نماز یکی از عبادت‌های اسرارآمیز فرد مسلمان است؛ عبادتی که علمای ما کتاب‌های زیادی برای کشف و بیان اسرار آن نوشته‌اند. هرکدام از ارکان و حرکات نماز درکنار آنکه آمده و قرار داده شده است تا اثری روی دل ما بگذارد، دارای حکمت و معنایی است که هرچه بیشتر به آن توجه کنیم، بیشتر از نمازی که می‌خوانیم، لذت می‌بریم.
نماز ما سه حالت اصلی دارد که مساوی با سه مرحله از توحید است. یکی از این حالت‌ها که حالت میانی نماز هم هست، رکوع نام دارد. در قرآن کریم همچنان‌که خداوند به‌صورت کلی به نماز امر فرموده، به‌صورت جزئی به برخی ارکان نماز نیز مثل حالت رکوع تأکید فرموده است؛ مثلا می‌فرماید: «اِرکَعوا مع الراکعین: با رکوع‌کنندگان، رکوع کنید» که این کنایه از خواندن نماز با جماعت هم هست، اما به‌راستی رکوع اولیای الهی چگونه است؟
ما خیلی‌وقت‌ها به حالت رکوع خم می‌شویم. کمرمان را جلوی او خم کردیم، اما بازهم دلمان از او دور بوده است که حضور دل در نماز، خیلی مهم است؛ یعنی در نماز خضوع کرده‌ایم، اما کی زمان خشوع و لرزیدن دل‌های ما فرامی‌رسد؟ در آیه دیگری می‌فرماید: «أَلَم‌ْ یَأْن‌ِ لِلَّذِین‌َ ءَامَنُوَّاْ أَن تَخْشَع‌َ قُلُوبُهُم‌ْ لِذِکْرِ ا...؟
چه زمانی می‌رسد که اهل ایمان، دلشان برای خداوند خاشع شود و بلرزد و تکان بخورد» که همین، هدف نماز و رکوع کردن است.
اما نکاتی را باید برای انجام یک رکوع کامل درنظر داشته باشیم:
۱- تا وقتی دنبال اصلاح باطن نماز و رسیدن به عمق و اسرار آن نباشیم، به میوه‌های شیرینش مثل توانایی ترک گناه نمی‌رسیم.
۲- همان‌طور که بیان کردیم، بعضی جزئیات نماز آن‌قدر در پیشگاه خداوند مهم است که بعد امر کلی به اقامه نماز به آن‌ها به‌طور ویژه امر شده است؛ مثلا فرموده است یا ای‌ها الذین آمنوا ارکعوا واسجدوا.
۳- تمام افعال و ارکان و حالات نماز آمده است تا دل ما را متوجه خدا کند، اما در این میان، برخی افعال اهمیت و ویژگی بیشتری دارند؛ مثل رکوع و سجود که هرچه انسان خودش را بیشتر در برابر خدا بشکند و در برابر او تواضع کند، بیشتر جواب می‌گیرد.
۴- فرق است بین خضوع و خشوع. خضوع برای ظاهر است و خشوع برای دل و تمام این حالات ظاهری نماز، برای آن است که دل انسان متأثر و در نماز حاضر شود و بلرزد که اگر دل انسان خدایی شد، زندگی او نیز خدایی می‌شود و تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. امیرالمؤمنین فرمودند تا نماز تو اصلاح نشود، زندگی تو اصلاح نخواهد شد.
۵- در حدیث آمده است که در هنگام رکوع، پشت خود را صاف نگه دارید و گردن خود را بکشید و سخنتان به او این باشد که «آمنت بوحدانیتک ولو ضربت عنقی: خدایا! آمده‌ام و آماده‌ام که در مسیر تو باشم و در راه تو جان بدهم و حتی اگر گردن خود را در این مسیر از دست بدهم، دست از این ایمان نخواهم کشید».
۶- آیت‌ا... جوادی‌آملی می‌گوید حالت رکوع که در پیشگاه خدا خم می‌شویم، حالت آمادگی برای جانبازی و اطاعت است، اما به‌راستی بیندیشیم که چقدر در این موضوع صادق هستیم.
۷- اگر سجود نزدیک‌ترین حالت بنده به خداست، مقدمه رسیدن به آن، رکوع است و تا رکوع کامل و درستی نداشته باشیم، سجده ما هم سجده کاملی نخواهد بود.
۸- فرق ذکر رکوع و سجده این است که در رکوع درواقع ما در مقابل رب عظیم تعظیم می‌کنیم، عظمت خدا را در رکوع درک می‌کنیم تا بتوانیم در سجده به برتری او اعتراف کنیم و بگوییم سبحان ربی الاعلی و بحمده.
۹- در رکوع باید انسان طبق روایات، پشتش را صاف و سعی کند هرچه می‌تواند، آن را طولانی‌تر کند که برخی اولیا یک شب تا صبح برای خداوند رکوع می‌کرده‌اند؛ چنان‌که برخی فرشتگان، پیوسته در حال رکوع کردن در پیشگاه الهی هستند.
۱۰- آیت‌ا... مرعشی‌نجفی (ره)، از علمای معاصر، دیداری با صاحب عصر و زمان، حضرت مهدی (عج) داشت که شرح این دیدار پس از وفاتش، با وصیت‌نامه‌اش منتشر شده است. در این دیدار که شرحش، عجیب دل انسان را متوجه آن محبوب قلب‌ها می‌کند، توصیه‌هایی از حضرت نقل می‌شود. یکی از این توصیه‌ها، دعای کوتاهی است که حضرت دستور می‌فرمایند پس از ذکر رکوع، در نماز‌های یومیه، به‌خصوص رکعت آخر خوانده شود که:
«اَللّهُمَ صَلِ عَلى مُحمّدٍ وَآلِ محمّد وترحَّم على عجزنا واغِثْنا بحقَهم. خدایا! بر محمد و آل پاکش درود فرست و بر حال ما به حق ایشان، ترحم کن و بر ما رحم و از ما دستگیری فرما!».
خداوند بزرگ، توفیق انجام رکوعی کامل را به همه ما عنایت کند. حضرت جوادالائمه (ع) در این‌باره می‌فرمایند: «مَنْ أتَمَّ رُکُوعَهُ لَمْ تُدْخِلْهُ وَحْشَه الْقَبْرِ: هرکه رکوع نمازش را به‌طور کامل انجام دهد، در قبر دچار وحشت نخواهد شد».
همه ما دوست داریم عاقبت‌به‌خیر شویم و در احوال مرگ، آسوده باشیم و یکی از کار‌هایی که این آرزو را برای ما ممکن می‌سازد، رکوع کامل است که آن‌هم با عمل کردن به این دستورات میسر می‌شود. ان‌شاءا...!