حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ عزاداری ایام محرم برای سیدوسالار شهیدان میراثی است که از پدران ما نسل‌به‌نسل به ما رسیده و آیینی است که ائمه‌اطهار (ع) آغازگر آن بوده‌اند. میراث و آیینی که نه‌تن‌ها بخشی از فرهنگ شیعه، بلکه یکی از مهم‌ترین شاخص‌های آن است. فرهنگ عزاداری برای سیدالشهدا (ع) و یاران باوفایش در کلام ائمه‌معصوم (ع) در روایات و کتاب‌های حدیثی شیعه به تواتر نقل شده است؛ عزایی که با اشک پیوند خورده است و آغازگر آن خاندان اهل‌بیت (ع) بوده‌اند.
همان‌طور که می‌دانیم، گریه بر شهید کربلا نه‌تن‌ها بعد از شهادت ایشان، بلکه حتی قبل از شهادت آن حضرت در روایات اهل‌بیت (ع) به‌فراوانی نقل شده است. گریستنی که آداب و آیینی برای خود دارد و تاریخ و پیشینه‌ای. پیشینه‌ای که به ما آداب و شیوه عزا برای حسین‌بن‌علی (ع) را می‌آموزد. آموزه‌هایی که در سیره ائمه‌اطهار (ع) وجود دارد و به همین مناسبت در این چهارشنبه امام‌رضایی سراغ روایات عزاداری امام‌رضا (ع) رفتیم تا از ایشان دراین‌باره بیشتر بیاموزیم.
سیدبن‌طاووس در کتاب «الاقبال»، روزه روز اول محرم را مستحب و دعا در این روز به‌ویژه هنگام افطار روزه این روز را مستجاب خوانده است. در کتاب «الامالی»، روایتی از امام‌رضا (ع) با سند صحیح، معروف به «حدیث ریان‌بن‌شبیب» که به‌نوبه خود یکی از بهترین و جامع‌ترین بیانات معصومان (ع) در فضیلت، ثواب و آداب ماه محرم و عاشورای حسینی است، نقل شده است. آن حضرت فرمودند: اى فرزند شبیب، آیا روزه هستى؟ عرض کردم: روزه ندارم.
امام‌رضا (ع) فرمودند: در این روز، حضرت زکریا (ع) دعا کرد و از خداوند خواست تا به او فرزندى عنایت کند، خداوند دعاى او را اجابت فرمود و به فرشتگان امر کرد تا هنگامى که زکریا در محراب مشغول عبادت است، وى را مژده دهند که خداوند به او فرزندى خواهد داد. اینک هر کس امروز روزه داشته باشد، هرچه از خداوند بخواهد، اجابت خواهد شد، همان‌طور که دعاى زکریا مستجاب شد.
برای ما مسلمانان به‌ویژه در دنیای بعد از پیامبر (ص) و ائمه‌اطهار (ع) و در زمان غیبت حضرت‌مهدی (عج)، مفاهیم می‌تواند صورت و معنای دیگری داشته باشد. در روایات متعددی حضرت امام‌رضا (ع) به گریه و بیان ثواب گریه و حتی نوحه‌سرایی و بیان مصائب پرداخته‌اند. ایشان روز عاشورا را روز حزن و اندوه و گریه معرفی می‌کنند که باید در این روز بر حضرت اباعبدا... (ع) عزاداری کرد.
عزای سیدالشهدا (ع) مصیبتی عظیم است که پاسداشت آن مترومعیاری الهی می‌خواهد. متری و معیاری که امام هشتم شیعیان آن را برای ما رسم می‌کنند. حضرت‌رضا (ع) فرمودند: هرکه یاد مصیبت ما کند و بگرید بر آنچه با ما کردند، روز قیامت با ما در درجه ماست و هرکه یاد مصیبت ما کند و بگرید و بگریاند، دیده‌اش گریان نشود روزی که همه دیده‌ها گریان است و هرکه بنشیند در مجلسی که امر ما در آن زنده می‌شود، دلش نمیرد روزی که دل‌ها بمیرد. (الامالی، ج۱، ص۱۳۱)
برای ما شیعیان ماه محرم رنگ‌وبوی دیگری دارد. عاشورا و داستان آنچه در کربلا گذشت، روایتی است که سینه‌به‌سینه به ما رسیده است. سنتی است که از پدرانمان آموخته‌ایم که در روز ابتدای محرم رخت عزا بپوشیم و در عزای سیدوسالار شهیدان و یارانش سیاه‌پوش شویم. در این روز مادران رخت عزا را خارج می‌کنند و شهر برای اقامه عزا آماده می‌شود. شاید این‌گونه به‌نظر برسد که این سنت فقط در آداب‌ورسوم مردم ریشه دارد، درحالی‌که در احادیث ائمه (ع) نیز به این سنت اشاره شده است.
امام‌رضا (ع) در حدیثی که در کتاب «وسائل‌الشیعه» آمده است، دراین‌باره فرموده‌اند:، چون ماه محرم مىرسید، کسى پدرم (امام کاظم) را خندان نمىدید. غم و اندوه بر او چیره بود تا آنکه ۱۰ روز مىگذشت. روز دهم (عاشورا) روز سوگوارى و اندوه و گریه او بود و مىفرمود: عاشورا، روزى است که حسین (ع) در آن کشته شد.
(وسائل‌الشیعه، ج ۱۰، ص ۳۹۴)
الگوقراردادن ائمه‌اطهار (ع) می‌تواند در جای‌جای زندگی برای ما کاربرد داشته باشد. در آستانه ماه محرم قرار داریم و با نگاه به کلام امام هشتم می‌خواهیم بدانیم چگونه باید عزای حسینی برگزار کنیم. امام‌رضا (ع) در حدیث مشهور ریان‌بن‌شبیب پس از شرح آنچه بر امام‌حسین (ع) و یارانش در ماه محرم گذشت که ماه حرام بود و حتی عرب جاهلی حرمتش را نگاه می‌داشت، به بیان چگونگی اقامه عزا برای سیدالشهدا (ع) و اهل‌بیت (ع) و یارانش پرداخت.
ایشان در فرازی از این حدیث چنین فرمودند:ای پسر شبیب، اگر برای چیزی گریه می‌کنی، برای حسین (ع) گریه کن که ... آسمان‌های هفت‌گانه و زمین برای کشتن او گریستند. سپس در فرازی دیگر می‌گویند چنان گریه کن که اشک بر صورتت جاری شود و در ثواب این عمل می‌گویند:ای پسر شبیب، اگر بر حسین (ع) گریه کنی تا اشکت بر گونه‌هایت روان شود، خدا هر گناهی را کرده‌ای، از خرد و درشت و کم و بیش بیامرزد.
آموزه دیگر ایشان در این حدیث درباره عزاداری برای امام‌حسین (ع) و زیارت این امام بزرگوار است و دراین‌باره می‌فرمایند:ای پسر شبیب، اگر خواهی گناهی نداشته باشی، حسین (ع) را زیارت کن. ایشان در حدیثی دیگر چنین فرمودند: هر کسی اباعبدا... (ع) را کنار فرات زیارت کند، مانند کسی است که خداوند را در بالای عرش زیارت کرده است.
از امام‌صادق (ع) روایت شده است: اگر زائر امام‌حسین (ع) می‌دانست به‌واسطه این زیارت چقدر شادی و سرور بر رسول خدا (ص) و بر امیرالمؤمنین (ع) و بر حضرت فاطمه (س) و بر شهدا از ما اهل‌بیت (ع) وارد می‌آید و اگر می‌دانست آنچه از دعای ایشان به‌واسطه زیارتش، هنگامی که برمی‌گردد و آنچه را که از ثواب در همین دنیا و در آخرت خواهد داشت و آنچه را که برای او پیش خداوند ذخیره شده است، هر آینه دوست می‌داشت که آنجا (کربلا) خانه‌اش می‌بود.
این امام بزرگوار در فرازی دیگر همان‌طور که در زیارت عاشورا آموخته‌ایم، از اهمیت لعن بر قاتلان امام‌حسین (ع) و یارانش در عزایشان می‌گویند و می‌فرمایند:ای پسر شبیب، اگر خواهی در غرفه‌های ساخته بهشت با پیغمبر (ص) ساکن شوی، بر قاتلان حسین (ع) لعن کن. شهید کربلا دارای مقامی است که نه‌تن‌ها عزاداری بر او پاداشی به‌اندازه همسایگی با رسول‌خدا (ص) در رضوان الهی دارد، بلکه یادآوری این امام بزرگوار نیز دارای مقام و مرتبه و ثواب است.
یادی که امام‌رضا (ع) درباره چگونگی‌اش در فرازی دیگر از این روایت فرموده‌اند:ای پسر شبیب، اگر خواهی ثواب شهیدان با حسین (ع) را دریابی، هر وقت به‌یادش افتادی، بگو کاش با آنها بودم و به فوز عظیمی می‌رسیدم. امام‌رضا (ع) با بیان این فراز اول به ما می‌آموزند که با یادآوری مصیبت سیدالشهدا (ع) چگونه با پروردگار نجوا کنیم و دوم تأکید و تأیید می‌کنند که همراهی و در صف یاران حسین (ع) بودن، چه مقام و مرتبه عظیمی است.
امام‌هشتم (ع) درباره پاسداشت روز عاشورا نیز به ما مترومعیاری بخشیده‌اند. امام‌رضا (ع) فرمودند: هرکه روز عاشورا کار‌های خود را تعطیل کند، خدا حوائج دنیا و آخرتش را برآورد، هرکه روز عاشورا را روز مصیبت و حزن و گریه خود کند، خدا روز قیامت را روز خرسندی و شادی‌اش سازد و در بهشت چشمش به ما روشن شود و هرکه روز عاشورا را روز برکت داند و برای خانه‌اش ذخیره‌ای نهد، برکت ندارد و روز قیامت با یزید و عبیدا... بن‌زیاد و عمربن‌سعد به درک اسفل دوزخ محشور شود. (الامالی، ج۱، ص۱۹۱)
این آموزه در حدیث شبیب نیز این‌گونه مطرح شده است:ای پسر شبیب، اگر خواهی با ما در درجات بلند بهشت باشی، برای حزن ما محزون باش و برای شادی ما شاد باش و ملازم ولایت ما باش و اگر مردی سنگی را دوست دارد، خدا در روز قیامت با آن محشورش کند.