روایت شهرآرا محله از گروهی مردمی که به کمک ساکنان محله ارمغان رفته‌اند.
فهیمه شهری/شهرآرانیوز- کمی آن طرف‌تر از میدان نمایشگاه، تابلوی شهرک ارمغان به چشم می‌خورد. محله‌ای که شاید تعداد کمی از ما آن را بشناسیم یا گذرمان به این محدوده شهری افتاده باشد چراکه این شهرک هیچ راه ارتباطی با محله‌های اطرافش ندارد و برای رسیدن به نزدیک‌ترین خیابان‌های اصلی اطراف باید مسافتی طولانی طی شود. نداشتن پل ارتباطی با دیگر محله‌ها باعث شده که شهرک ارمغان همچون جزیره‌ای جدا، در بافت منطقه ۱۱ قرار گیرد و برخلاف اینکه این منطقه را به عنوان بافتی برخوردار می‌شناسند، شهرک ارمغان همچون حاشیه شهر، با فقر و مشکلات متعدد بهداشتی و اجتماعی دست و پنجه نرم کند. از جمله مشکلات این محله وجود سگ‌های ولگرد، زباله‌های رها شده، زمین‌ها و منازل قولنامه‌ای و فقدان امکاناتی نظیر بانک، عابر بانک، مدرسه، درمانگاه، نانوایی، میوه فروشی و ... است. از طرفی خانواده‌های ساکن در این محله با مسائلی همچون خشونت‌های رفتاری مواجه هستند که آن هم تبعات خود را به دنبال دارد. مدتی است که وجود چنین مشکلاتی توجه خیران را به خود جلب کرده و باعث شده است فعالیت‌های عام‌المنفعه در این شهرک انجام شود.
ثریا سادات عنبری، از شهروندان محله فرهنگ، است که مدتی به واسطه کارش، رفت و آمد‌هایی به محله ارمغان داشته است و با دیدن مشکلات آن و مردمش، ذهنش درگیر این سؤال می‌شود که چطور می‌تواند به مردم این محله کمک کند. از طرفی به توان گروه‌های مردمی واقف است و به خوبی می‌داند که گروه‌های مردمی و عام‌المنفعه در بسیاری موارد با قدرت و اختیارات عمل بیشتری که دارند گام‌های پر توانی برداشته‌اند بنابراین از همان ابتدا، چگونگی تشکیل یک گروه مردمی برای کمک به مردم این محله ذهنش را مشغول می‌کند تا اینکه پس از تحقیقات از اطرافیان متوجه می‌شود بهزیستی اجازه تشکیل مراکز سلامت روان محله را به گروه‌های مردمی می‌دهد. از آنجایی که خودش کارشناسی ارشد رشته مشاوره دارد، دست به کار می‌شود و پیگیری‌های لازم را انجام می‌دهد تا بتواند مجوز تأسیس یک مرکز سلامت روان را بگیرد، اما کارشناس سازمان بهزیستی هم مانند خیلی افراد دیگر باور نمی‌کرده در منطقه ۱۱، محله‌ای باشد که مردم آن با فقر، مشکلات بهداشتی و کمبود امکانات دست و پنجه نرم کنند. او چندین بار به مسئولان بهزیستی توضیح می‌دهد که محله ارمغان مانند جزیره‌ای جدا افتاده در منطقه ۱۱ است که از حداقل امکانات برخوردار نیست. سرانجام کارشناسان و مسئولان مربوط به این موضوع واقف می‌شوند و مجوز تأسیس مرکز سلامت در محله ارمغان را می‌دهند. با شکل‌گیری مرکز، عنبری ابتدا دنبال عضوگیری برای آن می‌رود و در این راستا، فعالان فرهنگی منطقه ۱۱ و معتمدان محل را شناسایی و از آن‌ها برای عضویت در گروه دعوت می‌کند تا بتوانند کمک‌های داوطلبانه‌شان را به طور رسمی و با برنامه‌ریزی انجام دهند. ابتدای کار، گروه با ۵ نفر کار خود را آغاز می‌کند و اولین جلسه‌های گروه مردمی سلامت روان را تشکیل می‌دهند. آن‌ها ابتدا قواعد کارشان را تعریف می‌کنند و قوانین و دستورالعمل‌های لازم را می‌نویسند. نام این پایگاه را امید ایرانیان می‌گذارند و در زیرمجموعه آن گروه همیاری را تشکیل می‌دهند که شامل فعالان داوطلب محل است. گروه همیاری سه هدف عمده را برای خودش تعریف می‌کند که شامل «خدمت به مردم محله ارمغان و سپس گسترش خدمات به حاشیه شهر»، «اجرای برنامه در مناسبت‌ها» و «پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی» می‌شود.
اولویت‌بندی مشکلات محله
در ادامه، اعضای گروه در عین حال که تا حدی به مشکلات محله ارمغان واقف بوده‌اند، تحقیقات و بررسی‌های بیشتری انجام می‌دهند تا اطلاعاتشان درباره بافت جمعیتی محله ارمغان و مشکلات آن دقیق‌تر باشد. سپس سراغ معتمدان محل و هیئت امنای مسجد ناتمام محله می‌روند تا با کمک آن‌ها مشکلات شهرک ارمغان را اولویت‌بندی کنند. در این راستا ۵ اولویت مشخص می‌شود و در دستور کار قرار می‌گیرد که شامل «تأمین امنیت زیر گذر»، «افزایش تعداد خطوط اتوبوس‌رانی»، «استقرار عابر بانک»، «بستر سازی برای خانواده سالم و مقابله با خشونت‌های خانگی» و «کمک به حل مشکلات اجتماعی و خانه‌های مجردی» می‌شود. تأمین امنیت زیرگذر از آنجا اهمیت پیدا می‌کند که ساکنان محله ارمغان برای خرید مایحتاج اولیه و روزانه زندگی باید به محله‌های اطراف بروند چراکه در این محله حتی یک نانوایی یا سبزی فروشی وجود ندارد. تنها راه رفتن به محله‌های مجاور، زیرگذری است که در اغلب مواقع چراغ‌هایش شکسته و به محل زورگیری سارقان تبدیل شده است. سارقان تاکنون بار‌ها در این زیرگذر برای کودکان، نوجوانان، بانوان و مردان مزاحمت ایجاد کرده و به زورگیری پرداخته‌اند. گروه همیار برای تأمین امنیت بیشتر زیرگذر، ابتدا گفتگو‌هایی با کلانتری محل ترتیب می‌دهند همچنین از نیرو‌های بسیج مسجد می‌خواهند گشت‌هایشان در این محدوده را بیشتر کنند. به خانم‌های محله هم درباره خود مراقبتی و چگونگی رعایت نکات ایمنی توضیحاتی ارائه می‌کنند.
درباره افزایش سرویس‌دهی خطوط اتوبوس‌رانی، مردم محل خواستار برخورداری از خطی هستند که با آن بتوانند مستقیم به حرم رضوی تشرف پیدا کنند. پس از پیگیری‌های گروه همیار، سازمان اتوبوس‌رانی با این موضوع مخالفت می‌کند و می‌گوید امکان ایجاد چنین خطی را نداریم. از آنجایی که در محله ارمغان حتی یک بانک یا عابربانک وجود ندارد، مردم به شدت این کمبود را احساس می‌کنند. گروه همیار با کسبه محل صحبت می‌کنند و از آن‌ها می‌خواهند اجازه نصب عابر بانک در مغازه‌شان را بدهند. در ادامه هم با چند بانک رایزنی می‌کنند و اکنون منتظر نتیجه پیگیری‌هایشان هستند. گروه همیار برای کمک در راستای کم کردن خشونت‌های خانگی، کلاس‌های کنترل خشم و هیجان را برای والدین و فرزندانشان برگزار می‌کند. آن‌ها بیش از هر چیز، به همراهی و کسب اعتماد مردم نیاز دارند بنابراین ارتباطاتی با شهرداری و کلانتری می‌گیرند و از احسان اصولی، عضو شورای شهر مشهد، دعوت می‌کنند بازدیدی از این محله داشته باشند تا بدین طریق، هم مسئولان کمبود‌های شهرک ارمغان را از نزدیک ببینند و هم مردم محل نسبت به فعالیت‌های گروه همیار دلگرم شوند و به آن‌ها اعتماد کنند.
به مرور این اعتماد جلب می‌شود و از آنجایی که محله ارمغان مکانی برای تجمع و برگزاری کلاس نداشت، اهالی خانه‌هایشان را در اختیار گروه می‌گذارند تا در آنجا کلاس‌ها را دایر کنند. بدین ترتیب هر جلسه کلاس مهارت‌های زندگی در منزل یکی از اهالی برگزار می‌شود. برای ایجاد ارتباط صمیمی‌تر بین گروه همیار و مردم محل، برنامه‌هایی همچون مسابقه آشپزی و اردوی تفریحی سالمندان به امامزاده یاسر و ناصر را برگزار می‌کنند و در مناسبت‌هایی مانند روز پرستار و روز آتش‌نشان به ترتیب به مرکز نگهداری کودکان معلول پردیس و ایستگاه آتش‌نشانی دندانپزشکان می‌روند.
نوجوانانی که از وسط زمین بازی فراخوانده شدند
برای بهبود وضعیت بهداشت محله رایزنی‌هایی با شهرداری انجام می‌دهند تا ۵ سطل گالوانیزه به محل اضافه شود. یک شیفت هم به شیفت‌های نظافت محله می‌افزایند. آن‌ها رابطانی در ساختمان‌های محل پیدا می‌کنند و از این رابطان می‌خواهند به ساکنان تأکید کنند رعایت نظافت را داشته باشند و زباله‌هایشان را سر وقت بیرون بگذارند. همچنین قرار می‌گذارند ساکنانی که عملکرد بهداشتی خیلی خوب یا خیلی بد دارند شناسایی شوند و برای تشویق یا دریافت جریمه به گروه همیار معرفی شوند. آن‌ها سراغ نوجوانان محله نیز می‌روند تا مشارکت این قشر را نیز در محله داشته باشند. در این راستا طرحی ارائه می‌کنند که براساس آن نظر نوجوانان درباره مشکلات محله ارزیابی و توجه می‌شود. آن‌ها ابتدا نوجوانان را از زمین بازی صدا می‌زدند و از آن‌ها خواهش می‌کردند که در جلسه‌ها و کلاس‌ها شرکت کنند، اما پس از چندی خود نوجوانان جذب کلاس‌ها می‌شوند و نسبت به حضور در آن ابراز خشنودی می‌کنند. نوجوانان در این کلاس‌ها مفهوم «مشارکت محله»، «شناسایی مشکلات محله و چگونگی اجرا کردن راه حل» و «لزوم مشارکت در تصمیم‌گیری‌های محلی» را فرا می‌گیرند. در جریان این کلاس‌ها، نوجوانان ارتباط خوبی با گروه همیار پیدا می‌کنند و در ادامه، ۲۴ جلسه برای دختران و پسران نوجوان محل گذاشته می‌شود. در این کلاس‌ها ضمن اینکه مهارت‌های زندگی و مباحثی همچون کنترل خشم و هیجان، به آن‌ها آموزش داده می‌شود، از شرکت‌کنندگان می‌پرسند مهم‌ترین مشکل یا آسیب پیش‌روی خودشان را چه می‌بینند. در این راستا دختران به نداشتن ارتباط مناسب با والدینشان اشاره می‌کنند و پسران، اعتیاد را مهم‌ترین مشکل پیش‌روی خود بیان می‌کنند. حال گروه همیار بر اساس همین اظهارنظر‌های نوجوانان محل بنا دارد برای بهبود ارتباطات دختران با والدینشان و معضل اعتیاد گام‌های جدیدی بردارد ضمن اینکه با کمک ستاد پیشگیری و مبارزه با مواد مخدر، کلاس‌هایی برای پسران نوجوان محل برگزار شده است. گروه همیار به کودکان هم توجه کرده و در قالب بازی، آموزش‌های مربوط به بازیافت را به کودکان محله ارمغان ارائه کرده است. همچنین برای پیشگیری از بیماری تنبلی چشم یک بینایی سنج را همراه با تجهیزاتش به محله آورده‌اند تا کودکان ۷-۳ سال را به طور رایگان مورد معاینه قرار دهد. آن‌ها با همکاری مسئولان مدرسه محله فارغ‌التحصیلان (نزدیک‌ترین مدرسه به محله ارمغان) جشنی را دایر کرده‌اند که در آن، بچه‌ها با پدر و پدربزرگ و مادر و مادربزرگ، در حیاط مدرسه بازی می‌کردند. در حاشیه این جشن به والدین تأکید می‌شود که حتماً باید زمانی را برای بازی کردن با کودکانشان بگذارند.
ارائه خدمات روان‌شناسی رایگان
سلامت روان افراد، موضوعی است که برای گروه همیار اهمیت بسزایی دارد و هدف اصلی و فعالیت عمده این گروه را ارائه خدمات روان‌شناختی و بسترسازی برای سلامت روحی افراد تشکیل می‌دهد چرا که به عقیده اعضای این گروه، در شرایط استرس‌زای جامعه کنونی حتی افرادی که از روحیه سالم برخوردارند با یک سری مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنند. از طرفی به دلیل هزینه‌های بالای مشاوره، بسیاری اقشار امکان استفاده از این خدمات را ندارند بنابراین گروه همیار برای توجه به مشکلات روحی اقشار کم درآمد، با ۱۰ روان‌شناسی که حاضر به ارائه خدمات رایگان و داوطلبانه هستند، ارتباط گرفته و هر جا احساس کنند فرد یا خانواده‌ای به خدمات روان‌شناختی نیاز دارد، آن‌ها را به این روان‌شناسان ارجاع می‌دهند تا به صورت رایگان از خدماتشان بهره‌مند شوند. در این ایام که کرونا همه ابعاد زندگی ما را تحت‌تأثیر قرار داده، گروه همیار نیز فعالیت‌هایی در این راستا انجام داده است. آن‌ها در دو نوبت به توزیع اقلام بهداشتی شامل ماسک، دستکش، مایع ضدعفونی، مایع دستشویی و صابون کرده‌اند که این اقلام در نوبت اول ۲۰۰ بسته و در نوبت دوم ۴۵۰ بسته بوده است و علاوه بر توزیع بین نیازمندان محله ارمغان، به دست نیازمندان قلعه وکیل‌آباد هم رسیده است.
این گروه مردمی، در سومین مرحله و در شب بیست و سوم ماه رمضان به توزیع ۳۰ بسته غذایی شامل ماکارونی، سویا، عدس، پنیر، چای و روغن، بین نیازمندان اقدام کرده است. آن‌ها همچنین دغدغه کارآفرینی برای جوانان و افرادی که در اثر کرونا بیکار شده‌اند، دارند و در این راستا ایده‌هایی برای بهره‌گیری از امکانات نهاد‌های مختلف و ایجاد کسب و کار‌های اینترنتی ارائه کرده‌اند که هنوز نهایی و اجرایی نشده است، اما در گام اول با توجه به اینکه محله ارمغان فاقد نانوایی است با چند خانم محله صحبت کرده‌اند و قرار است بعد از گرفتن مجوز‌های بهداشتی، آن‌ها در خانه نان بپزند و در اختیار سوپر محل قرار دهند تا اهالی برای خرید نان مجبور نباشند به دیگر محله‌ها بروند.
گروه همیار برای پیشگیری از تولد نوزاد‌های دارای معلولیت مادرزادی، به مدارس دخترانه پایه دوازدهم حاشیه شهر رفته‌اند و به دانش‌آموزان، آموزش‌های مربوط به پیشگیری از معلولیت را ارائه کرده‌اند. درراستای آگاه‌سازی مردم نسبت به بیماری «ام اس» نیز با انجمن این بیماری ارتباطاتی داشته‌اند. آن‌ها سعی دارند با دیگر انجمن‌ها و گروه‌های خیریه همکاری داشته باشند تا در صورت لزوم از کمکشان بهره‌مند شوند. به عنوان مثال اگر فرد نیازمندی خواسته‌ای داشته باشد که گروه همیار نتواند آن را انجام دهد، فرد را به خیریه معرفی می‌کنند تا خواسته‌اش بی پاسخ نماند.
در ادامه، سراغ چند نفر از فعالان این گروه رفتیم تا گفت‌وگویی با آن‌ها داشته باشیم. مریم علیزاده که فرمانده پایگاه بسیج خواهران مسجد فتاح است، جزو اولین افرادی محسوب می‌شود که به عضویت گروه درآمده و از ابتدا تاکنون در تمام جلسه‌های آن شرکت داشته است.
او که خودش نیز ساکن محله ارمغان است، می‌گوید: احساس می‌کنم در این مدت توانسته‌ایم اقدامات مفیدی انجام دهیم و از اینکه در حد خودم به مردم محله‌ام کمک کرده‌ام بسیار خوش‌حال هستم.
علیزاده به تعداد زیاد زمین‌های باز محله ارمغان اشاره می‌کند و اینکه این زمین‌ها محل تجمع زباله شده بودند و مشکلات بهداشتی متعددی را برای اهالی به وجود می‌آوردند، اما با شروع فعالیت گروه همیار، مالکان زمین‌ها شناسایی شده و از آن‌ها درخواست می‌کنند که زمینشان را دیوارکشی کنند. این اقدام و دیگر تدابیر جانبی که اندیشیده می‌شود، کمک بزرگی به افزایش سطح بهداشت محله می‌کند به گونه‌ای که در گذشته، ابتدای هر کوچه‌ای پر از کیسه زباله بود، اما اکنون این‌گونه نیست و هر وقت مردم محل، علیزاده یا دیگر اعضای گروه را می‌بیند برای این موضوع تشکر می‌کند و دعای خیرشان بدرقه راهشان است. او امیدوار است مسئولان شهری فکری برای ایجاد پل ارتباطی بین محله ارمغان و محله‌های اطراف بردارند تا ساکنان این محل برای خرید مایحتاج اولیه مجبور نباشند از زیرگذر خطرناک و ناامن آن عبور کنند.
دین فراتر از اعمال فردی است
وحید جاودانی که نائب رئیس شورای اجتماعی محله شریف و مسئول فرهنگی مسجد امام رضا (ع) است، از سال گذشته با گروه همیار آشنا شده و به عضویت آن در آمده است. او بیشتر در جمع‌آوری کمک‌های مردمی از طریق مساجد و توزیع اقلام به نیازمندان با گروه همکاری دارد و در این باره معتقد است: دین اسلام فقط انجام دادن اعمال شخصی و نماز خواندن نیست بلکه در آن تأکید زیادی بر فعالیت‌های تعاونی و عام‌المنفعه شده است.
جاودانی می‌گوید: تمام ائمه ما بر فعالیت‌های جمعی تأکید کرده‌اند و در آیات و روایات هرجا سخن از اقامه نماز شده، بلافاصله بعدش پرداختن زکات مطرح شده است بنابراین اگر می‌خواهیم یک مسلمان واقعی و پیرو سیره ائمه (ع) باشیم باید در فعالیت‌های خیرخواهانه و عام‌المنفعه حضور پیدا کنیم.
او تصریح می‌کند: برخی مردم گمان می‌کنند کار‌های خیر را باید حتما به صورت پنهانی انجام دهند تا ریا نشود، اما در آیه ۲۷۴ سوره بقره هر دو شکل پنهانی و آشکار کار خیر مطرح شده است و در شرایط کنونی گاهی لازم است کار‌های خیرخواهانه و کمک‌های مردمی به صورت آشکار انجام شود تا فرهنگ‌سازی شود، افراد خیر مرجع‌های مورد اعتمادشان را پیدا کنند و خیران هم بتوانند یکدیگر را بشناسند و در کنار هم کار‌های بزرگ‌تری انجام دهند.
او بخش مشاوره و کار کردن برای افزایش سلامت روان افراد به وسیله گروه همیار را اقدام ارزشمندی می‌داند و می‌افزاید: بسیاری از مشکلات امروز خانواده‌ها و جوانان با مشاوره حل شدنی است، اما هزینه‌های بالای خدمات روان‌شناختی و پایین بودن فرهنگ مشاوره موجب شده است که بسیاری از مردم از این اقدام مفید بهره نبرند حال اگر گروه‌های مردمی چنین امکانی را برای شهروندان فراهم کنند به مرور در آینده شاهد تأثیرات مثبت آن خواهیم بود.
جاودانی معتقد است اگر در هر محله‌ای، شورای اجتماعی، نمایندگان مساجد و گروه‌های مردمی کنار یکدیگر قرار گیرند اقدامات بسیار تأثیرگذاری را می‌توانند انجام دهند.
حسین داور صفت که به عنوان مشاور با این گروه در ارتباط است، می‌گوید: با توجه به اینکه افراد این گروه به صورت افتخاری فعالیت می‌کنند، کسانی به عضویت درمی‌آیند که دغدغه خدمت کردن به مردم را دارند بنابراین با جان و دل وقت می‌گذارند.
به نظر او فعالیت گروه همیار در محله ارمغان می‌تواند الگویی برای دیگر محلات باشد تا با تشکیل چنین گروه‌هایی، اقداماتی مردمی برای کاهش مشکلات اجتماعی محله برداشته شود.