نگاهی به نماد‌هایی که برای استقبال از نوروز چهره منطقه را بهاری کرده است
سمیرا منشادی - هر ساله المان‌های نوروزی حال و هوای ویژه‌ای به شهرمان می‌بخشند. در روز‌های آخر اسفند شهروندان لحظه‌شماری می‌کنند تا ببینند شهر و محله‌شان در آستانه نوروز چه تغییر‌هایی می‌کند و چه المان‌هایی جانمایی می‌شود. گرچه نوروز امسال در سایه بیماری کروناست، اما شهرداری و معاونت اجتماعی فرهنگی آن تحت‌تأثیر این موضوع قرار نگرفته‌اند و برای زیباسازی شهر اقدام کرده‌اند. در این میان سهم منطقه ما چندین المان، دیوارنگار و فرش گل‌های ویژه‌ای است که شاید آن‌ها را در بین تردد‌های روزمره‌تان دیده باشید. برای ساخت و اجرای این المان‌ها و دیوارنگار‌ها افراد بسیاری دست‌اندر کار هستند تا این مجموعه زیبا در آغازین روز‌های سال به چهره شهر رونق ببخشد. با چند تن از افرادی که هنرشان در منطقه ما جانمایی شده است گپ‌و گفتی داشتیم تا از ایده خلق هنر خود بگویند.
در پناه خورشید
علیرضا نعمت‌اللهی کارشناسی‌ارشد معماری از دانشگاه تهران دارد و در حوزه طراحی شهری و المان‌های شهری کار می‌کند. المانی که این هنرمند برای شهرمان و منطقه ما طراحی کرده در پناه خورشید است. نعمت‌اللهی درباره المانی که طراحی کرده است توضیح می‌دهد: در پناه خورشید، در واقع نیمکت دوقلویی است که برای استقبال از بهار طراحی شده است. ابعاد این کار ۲ متر و ۴۰ و طول هر نیمکت یک و نیم‌متر است. افرادی که روی این نیمکت‌ها می‌نشینند روبه‌روی هم قرار می‌گیرند و پشته‌ای بلند دارد که به سقف می‌رسد. این طرح با چوب و پلاستیک کار شده است. در هر سمت از این نیمکت‌ها نصف خورشید طراحی کرده‌ام. افرادی که از کنار این المان رد می‌شوند نیمی از خورشید را می‌بینند و فقط در یک زاویه این دو خورشید همدیگر را تکمیل می‌کنند یا به عبارتی به‌هم وصل می‌شوند و بیننده یک خورشید کامل را می‌بیند.
اما اینکه چرا نعمت‌اللهی اسم المان را در پناه خورشید گذاشته هم نکته جالبی است. در این باره می‌گوید: هنگامی که این المان را طراحی کردم دیدم که جایی برای نشستن افراد وجود دارد و خورشید هم در این کار بسیار ویژه به چشم می‌آید و شهروندان در زیر این سقف و در پناه خورشید با هم در حال صحبت خواهند شد؛ بنابراین با خودم تصمیم گرفتم که اسم المانم را درپناه خورشید بگذارم.
نعمت‌اللهی در سال‌های گذشته هم در طراحی المان‌های شهری فعالیت داشته است، اما به عنوان دستیار طراحی. این المان اولین طرح از این هنرمند است که به‌طور مستقل کار می‌شود.
او در این باره توضیح می‌دهد: در سال‌های گذشته به دیگر دوستانم که المان طراحی می‌کردند کمک می‌کردم و در زمینه طراحی المان‌های شهری تجربه کسب کرده بودم. امسال برای اولین بار کار خودم را طراحی و برای مدیریت هنری خانه استقبال از بهار فرستادم که خوشبختانه مورد استقبال قرار گرفت. این طرح در ۳ نقطه از شهر یعنی در ورودی راه‌آهن، روبه‌روی باغ ملی و ابتدای بولوار حافظ جانمایی می‌شود. از جانمایی المانم در شهر بسیار راضی هستم، زیرا مکان‌های مهمی در شهر هستند و تردد در آن‌ها زیاد است و کارم دیده می‌شود.
با آنکه نعمت‌اللهی در زمینه معماری و طراحی خصوصی کار کرده است بیان می‌کند که طراحی شهری برایش دلچسب‌تر بوده است.
او علت این امر را این‌گونه توضیح می‌دهد: زمانی که یک معمار برای فردی طراحی داخلی انجام می‌دهد افراد محدودی کار او را می‌بینند هر چند در طراحی‌های خصوصی پول خوبی وجود دارد، اما در طراحی‌های شهری شهروندان و زائرانی که به مشهد می‌آیند اثر هنری را می‌بینند و لذت می‌برند، در واقع این کار عمومی‌تر است.
معنویت
المان به اندازه نام طرح پر از معناست و پرابهت. همان طور که با محمد خوانساری درباره المانی که طراحی کرده است صحبت می‌کنیم بیشتر از قبل به اسمی که برای طرح انتخاب کرده واقف می‌شویم. خوانساری هم معماری خوانده و ۵ سالی است که کار طراحی را انجام می‌دهد، اما این طرح‌ها شخصی است و اجرا نشده است.
وی درباره طرح امسالش می‌گوید: طرحم در ابعاد ۴ ونیم در ۴ و نیم متر با ارتفاع ۶ متر طراحی شده و از ۲۵۵ قوطی فلزی ۳۰ سانت در ۳۰ سانت یک‌اندازه تشکیل شده است. این قوطی‌ها نماد آجر در معماری ایرانی هستند و طوری در کنار هم قرار گرفته‌اند که در کل شکل دو طاق را در ذهن تداعی می‌کنند. المان چهار وجه دارد و از هر سمتی که بیننده آن را ببیند می‌تواند طاق‌های حرم رضوی و اعداد ۷ و ۸ را ببیند.
خوانساری برای طراحی المان معنویت ۴ ماه زمان گذاشته و در این زمینه می‌گوید: از همان زمانی که ایده‌اش به ذهنم آمد تا زمانی که آن را طراحی کردم ۴ ماه زمان برد. بعد از اینکه طرحم برای استقبال از بهار ۹۹ پذیرفته شد و قرار شد آن را اجرا کنیم حدود ۱۴ روز طول کشید. در این مدت به کارم نظارت داشتم و تا مرحله اجرا پیگیر کار بودم.
این طراح المان درباره ابعاد دیگر پنهان در این المان توضیح می‌دهد: در واقع با طراحی این المان می‌خواستم نگاهی به گذشته معماری کشورمان داشته باشم و از سویی معماری مدرن را هم در المانم بگنجانم از این‌رو هر دو را با هم تلفیق کردم. همچنین برای نشان دادن معماری باسابقه ایران طاق را انتخاب کردم که همواره نماد و تداعی‌کننده حرم و مکانی مقدس برای دعا و عبادت بوده است. اما در طراحی المان از قوطی‌های فلزی استفاده کردم که نمادی از معماری مدرن است، زیرا ابزار کار در هر دوره متفاوت است.
آخرین گیاهرضا براتی طراح المان آخرین گیاه است که در میدان هفت‌تیر جانمایی شده است. ارتفاع کارش ۴ ونیم و ۹ متر و اجرای طرح هم با خود این هنرمند بوده است. او نه در رشته معماری درس خوانده و نه تحصیل‌کرده رشته نقاشی است. براتی فقط با عشق و علاقه‌ای که به نقاشی و مجسمه‌سازی داشته وارد طراحی و ساخت المان شده است.
او کارش را تجربی یاد گرفته و کلاس ویژه‌ای در این زمینه نرفته است. خودش در این زمینه توضیح می‌دهد: دپیلم علوم انسانی دارم و از کودکی نقاشی‌ام خوب بود و همین امر شروعی برای فعالیت‌های هنری‌ام بود. از سال ۷۶ کار سردیس ساختن را زیر نظر یکی از دوستانم که استاد دانشگاه تهران است شروع کردم. برای خودم کار‌هایی می‌ساختم، اما زیاد مورد توجه اطرافیانم نبود. اولین بار در سال ۷۷ به خاطر طراحی سردیس پیرمردی که الگوی آن برگرفته از پدربزرگم بود در فراخوان جوانان خراسان مقام اول را کسب کردم. در سال‌های بعد با طراحی‌های المان‌های شهری آشنا شدم و با دیگر دوستانم روی المان‌ها به‌طور مشترک کار می‌کردم. در سال‌های ۹۰ و ۹۲ نمایشگاه انفرادی برپا کردم که بسیار مورد استقبال قرار گرفت. در سال ۹۴ برای طراحی المان در تبریز شرکت کردم و سه مورد از کارهایم پذیرش شد همچنین در همین سال در تهران هم المانم مورد پذیرش قرار گرفت که به دلیل هم‌زمانی با تبریز اجرای آن را نپذیرفتم. در سال ۹۶ هم المانم پذیرش شد، اما به دلیل کمبود بودجه اجرایی نشد. در همین سال مجسمه‌هایم را برای بازار فروش خانم لیلی گلستان فرستادم که بیشترین فروش را داشتم و در حال حاضر هم خانم گلستان آثارم را در نگارخانه‌اش برای فروش گذاشته است.
المانی که براتی امسال طراحی کرده آخرین گیاه نام دارد و او در این زمینه توضیح می‌دهد: امسال علاوه بر آخرین گیاه، طرح یاد باد روزگاران هم پذیرفته شده است. در طراحی المانم قصد داشتم به موضوع از بین رفتن طبیعت و جایگزین شدنش با آپارتمان‌ها اشاره کنم. بوته ضعیفی که فرد در بین آپارتمان‌های مرتفع در حال نجات آن است بهترین تداعی‌کننده این امر و از بین رفتن طبیعت است.
رقص رنگ‌ها روی دیواردر کنار المان‌هایی که در کنار و گوشه منطقه‌مان چهره نوروزی را به ارمغان آورده‌اند دیوارنگاری‌هایی هم طراحی شده است که با رنگ‌ها و داستان‌هایی که در خود دارد روح و چشم هر بیننده را نوازش می‌دهد. سه دیوارنگاری در سطح یک، برای نوروز در منطقه ما جانمایی شده و کار طراحی آن به پایان رسیده است. در ادامه با طراح‌های این آثار گپ‌وگفتی درباره کارهایشان از طراحی تا اجرا داشتیم.
رویش گیاهفاضله یعقوب‌زاده در رشته نقاشی تحصیل کرده و برای دیوارنگاری این طرح، از تهران به مشهد آمده است. او طرحش را در منطقه ما اجرا کرده و درباره کارش توضیح می‌دهد: چندین سال است که در زمینه دیوارنگاری فعالیت دارم. کار‌های بسیاری در تهران و کرج از من روی دیوار‌ها جانمایی شده است. چندی قبل شنیدم که خانه بهار مشهد ورک‌شاپی در زمینه طراحی‌های دیواری دارد که من هم رزومه و کارهایم را فرستادم. مدتی بعد برای این ورک‌شاپ دعوتم کردند.
اما اینکه چرا فاضله در بین این همه طرح‌های دیوارنگاری طرح گیاه را انتخاب کرده است خودش این طور توضیح می‌دهد: به گیاهان علاقه خاصی دارم و اتاقم پر از گیاهان مختلف است. از آن‌ها طرح‌های مختلفی می‌زنم، هنگامی که برای ورک‌شاپ به مشهد آمدم و دیدم موضوع آزاد است ترجیح دادم در زمینه گل و گیاه طرح بزنم. ۱۶ نفر بودیم که در زمینه دیوارنگاری رقابت می‌کردیم، اما در بخش طراحی گل و گیاه یک رقیب داشتم که بین طرح ما دو نفر، طرحم برنده شد.
کار یعقوب‌زاده گیاه پتوس است که در ابعاد ۳ و ۴ و ۵ متر در نقاط مختلف شهر از جمله بولوار هفت‌تیر اجرا شده است. این گیاه در بیشتر خانه‌های آپارتمانی وجود دارد.
او درباره انتخابش توضیح می‌دهد: بیشتر شهروندان این گیاه را در خانه‌هایشان داشته و به آن علاقه دارند به همین دلیل این گیاه زیبا را انتخاب کردم تا علاقه مشترکی بین شهروندان و طرحم ایجاد کنم.
کاوه آهنگر و فریدونشاید بتوان هادی برهانی را باسابقه‌ترین فرد در زمینه دیوارنگاری دانست. او ۲۷ سال سابقه دیوارنگاری را در رزومه‌اش دارد و در سال‌های قبل کارهایش در تهران، اهواز، کیش و... جانمایی شده است. البته ناگفته نماند که او چند سال قبل در ورک‌شاپ ترکیه شرکت کرده و طرحش در شهر ازمیر جانمایی شده است.
برهانی درباره دو دیوارنگاره‌اش که در بولوار فکوری رنگی به چهره این بولوار داده است، می‌گوید: از سوی خانه هنرمندان مشهد به واسطه رزومه‌ام برای ورک شاپ دعوت شدم. موضوع نقاشی امسال شاهنامه بود. هر کدام از شرکت‌کنندگان داستانی را انتخاب و تلاش کردند آن را با سبک‌های مختلف نقاشی به تصویر بکشند. برای شروع کار دو داستان کاوه آهنگر و فریدون را که با هم ارتباط دارند انتخاب کردم. مرحله بعد، کارم مطالعه در زمینه این دو داستان و پیدا و خارج کردن شخصیت‌ها و سمبل‌های این داستان‌ها بود. به عنوان مثال در داستان کاوه آهنگر و فریدون پتکش، درفش کاویانی، سیمرغ و... را پیدا کردم و این موارد را در کنار هم طراحی و به طور سمبلیک قرار دادم که هر بیننده‌ای با کمترین اطلاعات از شاهنامه می‌تواند متوجه دیوار نگاری‌ام شود.
به گفته برهانی برای اولین بار است که طرح دیوارنگاری‌اش در شهر ما کار شده است.
او از مکانی که دیوار نگاری‌اش جانمایی شده است احساس رضایت می‌کند و درباره جانمایی کارش می‌گوید: ابعاد کارم ۱۸ و ۱۶ متر ارتفاع دارد و در مجموع ۳۰۰ متر مربع است که با رنگ‌های غیرایرانی اجرا شده است. کار‌های زیرساخت به‌خوبی انجام و هر دو کامل شده است. جانمایی کارم در کنار اتوبان فکوری است، به نظر من مکان مناسبی است و دید خوبی هم دارد. هم برای افرادی که با خودرو از این بولوار عبور می‌کنند و هم افراد رهگذر می‌توانند این اثر را ببینند. جانمایی دیوارنگاری بسیار اهمیت دارد، زیرا اگر در مکان مناسب کار نشود، نه تنها اثرگذار نیست و به تلطیف روحیه شهری کمک نمی‌کند بلکه چهره شهر را هم نازیبا می‌کند. اگر این آثار دائمی باشد باید برای ترمیم آن هزینه شود و در صورتی که به آن رسیدگی نشود چهره شهر را زخمی می‌کند.
فرش گل در منطقهعلاوه بر المان‌ها و دیوارنگاری‌ها در منطقه فرش گل‌هایی که به طور ویژه برای استقبال از بهار طراحی می‌شوند بسیار چشم‌نواز و نفیس هستند. برخی از این فرش گل‌ها و المان‌های گل را سازمان پارک‌ها در منطقه اجرا و نگهداری می‌کند و برخی از این المان‌ها را اداره فضای سبز منطقه اجرا و نگهداری می‌کند. حمید شرکت سعدی، رئیس اداره فضای سبز منطقه، در این زمینه توضیحاتی را ارائه کرده است.
تاکنون به این موضوع فکر کرده‌اید که چه مقدار گل در فرش گل‌ها و المان‌های دارای گل به‌کار می‌رود. مهندس شرکت‌سعدی در این زمینه می‌گوید: پیش‌بینی می‌شود تا پایان کار اجرای المان‌های گل‌آرایی یک میلیون گل در منطقه کار شود. این المان‌ها بسته به آب و هوا دو تا سه ماه باقی می‌مانند و بعد از این مدت برداشته می‌شوند.
وی درباره جانمایی المان‌های گل در منطقه توضیح می‌دهد: گل وارونه در میدان وفادار جانمایی شده که ۱۵ هزار گل مینا‌ی چمنی و بنفشه در رنگ‌های مختلف در این المان کار شده است. فرش گل‌هایی هم در میدان کوثر، هفت تیر، میدان دلاوران، میدان یادگاران داریم و دو فرش گل نفیس هم در بولوار فکوری طراحی ویژه‌ای شده است. فرش گلی که در میدان جمهوری قرار گرفته هم به‌طور بسیار ویژه طراحی و گل‌آرایی شده است، زیرا این میدان یکی از ورودی‌های شهر محسوب می‌شود و به طور تقریبی حدود ۲۰۰ هزار گل بنفشه و مینا در آن کاشته شده است.
این موارد تمام گل‌آرایی‌های منطقه نیست و همان‌طور که اشاره شد سازمان پارک‌ها و فضای سبز هم المان‌هایی را برای منطقه طراحی و جانمایی کرده است. در این زمینه شرکت‌سعدی توضیح می‌دهد: المان کاپ کیک در بولوار شهید صیاد شیرازی، لچکی‌های بولوار وکیل‌آباد، هشت پر حصیری زیر پل هفت تیر، نردبان گل و فلاورباکس‌ها در منطقه، ورودی پارک وفا به نام جشنواره کودک و بازی نیز اجرا شده است. رینگ میدان آزادی هم گل‌آرایی‌های زیبایی دارد که آن را هم سازمان پارک‌ها مثل هر سال اجرا کرده است.