نمای ساختمان؛ زبان گویای شهرسازی

نجمه موسوی کاهانی - نمای ساختمان‌ها تظاهر و جلوه کیفی عملکرد‌های شهر هستند. نما رکن اساسی معماری است که ارتباط درون و بیرون یک بنا را برقرار می‌کند.
به گفته آزاده حسینی، معاون شهرسازی شهرداری منطقه، اهمیت نما به‌حدی است که در کشور‌های توسعه‌یافته مالکیت آن در اختیار عموم است و هدایت و کنترل از طریق سیاست‌های شهری یکپارچه برعهده شهرداری‌ها قرار گرفته است و مالکان حق و اختیار تغییرات اساسی یا خارج از ضوابط یکپارچه را ندارند و مشمول جرائم دخالت در منافع و حقوق عمومی می‌شوند. با حسینی هم‌صحبت شدیم تا از مصوبات قانون در این زمینه بشنویم.
معاون شهرسازی شهرداری منطقه با اشاره به اینکه در سال‌های گذشته موضوع نما در ایران نیز بسیار مهم شده است و مصوبات و فرایند‌هایی سعی در نظم‌دادن به نما‌های لجام‌گسیخته را دارند، بیان کرد: فرایند‌هایی مانند فرایند کنترل نما در کمیته نما اگر چه دیرهنگام آغاز به کار کرده‌اند، اما جایگاه اهمیت نما در ساخت و ساز را تثبیت کرده‌اند.
آزاده حسینی افزود: هر ساختمانی باید بتواند دیالوگی با تاریخ، باور‌ها و نیاز‌های فضا و زمان خاص خود برقرار کند و از این طریق ارتباط با زمینه هم‌پیوندی و انسجام منظر شهری را تضمین کند. در همین زمینه وجود مصوبه تاریخ ۲۵/۹/۸۷ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و مصوبه  ۲/۹/۹۱ شورای اسلامی شهر مشهد و همچنین تأکید معاونت شهرسازی و معماری طی دستورالعمل شماره ۱۴۷۸۵۶/۹۱/۲۹ مورخ ۲۵/۹/۹۱ درباره ضوابط و مقررات ارتقای کیفی منظره و سیمای شهری، توجه به طراحی خط آسمان در نما، هماهنگی و وحدت ابنیه و…  در سامان‌دهی و زیبایی منظره، مجموعه شهری را مورد توجه و تأکید قرار داده است و پیرو آن کمیته فنی نما در مشهد آغاز به کار کرد. اما پس از گذشت چندین سال به جایگاه واقعی خود نرسیده و آسیب‌ها و چالش‌هایی دارد که همچنان در شهر مشهد شاهد نما‌های آزاردهنده و بی‌کیفیت هستیم.
حسینی تصریح کرد: واقعیت این است که قضاوت درباره ظاهر یک بنا (نما) کار دشواری است، زیرا نمای یک ساختمان چیزی فراتر از نمایش بیرونی آن بوده و در زمان داوری، داشتن دانش کافی درباره عملکرد بنا ضرورت دارد. افرادی که طرح نما را داوری می‌کنند باید توانایی فهم  توأمان پلان، مقطع و حجم را داشته باشند و محدودیت‌های اجرا را درک کنند. همچنین درک صحیحی از ضرورت پیوند نما با زمینه و ارتباط آن با بافت را باید داشته باشند.
وی خاطرنشان کرد: اهمیت موضوع نما به عنوان یک دغدغه کیفی در منظر شهر، باعث شد طرح پژوهشی بررسی و آسیب‌شناسی فرایند‌های کمیته نما به‌طور پایلوت در منطقه۹ کلید بخورد. این پژوهش با بررسی مبانی نظری و نمونه‌های موفق کنترل نما در ایران و سایر کشورها، پرداختن به چالش‌ها و مسائل اساسی، شناسایی رویه جاری در شهر مشهد، با هدف آسیب‌شناسی و بهبود فرایند بررسی نما‌های ساختمانی در کمیته نما آغاز شده است و امید می‌رود شناسایی رویه‌های جاری و رفع آسیب‌ها به بهبود فرایند از نظر زمانی و افزایش کیفیت نما‌ها پس از ساخت منجر شود.
حسینی مهم‌ترین مسائل موجود را در فرایند قانونی دانسته و بیان کرد: وجود تفاوت واضح میان نقشه‌های پروانه اولیه، مصوب کمیته نما و نمای نهایی ساختمان، نبود ارتباط منطقی بین فرایند صدور پروانه و پایانکار با فرایند تصویب نما، زمان‌بر و غیرواقعی بودن فرایند‌های تصمیم‌گیری، نبود معیار‌های شفاف و کمی برای سنجش نمای مطلوب و نبود تضمین‌های قانونی و ابزار‌های کافی برای بازداشتن از اجرای نمای نامناسب و همچنین نبودتمایل و آگاهی شهروندان و سازندگان به ساخت نما‌های باکیفیت و غلبه بازار مصالح و سیطره سلیقه دفاتر املاک بر کیفیت ساخت از اساسی‌ترین موانع موجود است.
وی بیان کرد: این طرح به سفارش کمیسیون معماری، شهرسازی و عمران شورای شهر مشهد که در مرکز پژوهش‌های شورا به تصویب رسیده، به‌طور پایلوت به تطبیق نما‌های منطقه۹‌که طی دو سال اخیر پایانکار دریافت کرده‌اند از حیث  آسیب‌شناسی رویه و فرایند‌های موجود، می‌پردازد.
حسینی افزود: طرح دیگری در کمیته نما و منظر شورای شهرمشهد با هدف بررسی محتوایی نما‌های ساختمانی در دست مطالعه است که در نهایت نتیجه هر دو طرح از حیث رویه و محتوا منجر به تصمیمات مدیریتی در بازنگری نحوه کنترل کیفی نما‌های ساختمانی خواهد شد تا علاوه بر بهبود فرایند، شاهد تجلی منظر‌شهری مطلوب باشیم.