«با وجود تعلق داشتن به یک خانواده فقیر توانست درس خود را ادامه دهد و اکنون یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان کشور است. روستایشان مدرسه نداشت و هر روز مجبور بود کلی تا روستای کناری راه برود تا خودش را به مدرسه برساند. اکنون او یکی از شناخته شده‌ترین متخصصان حوزه پزشکی است.»
این‌ها بخشی از خاطرات کودکی بسیاری از ما ست. زمانی که مدیر‌ها و معلم هایمان قصد داشتند به دانش آموزان، با مثال زدن افرادی از گروه‌های کم درآمد، کسانی که توانستند با تحصیلات دانشگاهی جایگاه اجتماعی خودشان را ارتقا دهند، انگیزه دهند. اما اکنون چقدر این مسئله صدق می‌کند؟
اینکه افرادی از دهک‌های کم برخودار، اما با استعداد بتوانند راهی دانشگاه‌های مطرح شوند و مسیر ترقی اجتماعی را طی کنند؟ براساس آمارها، دهک اول، دوم و سوم (کم برخوردار) ۲ درصد و دهک ۸، ۹ و ۱۰ (برخوردارترین) ۸۰ درصد رتبه‌های زیر ۳۰۰۰ را در کنکور شامل می‌شوند. این آمار نشان می‌دهد دانش آموزانی که به دهک‌های پایین تعلق دارند، امکان ورود به دانشگاه را پیدا نمی‌کنند یا وارد دانشگاه‌های درجه پایین می‌شوند.
در نتیجه فرصت‌های شغلی ممتاز در آینده، نصیب اقشار برخوردار می‌شود. به عبارتی دیگر دسترسی به مشاغل ممتاز و تحرک اجتماعی از دهک‌های کم برخوردار گرفته شده است. ادامه روند فعلی سبب می‌شود تا در آینده مشاغلی در اختیار دهک‌های کم برخودار قرار گیرد که جای پیشرفت نخواهد داشت.
اما اتفاق دیگری که در حال وقوع است، بدتر شدن جایگاه دانشگاه‌های کشور در رتبه بندی ISC است. این رتبه بندی نشان می‌دهد که ۶۰ درصد دانشگاه‌های ایرانی، تنزل جایگاه پیدا کرده اند. به عنوان مثال دانشگاه تهران با صد پله تنزل، بدترین وضعیت را داشته و اکنون در زمره دانشگاه‌هایی قرار گرفته که در رده ۵۰۱ تا ۶۰۰ دنیا تعریف می‌شوند. افت کیفیت دانشگاه‌ها را اگر درکنار رشد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور مقایسه کنیم بیشتر معنا دار می‌شود. براساس داده‌های پایگاه داده یونسکو در سپتامبر ۲۰۲۳ میلادی، جمعیت دانشجویان ایرانی در خارج از کشور، برای هشتمین سال متوالی، روند افزایشی داشته است.
در بازه زمانی ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۹، جمعیت دانشجویان ایرانی در خارج از کشور همواره در تراز ۵۰ هزار قرار داشته است، از سال ۲۰۲۰ عبور از سطح تراز ۵۰ هزار آغاز شده و در این سال جمعیت دانشجویان ایرانی ۶۰ هزار نفره شده و در سال بعدی (۲۰۲۱)، جمعیت دانشجویان ایرانی در خارج از کشور به ۷۰ هزار نقد رسید.
رتبه دانشجوفِرستی ایران در سال ۲۰۱۹، از ۱۹ دنیا به ۱۷ در سال ۲۰۲۰ افزایش یافته و در سال ۲۰۲۱، رتبه هفدهم دانشجوفِرستی کشور ثابت ماند. هرچند برخی تصور می‌کنند که بخش قابل توجهی از دانشجویانی که به خارج از کشور برای تحصیل رفته اند به ایران باز نمی‌گردند، اما برگشت برخی از آن‌ها با اخذ مدارک تحصیلی عالی امری بدیهی است.
برگشت این افراد در کنار افت کیفیت دانشگاه‌ها سبب می‌شود تا آن‌ها از موقعیت بهتری برای دسترسی به مشاغل ممتاز برخوردار باشند. به عبارتی در سال‌های آینده موفقیت در راهیابی به دانشگاه‌های برتر ایران نیز تضمین کننده ارتقای اجتماعی افراد نخواهد بود. وضعیت نظام آموزشی فعلی سبب شده تا گروه‌های اجتماعی خاصی بتوانند در آینده امکان رشد و ارتقای اجتماعی داشته باشند.
مسئله‌ای که می‌تواند سبب سرخوردگی بخش بزرگی از جمعیت و توقف روند توسعه کشور شود. بدیهی است که اولین شرط توسعه هر کشوری توجه ویژه به آموزش و فراهم کردن بستر‌های رشد برای همه مردم بدون توجه به وضعیت مالی آن هاست. توجه نکردن به امکان تحصیل برای همه آحاد مردم سبب می‌شود تا ایران در آینده به جامعه‌ای طبقاتی تبدیل شود و افراد تا آخر محکوم به ماندن در همان دهک‌هایی باشند که در زمان تولد به آن تعلق داشته اند.