معصومه متین‌نژاد | شهرآرانیوز؛ «هیس! باشه. آروم باش؛ الان بهت می‌دم.» این سومین‌باری است که این جمله را می‌شنوم؛ در فاصله کمتر از سه ایستگاه. وسوسه می‌شوم به این مادر تذکر بدهم، ولی فضا مناسب نیست. متوجه نگاه‌های سرزنشگر مادری که در صندلی کناری با دو دخترش نشسته است، می‌شوم؛ سری به نشانه «برایت متأسفم» تکان می‌دهد و نگاه بچه‌هایش را از کودک نق‌نقو و بستنی‌ای که درحال ذوب‌شدن است، متوجه خیابان می‌کند و در جواب بچه‌ها می‌گوید: «امروز نه! فردا که پارک رفتیم، می‌خرم.»
نمی‌دانم این عادت همیشگی آن مادر است یا برای ساکت‌نگهداشتن کودکش در فضای عمومی مانند اتوبوس این برخورد را از خودش نشان می‌دهد. قصد قضاوت‌کردن ندارم، ولی پاسخ هرچه باشد، این مادر ناخواسته یک نتیجه اخلاقی را برای کودکش رقم می‌زند؛ کودکی پرتوقع و ناشکیبا که درکی از صبر و انتظار و مدارا در آینده نخواهد داشت.
این روز‌ها که با پدیده تک‌فرزندی بیشتر از گذشته هم روبه‌رو هستیم، کم نیستند مادران و پدرانی که این شیوه تربیتی را برای فرزندانشان برگزیده‌اند و تصور می‌کنند در حق آن‌ها چه لطفی می‌کنند! موضوعی که بهانه‌ای شد ما هم از دکتر حسین کدخدا، روان‌شناس حوزه کودک و نوجوان، بخواهیم درباره ضرورت آموزش شکیبایی به بچه‌ها قدری برایمان صحبت کند. گپ‌وگفتی که در ادامه چکیده‌ای از آن را مرور می‌کنیم.
صبر از مهارت‌های ده‌گانه‌ای است که باید همه ما آن را بدانیم و این وظیفه پدر و مادرهاست که آن را به فرزندانشان آموزش بدهند، به‌ویژه در دنیای پرسرعتی که ما در آن به سر می‌بریم؛ سرعت زیاد در اینترنت، سرعت زیاد در رانندگی و... و زمان‌هایی که با سرعت سنجیده می‌شوند و ما هیچ لذتی از زندگی‌کردن در آن‌ها نمی‌بریم.
بررسی‌های پژوهشگران حوزه اجتماعی و روان‌شناسی نشان می‌دهد کودکانی که صبورترند، از هوش هیجانی بیشتری برخوردارند. درنتیجه این کودکان در آینده موفقیت‌های بیشتری هم کسب می‌کنند. صبوربودن لازمه به‌ثمرنشستن هر تلاشی است؛ بنابراین حتی اگر کودکی از استعداد زیادی برخوردار، اما این ویژگی را نداشته باشد، امکان موفقیت او در آینده صفر خواهد بود.
همچنین صبوربودن به کودکان یاد می‌دهد هنگام بروز مشکلات و ناکامی‌ها، آرامش بیشتری داشته باشند تا اگر چیزی به نفعشان نبود، رهایش کنند. در برخورد با دیگران اجتماعی‌تر باشند و کنترل بیشتری بر رفتارشان داشته باشند. به این مزایا، پذیرش نقش‌هایی مانند همکاری، همسری یا والدبودن در آینده را هم اضافه کنید تا بفهمید چرا باید از کودکی، بچه‌ها را با مفاهیمی مانند صبر و شکیبایی آشنا کرد.
آموزش شکیبایی به بچه‌ها سن خاصی ندارد. باید از همان دوران شیرخوارگی با نظم‌دادن به زمان شیر کودک، او را غیرمستقیم با این مفهوم آشنا کرد. با وجود این، توصیه می‌شود:
در ماه‌های ابتدایی زندگی، یعنی تا حدود چهارده‌ماهگی نیاز‌های کودکان را بدون تأخیر تأمین کنیم تا آن‌ها را به اطمینان و احساس امنیت لازم برسانیم.
از چهارده‌ماهگی تا دوسالگی باید در تأمین نیاز‌های آن‌ها، گام‌به‌گام انتظار‌های چندثانیه‌ای یا چنددقیقه‌ای را به آن‌ها آموزش بدهیم.
از دوسالگی به بعد کودکان باید معنای صبر را کامل بدانند و خواسته‌هایشان با فاصله زمانی بیشتری تأمین شود. برای نمونه «صبرکن دستم رو بشورم، بعد غذات رو می‌آرم.»
نکته: بین خواسته و نیاز تفاوت وجود دارد. نیاز امری حیاتی است، مانند غذاخوردن و گرسنگی؛ ولی خواسته، وضعیت بهتر است، مانند نوع غذا؛ بنابراین باید بین نیاز بچه‌ها و خواسته آن‌ها تفاوت قائل شویم. وقتی از صبوربودن درباره بچه‌ها صحبت می‌کنیم، بیشتر هدفمان خواسته‌های آن‌هاست که نباید بلافاصله تأمین شود و گاهی هم اصلا نباید به آن‌ها توجه کرد.
برخلاف تصور ما بزرگ‌ترها، بچه‌ها به‌شدت آموزش‌پذیرند؛ حتی آموزش مفهومی انتزاعی مانند صبر که به‌نظر می‌رسد باتوجه‌به ذات عجولی که بچه‌ها دارند، درکی از آن نداشته باشند. بچه‌ها ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری متفاوتی دارند. ازاین‌رو، باید از شیوه‌های آموزشی مختلفی برای آن‌ها استفاده کرد. با وجود این، به شما توصیه می‌کنیم این راه‌ها را هم امتحان کنید.
نکته: گاهی مشکلات جسمی مانند تیروئید و داشتن انگل، سبب حساس‌شدن، زودرنجی و ناشکیبایی در بچه‌ها می‌شود که این مسئله با موضوع ناشکیبایی که ما درباره آن در بچه‌ها صحبت می‌کنیم، متفاوت است.
پدر و مادر‌ها در هر زمینه‌ای برای بچه‌ها الگو هستند، پس برای آموزش صبر به آن‌ها ابتدا از خودتان شروع کنید و این مفهوم را عملی به آن‌ها بیاموزید. یادتان باشد، آموزش اخلاق مقوله‌ای عملی است، نه گفتاری. پدر یا مادری که پرخاشگرند و زود از کوره درمی‌روند، نمی‌توانند انتظار رفتاری به‌جز این را هم از فرزندشان داشته باشند.
با وفا به عهد و قولی که به بچه‌ها می‌دهید، به آن‌ها اطمینان خواهید داد که برای رسیدن به خواسته‌هایشان مطمئن باشند؛ دیر و زودی که شما برای آن‌ها تعیین می‌کنید، فقط یک فاصله زمان حتمی تا رسیدن به آن خواسته است.
از قالب قصه و داستان برای آموزش صبر و انتظار به بچه‌ها کمک بگیرید. بچه‌ها این مفاهیم را با قصه و داستان خیلی خوب یاد می‌گیرند و با قهرمان آن قصه یا داستان به‌خوبی هم‌ذات‌پنداری می‌کنند.
انجام بازی‌هایی مانند مارپله و منچ و بازی‌های گروهی، صبوربودن را به بچه‌ها یاد می‌دهد؛ اینکه تا رسیدن به هدف راه زیاد است و گاه مجبورند بار‌ها از ابتدا شروع کنند تا به خواسته خود برسند.
مشغول‌کردن بچه‌ها به‌ویژه بچه‌های کوچک‌تر به کار‌هایی به‌جز آنچه برای برآوردن آن اصرار می‌کنند، کمک می‌کند که تا لحظاتی خواسته‌شان را فراموش کنند. این روش به‌صورت غیرمستقیم «پس می‌توان صبر کرد» را به آن‌ها آموزش می‌دهد.
بچه‌های کوچک مفهوم «چندلحظه یا چند دقیقه دیگر» را نمی‌فهمند، پس به آن‌ها درباره مفهوم زمان و انتظارکشیدن آموزش بدهید. برای نمونه از یک ساعت شنی کمک بگیرید یا بگویید تا زمانی که پدرت بیاید یا اتاقت را تمیز کنم.
یکی از راه‌هایی که می‌توان به بچه‌ها صبوربودن و مفهوم زمان را آموزش داد، درگیرکردن آن‌ها در کاری است که انجام می‌دهیم. برای نمونه اگر غذا می‌خواهند، با درگیرکردن آن‌ها در آشپزی یاد می‌گیرند که هرکاری نیازمند فرایندی زمان‌بر است و آن‌ها برای رسیدن به خواسته‌هایشان باید قدری تحمل کنند.
بین خواسته و نیاز بچه‌ها تفاوت قائل شوید و هرچیزی را که می‌خواهند، بلافاصله تأمین نکنید. اجازه بدهید آن‌ها با مفهوم انتظار آشنا شوند و همیشه برای رسیدن به خواسته‌هایشان کمی صبر کنند: «صبرکن تلویزیون رو خاموش کنم، بعد می‌آم.»
اگر کودکتان از شما چیزی می‌خواهد، با هم‌دردی و همراهی‌کردن با او مفهوم صبوربودن را به او یاد بدهید. برای نمونه اگر غذا می‌خواهد و غذا داغ است، به او بگویید: «من هم گرسنه‌م، اما باید صبر کنیم غذا کمی سرد بشه، وگرنه دهنمون می‌سوزه.» یا اگر چیزی می‌خواهد و الان امکان برآوردنش نیست، به او بگویید: «می‌دونم چه حسی داری و من هم از این موضوع که الان نمی‌تونم اون رو برات بخرم، ناراحتم، ولی باید تا اول ماه صبر کنی بابا حقوقش رو بگیره.»
همیشه خواسته بچه‌ها را مستقیم تأمین نکنید. گاهی از خودشان برای این هدف کمک بگیرید و با این کار مسئولیت‌پذیرشان هم می‌کنید. برای نمونه اگر فرزندتان وسیله‌ای از شما می‌خواهد، با دادن پول به او، روش پس‌اندازکردن و تهیه آن وسیله را به او یاد بدهید. با این کار او هم صبرکردن را یاد می‌گیرد و هم قدر آنچه را برایش می‌خرید، بیشتر می‌داند.
در برابر صبری که بچه‌ها برای انجام کاری به‌خرج می‌دهند، از آن‌ها تعریف و تمجید کنید تا تشویق شوند و بیشتر تلاش و به‌اندازه کافی صبر کنند و به نتیجه برسند.