به گزارش شهرآرانیوز؛ «شکلات مغذی دیابتی»، «عسل طبیعی برای دیابتی ها»، «قنادی خونگی با شیرین کننده مخصوص بیماران دیابتی»، این‌ها را بگذارید کنار دیگر تبلیغاتی که پشت شیشه مغازه‌های عطاری نصب شده است. همه به نوعی فروشنده محصولات دیابتی شده اند، درحالی که تهیه این مواد نباید به همین آسانی هم باشد.
با یک جست وجوی ساده می‌توان فهمید که شیرین کننده‌های مصنوعی موجود در بازار، البته آن‌ها که استاندارد دارند و بدون عارضه اند، گران هستند و محصول تمام شده هم باید گران باشد، اما وقتی قیمت یک بسته شیرینی خشک خانگی ۶۵ هزارتومان است، یعنی باید در پایه و اساس آن شک کرد. امروز، روز جهانی دیابت است و فرصتی است برای ما تا درباره یکی از مشکلات این بیماران بنویسیم، بیماران را آگاه کنیم و درباره یکی از معضلات مراقبتی آن‌ها بگوییم.
پیدا کردن فروشگاه محصولات دیابتی کار آسانی نیست؛ باید از این و آن بپرسیم و سری به اینترنت بزنیم. چند فروشگاه پیدا می‌شود که دوتای آن‌ها تعطیل است و دو فروشگاه دیگر در محدوده بولوار پیروزی است. همان طور که تصور می‌کردم، قفسه‌های چیده شده از انواع خوراکی می‌تواند مدتی آدم را سرگرم کند.
از هر محصولی که تصور کنید، هست؛ از آدامس و شکلات و کیک گرفته تا پودر نوشیدنی، مواد پروتئینی و نان. «بدون قند، بدون شکر و بدون گلوتن»، عبارت‌هایی است که روی محصولات داخل مغازه به چشم می‌خورد. فروشنده جوان، پشت دخل نشسته است و می‌گوید: همه جور مشتری داریم؛ هم بیمار دیابتی، هم آن‌ها که رژیم دارند. در یک خانواده، پدر و مادر دیابت دارند و عروس‌ها و داماد و همه خانواده مشتری من هستند و همگی از من خرید می‌کنند.
این سؤال را که آیا خودش هم از این خوراکی‌ها استفاده می‌کند یا نه، این گونه پاسخ می‌دهد: ضرر که ندارد؛ من هم خیلی استفاده می‌کنم ولی نه همه را. مشکل این است که اغلب این مواد گران هستند. یعنی اگر بخواهید در برنامه غذایی ثابت خانه از این نان‌ها بخورید، هزینه هفتگی تان زیاد می‌شود. هر بسته نان ۸۵ هزارتومان است و دو تکه نان دارد. خیلی وقت‌ها مشتری هایم از بین خوراکی‌ها انتخاب می‌کنند یا گاهی سری به اینجا می‌زنند.
مدت کوتاهی که آنجا هستیم، دو مشتری وارد می‌شوند. هر دو خانم هستند و معلوم است که تجربه اولشان است. یکی از آن‌ها می‌گوید: خیلی وقت بود از اینجا عبور می‌کردم و دیدم نوشته است محصولات ارگانیک. دوست داشتم طعم و مزه این محصولات را امتحان کنم. تعدادی شکلات، پودر کیک و نان می‌خرند و خارج می‌شوند.
فروشگاه دیگر دو چهارراه بالاتر است و درکنار مواد غذایی دیابتی که حجم کمی از محصولاتش را شامل می‌شود، موادغذایی خارجی و ویژه افراد گیاه خوار و بیماری‌های خاص هم دارد. خانمی جوان درحالی که دست پسر کوچکش را گرفته است، وارد فروشگاه می‌شود. می‌گوید پسر اولش دیابت نوع یک دارد و آمده است تا برای مدرسه او خرید کند و ادامه می‌دهد: پسرم کلاس چهارم است. تابستان‌ها بهتر می‌توانم کنترلش کنم، اما مدرسه که می‌رود، به هوای بچه‌های دیگر او هم کیک و شکلات می‌خورد. همسایه فروشگاه هستیم و هرازگاهی می‌آیم برایش خوراکی می‌خرم.
شبیه سوپرمارکت‌های عادی نیست که مشتری زیادی داشته باشد. شاید مردم هنوز با این خوراکی‌ها آشنایی ندارند یا قیمت‌ها برایشان مهم است، شاید هم طعم و مزه محصولات را دوست ندارند.
مدت هاست تصور‌های گذشته درباره مراقبت بیماران دیابتی تغییر کرده است؛ مثل این جمله ها: «غذای دیابتی‌ها باید غذای مخصوصی باشد» یا «شخص مبتلا به دیابت، نباید از غذا‌های حاوی قند و شکر استفاده کند»؛ یعنی بیمار دیابتی از خوردن و آشامیدن محروم نیست، اما یک نکته مهم دارد؛ لازم است از شیرینی‌ها و قند‌هایی استفاده کند که مصنوعی اند.
این ترکیبات، طعم شیرین را بدون ارائه کالری اضافی یا تأثیر بر سطح قند خون ارائه می‌دهند، در مقدار وزنی برابر با شکر تا چهارصد برابر شیرین‌تر هستند، اما یا انرژی تولید نمی‌کنند یا انرژی ناچیزی دارند. هم اکنون شیرین کننده‌های مصنوعی متنوعی در بازار عرضه می‌شود، اما همه آن‌ها صددرصد سالم نیستند و برای برخی، عوارضی گزارش شده است.
شنیدن نام شیرین کننده یا برچسب کالایی که روی آن نوشته شده است «بدون شکر» نباید خاطر شما را جمع کند و بدون بررسی، آن محصول را بخرید. تبلیغات بی حدوحساب در سایت‌ها یا پیج‌های اینستاگرامی هم اغواکننده است و بیماران را وادار به خرید آن محصولات می‌کند، درحالی که می‌توانند غیرمجاز باشند و خطر بیماری را چندبرابر کنند. دکتر فرهاد رجب پورصنعتی، به عنوان پزشک دیابت، سال هاست در مراکز مراجعه بیماران دیابتی به کادر درمان، به طبابت این افراد مشغول است و در این حوزه با همه جزئیات آشناست.
او ابتدا ترجیح می‌دهد کمی از بیماری دیابت بگوید و سپس نکته‌های خرید محصولات را یادآوری کند: «قند هشت ساعت ناشتای فرد عادی باید بین ۷۰ تا۱۰۰ میلی گرم باشد. عدد بین ۱۱۰ تا ۱۲۶ را پیش دیابت یا در مرز می‌گویند و قند ناشتای ۱۲۶ میلی گرم به بالا به عنوان دیابت شناخته می‌شود، اما به معنی این نیست که به هر فردی که یکی دوبار چنین عددی را در آزمایش داشته باشد، دارو بدهیم.
این عدد برای بسیاری از افراد با تغییر سبک زندگی و اصلاح غذایی درست می‌شود. آمار جدید را ندارم، اما براساس نتایج کشوری، هم اکنون یزد بیشترین مبتلایان به دیابت را دارد و بین ۱۰ تا ۱۲ درصد جمعیت کل کشور را این افراد تشکیل می‌دهند. اما تصور می‌کنم تعداد مبتلایان در خراسان رضوی، بیش از این درصدهاست.
رجب پور درباره تعریف بیماری قند هم اظهار می‌کند: ابتلا به دیابت به معنی اختلال در ترشح انسولین یا پاسخ سلول‌ها به انسولین است. اگر بدن نتواند انسولین بسازد یا به درستی از این هورمون استفاده کند، قندخون افزایش پیدا می‌کند. یکی از ارکان کنترل قندخون، رعایت رژیم غذایی است که درکنار دارودرمانی و فعالیت بدنی می‌تواند قندخون را کنترل کند. به این ترتیب هم قند خون کنترل و هم از بیماری‌های دیگر پیشگیری می‌شود.
او اضافه می‌کند: هنوز هم باور‌های غلطی درباره تغذیه بیماران دیابتی وجود دارد؛ یکی اینکه مصرف کربوهیدرات مضر است و باید به طورکامل از برنامه غذایی حذف شود؛ زیرا کربوهیدرات تبدیل به گلوکز می‌شود و بیشترین اثر را بر افزایش قندخون می‌گذارد، درحالی که وجود این ماده غذایی در برنامه رژیم غذایی سالم، ضروری است، پس دیابتی‌ها باید روی کربوهیدرات‌های سالم تمرکز کنند که شامل میوه، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات و لبنیات کم چرب است.
مصرف تنقلاتی مثل نوشیدنی‌های شیرین، کیک، آب نبات و سایر مواد این گونه که حاوی قند ساده هستند، باید حذف شود. درمقابل، غذا‌های غنی از فیبر که یک نوع کربوهیدرات موجود در سبزیجات، میوه ها، مغزها، نان سبوسدار و برنج قهوه‌ای است، برای کنترل قندخون مناسب است. موادغذایی مفید دیگر ماهی‌ها هستند که اگر به صورت کبابی و آب پز استفاده شوند، به کاهش بیماری‌هایی مانند بیماری‌های قلبی هم کمک می‌کنند.
این پزشک دیابت می‌رود سراغ محصولات غذایی جایگزین قند‌ها و می‌گوید: در ایران هم مانند دیگر کشور‌های دنیا، مواد غذایی مخصوص دیابتی‌ها و جایگزین‌های قند و شکر و خوراکی‌های بدون گلوتن، فراوان شده است. حالا دیگر زمانی نیست که بگوییم دیابتی‌ها هرگز نمی‌توانند از موادغذایی شیرین استفاده کنند و البته حذف کامل شکر هم امکان پذیر نیست. درواقع این‌ها راهی است که این افراد هم بتوانند از زندگی لذت ببرند.
مصرف موادغذایی با قند‌های ساده، به شدت قند خون را افزایش می‌دهد و در بدن مانند سم عمل می‌کند؛ به همین سبب بهترین گزینه این بود که مواد دیگری جایگزین قند و شکر شوند و اولین گزینه، موادی همچون ساخارین، اسپارتام و آسه سولفام بودند. اما بعد‌ها عوارض این محصولات در تحقیقات ثابت شد و درحال حاضر بهترین شیرین کننده مصنوعی، استویاست.
رجب پور درباره اینکه اکنون چه محصولات دیابتی در بازار عرضه می‌شود، توضیح می‌دهد: طبیعی است که محصولات متنوع باشد، اما خیلی از این‌ها تنها جنبه تبلیغاتی و سودجویی دارد و اگر بیماران به دقت خرید نکنند، آسیب خواهند دید.
او درباره نکته‌های مهم هنگام خرید محصولات دیابتی می‌گوید: دقت کنید که آنچه خریداری می‌کنید، استاندارد و سیب سلامت داشته باشد و حتی مکان فروش هم مهم است که معتبر باشد. به آسانی به تبلیغات اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی اطمینان نکنید؛ زیرا ترکیبات آن ماده غذایی مشخص نیست و می‌تواند عوارض جبران ناپذیری به دنبال داشته باشد؛ به خصوص اینکه فروش این محصولات به صورت فله‌ای و آزاد، زیاد شده است.
این پزشک ادامه می‌دهد: حتی هنگامی که محصولات را از مراکز و فروشگاه‌های معتبر تهیه می‌کنید، نوع ترکیبات و مواد تشکیل دهنده و شیرین کننده درج شده برروی محصول را مطالعه و بعد خرید کنید. اگر مواد تشکیل دهنده محصولی مشخص نیست، نوع آن را از فروشنده یا تولیدکننده بپرسید و هرگز به عبارت «خانگی بودن» یا «طبیعی بودن» که فروشنده بر آن تأکید می‌کند، اطمینان نکنید.
رجب پور یادآوری می‌کند: نکته مهمی که ممکن است دیابتی‌ها آن را فراموش کنند، این است که حتی در مصرف خوراکی‌هایی با شیرین کننده‌ای مانند استویا هم نباید زیاده روی کنند. یادشان باشد که همیشه قبل و پس از مصرف آن ماده غذایی، قندخون را در زمان‌های مختلف با دستگاه کنترل کنند تا عوارض احتمالی مشخص شود، به هرحال زیاده روی در مصرف مواد قندی حتی اگر رژیمی باشد، بدون عارضه نیست.
به گفته او، گاهی نام محصولاتی را می‌شنویم که می‌گویند برای بیماران دیابتی مفید است، اما این گفته ازاساس اشتباه است. تولید برخی مواد غذایی اصلا بدون شیرینی، معنا ندارد؛ مانند عسل. تبلیغ این است که عسل، مخصوص دیابتی هاست (!) حتی اگر عسل مربوط به گیاه خاصی هم باشد، باز فرایند فرآوری آن همراه شیرینی است.
گاهی می‌گویند این ماده نه تنها برای دیابتی‌ها ضرری ندارد، بلکه مفید هم هست و زخم‌ها را درمان می‌کند. این‌ها تبلیغات است و پای پول درمیان است. اگر بتوانیم مراکزی راه اندازی کنیم که مخصوص دیابتی‌ها و زیرنظر پزشک و متخصص باشد، خیلی مؤثر است؛ زیرا اکنون مراکز سامان دهی نشده اند و تعداد مراکز عرضه هم فراوان نیست و اطلاع رسانی نشده است. درکل فروشگاه‌های کنار درمانگاه‌های دیابت، معتبرتر هستند.
عجیب است که تعداد بسیاری از بیماران با مصرف این نوع شیرین کننده‌های رژیمی، دچار نوسان‌های قند شده اند: «چنین بیمارانی زیاد هستند. مدتی بود بین بیماران، مصرف نوعی قارچ رایج شده بود که شنیده بودند برای دیابتی‌ها مناسب است یا نوعی از قهوه که بیماران، درپی بازاریابی و تبلیغات فراوان، آن را می‌خریدند، درحالی که داخل آن محصولات شیرین کننده بود و شکر واقعی داشتند.
برخی محصولات هم طوری تهیه شده بود که ابتدا قند بیمار را کاهش می‌داد، اما بعد افزایش پیدا می‌کرد؛ مثلا ابتدا قند فرد ۲۸۰ بود و پس از مصرف آن محصول به ۱۱۰ می‌رسید، اما اگر چهار ساعت بعد قندش را بررسی می‌کرد، ۳۲۰ بود. درواقع قند موجود در آزمایش‌ای وان سی (A۱C) را که برای دیابتی‌ها مهم است، زیاد نشان می‌دهد».
این پزشک تأکید می‌کند: درحقیقت ما تأکیدی بر کم کردن قند فرد دیابتی نداریم. ما هم تعدادی ترکیبات گیاهی مثل دارچین را به بیماران توصیه می‌کنیم که مصرف آن‌ها در منزل، مشکلی ایجاد نمی‌کند و درکنار آن، داروهایش را هم مصرف می‌کند. اما به کسی که مشکل جدی در نوسانات قندخون یا کلا قند بالا دارد و وضعیت خوبی ندارد، نمی‌گوییم برود خانه و دارچین بخورد تا قندش کنترل شود.
گروهی از مبتلایان به دیابت که اتفاقا خیلی هم به خوردن هله هوله و تنقلات علاقه دارند، کودکان هستند. او درباره نحوه استفاده کودکان از محصولات رژیمی بیان می‌کند: کنترل خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها در کودکان که همگی دیابت نوع یک دارند و انسولینی هستند، سخت‌تر است؛ برای همین به مادر‌ها توصیه می‌کنیم خودشان در منزل کیک یا مواد دوست داشتنی آن‌ها را بپزند.
اما اگر قرار است تهیه کنند، با قند‌های مصنوعی همچون سوکرالوز و استویا که در اشکال مختلفی تولید شده اند، آماده کنند. حتی برخی قنادی‌ها هم کیک و شیرینی مخصوص دیابتی‌ها دارند که البته باید از نوع موادی که در آن استفاده می‌شود، مطمئن شد و این هم باز از نگرانی‌های خانواده‌ها و پزشک دیابت است که قند را بالا نبرد.
به گفته پزشک دیابت شهرمان، اگر محصولات دیابتی را از مکانی غیر از فروشگاه معتبر خرید می‌کنید، باید معتمد باشد. درعین حال والدین نحوه مصرف مواد قندی ساده را هم آموزش می‌بینند تا آسیبی به سلامتی کودک وارد نشود.
او درباره مصرف قند‌های مصنوعی موجود در بازار برای افراد عادی و سالم هم می‌گوید: این محصولات برای بیماران دیابتی تهیه می‌شود، اما مصرفشان برای فرد عادی، مشکلی ندارد و نوعی جنبه پیشگیری دارد. فردی که مصرف شیرینی‌ها را بسیار دوست دارد، باید بداند که این موضوع روی پانکراس به شدت فشار وارد می‌کند و در آینده دچار دیابت می‌شود.
به این افراد هم توصیه می‌کنیم از شیرین کننده‌هایی مثل استویا استفاده کنند، اما به صورت محدود. درمجموع باید موادغذایی طبیعی را مصرف کرد و کنترل را با کم خوردن و حذف مضر‌ها انجام داد. مصرف انواع نوشابه و دلستر برای همه افراد مضر است؛ زیرا اغلب اسپارتام دارند و منجر به عوارض عجیب قلبی عروقی و فشارخون می‌شوند.
اینکه فروشگاهی باشد که محصولاتی را عرضه کند، لزوما به معنی سالم و استاندارد بودن آن نیست. همین‌ها هم تحت بازرسی و کنترل قرار دارند تا از عرضه غیرمجاز‌ها پیشگیری شود. بسیاری از افراد سودجو به حوزه تولید محصولات غذایی علاقه دارند و محصولات دیابتی هم طرفداران بسیار دارد؛ همین است که دکتر فرشید وفا، رئیس اداره بهداشت محیط و کار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، و همکارانش، مسئولیت نظارت بر عرضه همه این مواد غذایی را برعهده گرفته اند.
او اگرچه به طور دقیق به خاطر ندارد که چه وقت و چه تعداد فروشگاه و محصول را از نظر مناسب بودن برای بیماران دیابتی بررسی کرده اند، توضیح می‌دهد: همچون همه محصولات دیگر، موادغذایی این گروه را نیز در بازدید‌ها بررسی می‌کنیم که دارای مجوز و پروانه تولید از معاونت غذاودارو باشند و درباره مراکز تولید و عرضه غیرمجاز زیرزمینی هم، برای جمع آوری و پلمب آن اقدام خواهیم کرد. اگر هم مجوز تولید داشته باشند، نحوه عرضه و شرایط سالم را بررسی می‌کنیم.
وفا این نکته را هم اضافه می‌کند که به خاطر ندارم کسی تابه حال درخواستی برای تولید و عرضه محصولات مخصوص دیابتی‌ها داشته باشد، اما تاجایی که بتوانیم، همه این محصولات را هم کنترل می‌کنیم. ممکن است با تولیدکنندگان محصول، برخورد و موادغذایی را معدوم کنیم.
رئیس اداره بهداشت محیط و کار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد اضافه می‌کند: اگر درمیان بازرسی‌ها به کیفیت و کمیت موادغذایی مخصوص بیماران دیابتی تردید کنیم، از روی سایت «Fdacrm.ir»، سامانه استعلام پروانه‌های بهداشتی سازمان غذاودارو، تاریخ انقضای پروانه تولید بررسی می‌شود. همچنین اگر محصولی در همان مکان عرضه تولید بشود، ادوات و تجهیزات آن و مواد تشکیل دهنده را کنترل می‌کنیم و در صورت مشاهده تخلف با آن برخورد خواهیم کرد. شهروندان هم می‌توانند گزارش‌های تولید و عرضه مشکوک را از طریق سامانه ۱۹۰ اعلام کنند که پس از پیگیری، نتیجه را اطلاع رسانی خواهیم کرد.
مصرف چربی‌های اشباع را باید حذف کنید و مواد غذایی مانند روغن‌های گیاهی کانولا و زیتون استفاده کنید. بیماران دیابتی، مستعد مسدود شدن شریان‌ها هستند و مصرف مواد مضر برای آن‌ها آسیب زاتر است.
مصرف میان وعده، توصیه مهم دیگری به دیابتی هاست که احساس گرسنگی را سرکوب می‌کند و به تأخیر می‌اندازد و از افت قندخون برای آن‌ها که داروی انسولین مصرف می‌کنند، پیشگیری می‌کند. میوه‌ها و سبزیجات، تخم مرغ آب پز، مغزها، کدوحلوایی، پاپ کورن خانگی، کره بادام زمینی و سیب، میان وعده‌های مناسبی هستند.
یکی از بهترین روش‌ها برای تنظیم رژیم غذایی دیابتی، روش بشقاب است؛ نیمی از بشقاب را باید با سبزیجات غیرنشاسته‌ای مثل اسفناج و گوجه فرنگی پر کرد، یک چهارم دیگر را با غذا‌های پرپروتئین و در یک چهارم باقی مانده، غلات کامل گذاشت. روش شمارش کربوهیدرات هم مؤثر است.