میهن‌دوستی، دستور امیرالمؤمنین (ع) است

میهن‌دوستی و وطن‌پرستی جزو مفاهیم عمیق و فطری در زندگی بشر است که نه‌تنها در فرهنگ‌ها و مذاهب مختلف، بلکه در آموزه‌های دینی نیز بر آن تأکید شده است. در اندیشه اسلامی، به‌ویژه در مکتب شیعه، میهن‌دوستی یک ارزش اخلاقی و اجتماعی شناخته می‌شود که می‌تواند ضامن آبادانی و پیشرفت جوامع انسانی باشد.

کارکرد‌های مثبت مفهوم میهن‌دوستی همیشه مدنظر دین بوده است و علمای شیعه بر این باورند که میهن‌دوستی باید به معنای تلاش برای آبادانی و پیشرفت کشور، حفظ و حراست از آن و خدمت به مردم آن باشد. این مفهوم نه‌تنها در آیات قرآن کریم بلکه در روایات معصومین نیز مورد تأکید قرار گرفته است. میهن‌دوستی به‌عنوان یک احساس فطری در وجود انسان‌ها نهفته است و خداوند تبارک و تعالی این احساس را، یکی از عوامل ضمانت حیات و بقای بشر قرار داده است.

نقل شده است پیامبر خدا (ص) درحالى‌که سوار بر ناقه خود در «حزوره» (اسم مکان) ایستاده بودند، خطاب به مکه فرمودند:

و ا...، إنّکِ لَخَیرُ أرضِ‌ا...، و أحَبُّ أرضِ‌ا... إلَى‌ا...، و لَو لا اُخرِجتُ مِنکِ ما خَرَجتُ.

به خدا که تو بهترین زمین خدا هستى و محبوب‌ترین زمین خدا نزد خدایى و اگر مرا از تو بیرون نمى‌کردند، من به پاى خود بیرون نمى‌رفتم.

امیرالمؤمنین علی (ع) نیز در تعبیر زیبایی به ضرورت میهن‌دوستی و کارکرد‌های اجتماعی آن اشاره می‌فرمایند: عَمُرَتِ البُلدانُ بِحُبِّ الأوطانِ: کشور‌ها با میهن‌دوستی، آباد شده‌اند.

در روایت دیگری از حضرت آمده است: مِن کَرَمِ المَرءِ بُکاؤه على ما مَضى مِن زَمانِهِ، و حَنینُهُ إلى أوطانِهِ، و حِفظُهُ قَدیمَ إخوانِهِ.

از بزرگوارى انسان، گریستن او بر زمان سپرى‌شده‌اش و علاقه او به میهنش و نگه‌داشتن دوستان دیرینه‌اش است.

همچنین روایت معروفی هست در سفینه‌البحار که می‌فرماید:حُبُّ الوَطَنِ مِن الإیمانِ:دوست داشتن وطن، از ایمان است.

از این روایات و دستورات دینی مشخص می‌شود که میهن‌دوستی در حد معقول خود، موجب انسجام و هم‌بستگی اجتماعی، ایجاد حس مسئولیت‌پذیری نسبت به سرزمین و مردم و تلاش برای پیشرفت کشور می‌شود. این احساس می‌تواند باعث افزایش مشارکت اجتماعی، توسعه فرهنگی و اقتصادی و تقویت هویت ملی شود. علمای دین به این نکته اشاره دارند که میهن‌دوستی باید در خدمت اهداف عالی انسانی باشد و نه‌تنها به نفع یک گروه خاص، بلکه به نفع تمام اقشار جامعه.

از دیگر ابعاد مثبت میهن‌دوستی، می‌توان به ایجاد حس امنیت و آرامش در جامعه اشاره کرد. وقتی افراد به وطن خود احساس تعلق خاطر داشته باشند، بیشتر تمایل دارند که برای حفظ آن تلاش کنند و این امر باعث کاهش ناهنجاری‌ها و افزایش هم‌بستگی اجتماعی خواهد شد.

اما همان‌طور که هر موضوعی دارای حد معقول و حد افراطی است، میهن‌دوستی نیز از این قاعده مستثنا نیست. حد افراطی وطن‌پرستی، ممکن است به برتری‌جویی نژادی، تعصب علیه سایر ملت‌ها و حتی جنگ و نزاع‌های قومی منجر شود. اسلام با هرگونه تعصب و نژادپرستی مخالف است و بر برابری انسان‌ها تأکید دارد، بنابراین قطعا مثل دیگر موارد افراطی، اسلام و شیعه به‌طور خاص با میهن‌پرستی افراطی به معنای یادشده مخالف است.

در روایات معصومین نیز به این نکته اشاره شده است که برتری انسان‌ها براساس تقوا و عمل صالح است نه براساس نژاد یا ملیت. امام علی (ع) در نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «مردم دو دسته‌اند: یا برادران دینی تو هستند یا همکاران تو در آفرینش». این جمله، نشان‌دهنده تأکید بر همدلی و همزیستی مسالمت‌آمیز میان انسان‌هاست.

درنهایت، میهن‌دوستی یک ارزش مهم انسانی است که باید در حد معقول خود مورد توجه قرار گیرد و علمای ما آن را یک عامل مؤثر در آبادانی جوامع انسانی معرفی کرده‌اند و باید توجه داشت که میهن‌دوستی و وطن‌پرستی باید موجب انسجام، هم‌بستگی و پیشرفت کشور شود و نباید بهانه‌ای برای تعصب یا تبعیض علیه سایر ملت‌ها باشد؛ بنابراین ضروری است که ما همواره از مفهوم میهن‌دوستی آگاه باشیم و تلاش کنیم این احساس را در راستای اهداف انسانی و اسلامی خود پرورش دهیم. با پیروی از آموزه‌های دینی و اخلاقی، می‌توانیم جامعه‌ای آباد، امن و پر از محبت بسازیم که در آن، همه افراد با هر ملیت و نژادی بتوانند درکنار یکدیگر زندگی کنند.