محبوبه عظیم زاده | شهرآرانیوز - سؤال اساسی این است؛ منِ پدر یا مادری که می‌خواهم دست فرزند نوجوان یا کودکم را بگیرم و ببرم تا چند ساعتی را برای دل خودش لابه لای دنیای قصه‌ها و نقش ونگار‌های جذابشان بچرخد و کیف کند، چه گزینه‌هایی پیش رو دارم؟ اصلا گزینه درخورتوجهی وجود دارد یا باید کلی تقلا کنم، مسیری طولانی را از یک سر شهر بکوبم و بیایم سر دیگرش تا شاید به چیزی که می‌خواهم دست پیدا کنم؟ آیا باید در نهایت به همان اندک کتاب فروشی‌ها و کتاب فروشی‌های بزرگ و همه فن حریفی که انواع و اقسام کالا‌ها درونشان پیدا می‌شود اکتفا کنیم و در ادامه، پس از یک پرسه زدن کوتاه لابه لای تعداد محدودی قفسه و کتاب، دقایق دیگر گشت وگذارمان را در پیتزافروشی و فست فود‌ها بگذرانیم که البته در این باره قدرت انتخاب فراوان داریم.
سال‌های اخیر، در شهر‌هایی مثل تهران و مشهد شاهد شکل گیری کتاب فروشی‌های بزرگ و متعددی بوده ایم که اتفاقا این روز‌ها به یکی از پاتوق‌های همیشگی و جذاب کتاب خوان‌ها تبدیل شده است؛ اما کودکان چقدر از این قشر کتاب خوان را تشکیل می‌دهند و سؤال مهم‌تر اینکه چه میزان از نیاز این کودکان و نوجوان‌ها در این مراکز پاسخ داده می‌شود؟ آیا هنوز زمان آن فرا نرسیده تا مشهد و شهر‌های پرجمعیت و پرظرفیتی مثل آن، صاحب یک نمایشگاه دائمی و تخصصی حوزه کودک و نوجوان باشد؟ هرچند به نظر می‌رسد دست مشهد خیلی هم در این باره خالی نیست، اما این ایده در این شهر چقدر جای تکمیل شدن دارد؟ این سؤال‌ها بهانه‌ای بود برای گپ وگفت با مهرآذین مدرس، کارشناس کتاب کودک و نوجوان در پردیس کتاب مشهد و نیلوفر نیک بنیاد، نویسنده حوزه کودک و نوجوان.
آیا واقعا جای خالی یک کتاب فروشی تخصصی در حوزه کودک و نوجوان در مشهد احساس می‌شود یا مراکز کنونی توانسته اند تا حد خوبی پاسخ گوی این نیاز باشند؟ به نظر می‌رسد پاسخ به این پرسش بدیهی باشد. با این حال نیک بنیاد معتقد است: «ضرورت وجود چنین فضایی نه فقط در مشهد، بلکه در بسیاری از شهر‌ها به طور جدی احساس می‌شود. فضایی که این امکان را به والدین می‌دهد تا فرزندان خود را با خیال راحت به آنجا ببرند و خیالشان از بابت دسترسی به کتاب‌های دارای ارزش ادبی و محتوایی آسوده باشد. درست است که بخشی از کتاب فروشی‌های بزرگ به کودک و نوجوان اختصاص پیدا کرده است و فروش خوبی هم دارند، با این حال، جای خالی یک فضا، با طراحی خاص برای کودکان و با فروشنده‌های متخصص احساس می‌شود و ضرورت دارد. اگر به اطراف خود نگاه کنیم متوجه می‌شویم درحالی که بسیاری از آدم بزرگ‌ها کتاب نمی‌خوانند، اما از اینکه بچه‌های شان کتاب بخوانند خیلی استقبال می‌کنند و برای آن هزینه هم می‌کنند. حتی با وجود گران بودن آن.»
یده وجود یک کتاب فروشی که به طور تخصصی در حوزه کودک و نوجوان فعالیت کند، همیشه وجود داشته است و افراد زیادی هم سعی کرده اند به آن ورود کنند. با این حال، در عمل خیلی کمتر به آن پرداخته شده است؛ اما دلیل آن چیست؟ مدرس می‌گوید: «دلیل آن احتمالا باید اهمیت ناچیزی باشد که معمولا برای جایگاه ادبیات کودک و نوجوان در نظر گرفته می‌شود. شاهد این مدعا هم می‌شود خانواده‌هایی که مراجعه می‌کنند به کتاب فروشی و هنوز دنبال همان کتاب‌هایی هستند که نسل خودشان در جست وجویش بود، یعنی همان «حسنی» یا «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» این، یعنی هنوز برای بسیاری از افراد، ادبیات کودک و نوجوان و کتاب‌های اصولی و تعاملی این حوزه جا نیفتاده است.
او معتقد است با این حال، نمی‌توان این نکته را هم نادیده گرفت که میل به آشنایی بیشتر با کتاب‌های متنوع‌تر حوزه کودک بیش از پیش احساس می‌شود: «این حرف هم مدعایی دارد و آن اینکه اگر هستند افرادی که هنوز دنبال کتاب‌های خاطره انگیز کودکی خودشان برای فرزندانشان می‌گردند، افرادی هم هستند که با ذهن پرسش گری دنبال انتخاب‌های گسترده تری هستند. افرادی که برای انتخاب یک کتاب حتی سراغ دوست و آشنا می‌روند یا در کتاب فروشی‌ها از کارشناسان و فروشنده‌ها راهنمایی می‌خواهند. این، یعنی از یک جایی به بعد این افراد احتیاج دارند تا به آن‌ها کتاب معرفی شود.»
پردیس کتاب، شهرکتاب و بسیاری از کتاب فروشی و کافه کتاب‌ها این روز‌ها بخشی از فضای خود را به کودکان و نوجوانان اختصاص داده اند. این در حالی است که به گفته مدرس «خیلی از والدینی که به پردیس کتاب مراجعه می‌کنند، خواهان فضایی هستند که فرزندشان راحت در آنجا بچرخد و کتاب‌های مورد نظرش به راحتی در دسترس باشد. اتفاقی که در چنین مکان‌هایی رخ نمی‌دهد. آن‌ها در جست وجوی یک فضای کاملا اختصاصی و مستقل برای کودکان و نوجوانانشان هستند.»، اما اگر بخواهیم فضای مشهد را از این منظر به صورت تخصصی‌تر نگاه کنیم اوضاع چگونه است؟ «بوکتاب» شاید شاخص‌ترین نامی باشد که بتوانیم به آن اشاره کنیم.
مدرس می‌گوید: «تقریبا یک سالی می‌شود که یکی از شعب بوکتاب در تهران، در مشهد هم آغاز به کار کرده؛ یک کتاب فروشی تخصصی کودک و نوجوان که شعبه آن در مرکز خرید پاژ و در کنار شهر مشاغل کودکان احداث شده است و به خوبی به کودکان و نوجوانان فضای مناسب را برای کتاب گردی و انتخاب کتاب‌های مدنظرشان می‌دهد. اتفاقی که با بهره گیری از فاکتور‌هایی مثل در دسترس بودن و نمایشی بودن کتاب‌ها به لحاظ فرم و چیدمان، یا قفسه‌های استاندارد به فضای مناسبی تبدیل شده است. با اینکه نفس این اتفاق قطعا اتفاق خوبی محسوب می‌شود، آن گونه که شایسته است استقبالی از آن نشده است و دلیل آن را به نظر باید در دسترسی به آن (اینکه درون یک مرکز خرید است) یا تبلیغات ناکافی و غیرجذاب دانست. هنوز خیلی‌ها هستند که اصلا خبر ندارند چنین مکانی در مشهد وجود دارد.»
نیک بنیاد نیز در این باره از یک کتاب فروشی قدیمی با نام «خورشید خانم» نام می‌برد که البته دیگر خبری از آن نیست: «این کتاب فروشی به صورت تخصصی کتاب‌های حوزه کودک و نوجوان را می‌فروخت و ویژگی‌های لازم را داشت. هرچند که علت مشخص نیست؛ اما متأسفانه این کتاب فروشی در دو سال اخیر جمع شده است.»
مدرس درباره چرایی اجرا نشدن این ایده به صورت تمام و کمال می‌گوید: «راه اندازی چنین مراکزی و برخورداری از آن، به سرمایه و فکر نیاز دارد. سیاست بیشتر شهرکتاب ها، فروش بیشتر است و به همین دلیل، از پرداختن فقط به یک حوزه پرهیز می‌کنند، یعنی وقتی شما به داخل آن پا می‌گذارید، هم کتاب وجود دارد، هم کالا‌های هنری و هم محصولات جانبی مثل لوازم تحریر. آن‌ها دوست دارند مخاطبان هم از قشر بزرگ سال باشند هم از قشر کودک. یکی از دلایلی که این ایده، یعنی وجود یک کتاب فروشی تخصصی حوزه کودک و نوجوان، اجرایی نمی‌شود همین است. شما وقتی دست روی یک قشر خاص بگذارید قاعدتا فروشتان پایین می‌آید.
نیک بنیاد در این میان، از آنچه سخن می‌گوید که در نمایشگاه کتاب امسال شاهد آن بوده است: «خیلی از والدین توان خرید کتاب برای بچه‌ها را ندارند، سه سال قبل که نمایشگاه کتاب برگزار شد، والدین بودجه‌ای برای کتاب فرزندان خود کنار می‌گذاشتند؛ اما من امسال این صحنه را بسیار دیدم که خانواده‌ای کتاب را انتخاب می‌کرد تا پای صندوق می‌رفت؛ اما به دلیل قیمت بالای کتاب آن را به سرجایش برمی گرداند. این خیلی اتفاق بدی است.
ما از یک سو خانواده‌ای را می‌بینیم که یک کالای فرهنگی از سبد خریدهایش حذف شده است، از طرف دیگر ناشر را می‌بینیم که ضرر کرده است و از سوی دیگر کتاب فروشی‌های کوچکی که جمع می‌کنند، حالا به دلیل قیمت بالای کاغذ و دیگر هزینه ها. در چنین شرایطی چه کسی ریسک راه اندازی و احداث یک فروشگاه تخصصی حوزه کودک و نوجوان را به جان می‌خرد؟»