز نیاز داریم تا طرح جامع مدیریت بحران دوغارون مشخص بشود تا هنگام وقوع حوادث همه دستگاه‌ها وظیفه خود را بدانند و به آن عمل کنند.