رویکرد پیاده‌محوری و شهر‌های انسان‌محور چندسالی است که جزو اولویت‌های شهرداری‌ها قرار گرفته است. این موضوع با اهدافی نظیر کاهش آلودگی هوا، ایجاد یک تعامل اجتماعی و نشاط حاصل از پیاده‌روی، اهمیتی دوچندان پیدا کرده و لفظ «پیاده‌محور» را به‌عنوان یک برند برای شهرها مطرح کرده است.
یلدا مهدوی | شهرآرانیوز؛ «سنگ‌فرش‌های جنت و یک عصر تابستانی، پیاده‌روی سلانه‌سلانه و چشم‌دوختنی ممتد به ویترین مغازه‌ها بدون بوق ماشین و ترس از سبز شدن آنی یک ماشین جلوی چشمت، راه رفتنی راحت بدون استرس رفت‌وآمد‌های چپ و راست.» این تجربه برای مشهدی‌ها اگرچه تکراری است، شیرین است. یعنی حتی تکرارش هم مانعی برای رفتن به این مکان نیست.
رویکرد پیاده‌محوری و شهر‌های انسان‌محور چندسالی است که جزو اولویت‌های شهرداری‌ها قرار گرفته است. این موضوع با اهدافی نظیر کاهش آلودگی هوا، ایجاد یک تعامل اجتماعی و نشاط حاصل از پیاده‌روی، اهمیتی دوچندان پیدا کرده و لفظ «پیاده‌محور» را به‌عنوان یک برند برای شهرها مطرح کرده است.
با همین رویکرد در مشهد نیز نام ١٠معبر ازجمله دو طرف خیابان بازار رضا (ع)، کوچه شاهین‌فر، بازار سرشور، کوچه تعبدی، خیابان ایثار و محور خیابان حجاب در منطقه۱۰ به‌عنوان معابر پیشنهادشده برای پیاده‌راه مطرح شده است. همین امر بهانه‌ای شد تا نگاهی بیندازیم به بایدهاونباید‌های اجرای پیاده‌راه‌سازی و تجربه‌های تلخ و شیرینش در کشور. همچنین نگاهی انداخته‌ایم به تجربه‌های موفق جهانی در این زمینه.
پیاده‌راه‌های معروف و موفق دنیا
شروع نهضت پیاده‌راه‌سازی در اروپا، به بعد از جنگ جهانی دوم برمی‌گردد. آن زمان اروپایی‌ها تصمیم گرفتند در حین نوسازی بافت‌های آسیب‌دیده مراکز شهرها، بعضی معابر مراکز تاریخی شهر را که با ازدحام زیاد سواره و پیاده روبه‌رو بودند، از اتومبیل تخلیه و به پیاده‌راه تبدیل کنند.
سال١٩۶٢ محور «استروگت» در شهر «کپنهاگ» دانمارک، اولین محوری بود که پیاده‌راه شد. طول این محور بیش از سه کیلومتر است و امروز قدیمی‌ترین و طولانی‌ترین پیاده‌راه شهری جهان شناخته می‌شود. این محور، با عبور از مرکز شهر کپنهاگ، دو میدان بزرگ و مهم شهر را به هم متصل می‌کند.
سال۱۹۷۰ محور «کوفینگر» در شهر مونیخ آلمان به پیاده‌راهی به طول ۸۰۰متر تبدیل شد. این محور بخش‌های مرکزی و تجاری شهر را به هم مرتبط می‌کند و دارای ویژگی‌ها و کاربری‌های مختلفی مانند کافه‌ها، مغازه‌ها، فروشگاه‌های زنجیره‌ای، مراکز فرهنگی و مذهبی و... است.
اوایل قرن نوزدهم، پیاده‌راه‌سازی خیابان «ریجنت» شهر لندن به‌عنوان مسیری تشریفاتی، از پارک ریجنت تا کاخ کارلتون احداث شد. این محور ۱۲۰۰متری با فضایی تجاری‌تفریحی در مرکز شهر لندن قرار دارد. مراکز معروف شهر لندن ازجمله میدان ترافالکار، میدان پیکادلی، خیابان آکسفورد، رودخانه تایمز و پارک ریجنت با فاصله نزدیکی در اطراف این پیاده‌راه قرار گرفته‌اند. ازطرفی جشنواره‌ها و فستیوال‌های متعددی در این محور برگزار می‌شود و درکنار دسترسی مناسب به سیستم حمل‌ونقل عمومی، باعث شده است این محور یکی از محور‌های پیاده گردشگرپذیر در دنیا باشد.
خیابان پیاده‌راه «استقلال» در شهر استانبول یکی دیگر از پیاده‌راه‌های موفق دنیاست.
این خیابان با طولی حدود سه کیلومتر در بافت تاریخی شهر استامبول قرار دارد. خیابان استقلال استانبول یکی از خیابان‌های پرتردد این شهر است، تاجایی‌که روزانه جمعیتی میلیونی از آن عبور می‌کنند. این خیابان، تنها نقش گذری ندارد و اکنون مقصدی برای شهروندان و گردشگران دنیاست.
شکست‌ها و موفقیت‌های پیاده‌راه در ایران
تبریز؛ پیش‌گام در ساخت پیاده‌راه
نهضت پیاده راه‌سازی در ایران با ساخت اولین پیاده‌راه در تبریز آغاز شد. کارمندان کنسولگری فرانسه در تبریز، با هدف تداعی شب‌های پاریس، کوچه پاساژ در محله مهاد مهین (میارمیار) را به شکل پیاده‌راه‌های پاریس طراحی کردند. این پیاده‌راه در مدت ۱۰سال از سال۱۳۰۰ تا ۱۳۱۰ ساخته شد و همچنان از محله‌های دیدنی تبریز به شمار می‌رود. خیابان تربیت تبریز هم در دهه٧٠ در بستر بافت قدیمی به پیاده‌راه تغییر شکل پیدا کرد. روز‌های پایانی سال گذشته نیز پیاده‌راه ارگ همجوار با ارگ تاریخی ساخته شد. هرچند این پیاده‌راه به‌دلیل دشوار شدن عبورومرور وسایل نقلیه، صدای بعضی اهالی منطقه را درآورد، روحی دوباره در این محدوده تاریخی دمیده است.
اراک؛ شکست پیاده‌راه‌سازی
ابتدای تابستان٩٨ طرح پیاده‌راه‌سازی در خیابان حصار شهر اراک (جنب بازار تاریخی این شهر) را شهرداری این شهر به‌صورت آزمایشی و هر سه‌شنبه یک‌بار اجرایی کرد. در این طرح از تردد خودرو‌ها به غیر از تاکسی‌ها و خودروی ساکنان و کسبه، جلوگیری می‌شد.
این طرح که به گفته کارشناسان بدون مطالعه و نیازسنجی و ایجاد زیرساخت شروع شده بود، در کمتر از یک ماه با اعتراض اهالی این خیابان و کاسبان به‌دلیل رکود کسب‌وکار مواجه شد. همچنین بافت خیابان حصار به‌دلیل قدیمی بودن، مملو از واحد‌های مختلف مسکونی است که ساکنان آن دیگر امکان تردد با وسیله شخصی را نداشتند و برای رفت‌وآمد با مشکلات زیادی مواجه می‌شدند. با این شرایط، اجرای این پیاده‌راه به شکست انجامید.
اردبیل؛ تجربه موفق پیاده‌راه عالی‌قاپو
بقعه شیخ‌صفی‌الدین اردبیلی جزو آثار تاریخی و مطرح اردبیل است که در یونسکو به ثبت جهانی رسیده است. باتوجه‌به اهمیت این بنا و حضور گردشگران، شهرداری این شهر تصمیم گرفت پیاده‌راه عالی‌قاپو را تابستان٩٧ در این محدوده اجرایی کند. نما‌ها و بنای تاریخی این محدوده با سنگ‌فرش خیابان، ترکیب خوبی برای جذب گردشگران ایجاد کرده است، تاجایی‌که اکنون پیاده‌راه عالی‌قاپو به محفلی برای دورهمی‌های محلی و گردشگران این شهر تبدیل شده است.
اصفهان؛ پیاده‌راه چهارباغ عباسی، نه خوب نه بد
خیابان چهارباغ عباسی اصفهان به‌دلیل پیشینه تاریخی‌اش، صرفا یک خیابان ساده شهری نیست، بلکه خیابانی با هویت تاریخی و بسیار مهم برای اصفهان به‌شمار می‌رود. همین مسئله نظر و توجه به این خیابان را بیش از قبل کرد، تاجایی‌که ۱۵فروردین سال۱۳۹۶ عملیات پیاده‌راه‌سازی چهارباغ در محور شرقی این خیابان در دستورکار شهرداری اصفهان قرارگرفت، با این حال تغییرات به‌دلیل ضعف‌هایی در اجرا و مشارکت نکردن کسبه و مردم اصفهان به‌کندی درحال اجراست.
به اذعان منتقدان، این مسئله علاوه‌بر آنکه چهره تاریخی چهارباغ عباسی را مخدوش کرده، به‌نوعی هویت فرهنگی این اثر تاریخی را نیز دچار دوگانگی هویت کرده است؛ به‌عنوان مثال این گذر از قدیم، محلی برای خرید کتاب و صنایع دستی و تماشای تئاتر و فیلم و کافه‌نشینی بود، اما اکنون این مسیر در دوگانگی هویتی میان چهره‌ای مدرن برای فست‌فودی‌ها و چهره فرهنگی گذشته، گرفتار شده است.
قم؛ پیاده‌راه انقلاب، مانده در میانه راه
پیاده‌راه انقلاب با هدف سامان‌دهی خیابان‌های اطراف، اجرایی شد. این پروژه در روند اجرا با مشکلاتی نظیر گلایه‌های کسبه همراه شد. سال گذشته نیز معاون عمرانی استاندار قم از مشکلات شورای ترافیک این شهر درپی اجرای پروژه گفته بود. همین مسائل سبب شد پروژه سال گذشته و در نیمه راه متوقف شود. پیاده‌راه پرحرف‌وحدیث انقلاب قم از اوایل سال جاری، دوباره در دستور اجرا گرفته است. اما نکته‌ای که وجود دارد، گلایه و نارضایتی مردمی از تعلل‌ها، کند بودن روند اجرا و درنهایت خاک خوردن پروژه‌هاست.
پذیرش مردم، عامل موفقیت پیاده‌راه است
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر مشهد موضوع پیاده‌راه و اجرایی شدن آن را تنها به یک بحث و یک اقدام اجرایی، محدود نمی‌داند و معتقد است پیاده‌راه‌سازی و تبدیل یک خیابان به پیاده‌راه، یک کار با چندین و چند بُعد است.
او می‌گوید: اگر قرار است یک خیابان را تبدیل به پیاده‌راه کنیم، باید این پیاده‌راه با استقبال و توجه مردم روبه‌رو شود.
محمدهادی مهدی‌نیا ادامه می‌دهد: باید قبل از طراحی و اجرای پیاده‌راه در یک خیابان، تمام هم‌وغم خود را معطوف به اقدامات حوزه فرهنگی و اغناسازی مردم برای ضرورت اجرای این طرح‌ها کنیم. اگر این اقدامات صورت نگیرد، بدون شک تبدیل یک خیابان به یک پیاده‌راه در ابتدا با واکنش ساکنان آن خیابان که تا روز قبل با ماشین تردد می‌کردند، روبه‌رو خواهد شد. در ادامه نیز مردم و افرادی که در این مسیر رفت‌وآمد می‌کنند، به صف منتقدان اضافه خواهندشد.
وی در بیان ضرورت تغییر در سبک زندگی مردم و حضور خودرو به‌عنوان یک ضرورت انکارناپذیر در زندگی همه می‌گوید: اینکه خودرو جزئی از ضرورت‌های زندگی همه ما شده است، چیز عجیبی نیست. نکته دیگر اینکه علاقه به خودرو به ما و مردم جامعه ما خلاصه نمی‌شود. در تمام دنیا سبک زندگی مردم براساس استفاده از خودروست. این موضوع نیز دلایل مشخصی دارد. نظیر آنکه شاکله و استخوان‌بندی شهرها را براساس آمدوشد خودرو طراحی کرده‌اند. علاوه‌بر آن، مسیر‌ها و خیابان‌سازی نیز برمبنای استفاده از ماشین طراحی شده است.
او ادامه می‌دهد: همه این اتفاقات خواسته یا ناخواسته سبب شد که خودرو جزئی از نیاز‌های ضروری یک خانواده باشد. اکنون نیز تا جایی پیش رفته‌ایم که خودرو‌ها را تا زیر سرمان می‌آوریم. در چنین شرایطی، شهرسازان دنیا به این نتیجه رسیده‌اند که باید از این مرحله گذر کنیم. به اعتقاد آن‌ها برای داشتن شهری پویا باید شهروندان وارد خیابان‌ها شوند و تعاملات اجتماعی داشته باشند. این موضوع نیز با تغییر در برخی خیابان‌ها و تبدیل آن‌ها به پیاده‌راه، امکان‌پذیر است.
مهدی‌نیا می‌گوید: استفاده از خودرو سبک زندگی همه مردم شده است و تغییر یک سبک زندگی به‌صورت آنی و یک‌دفعه امکان‌پذیر نیست و قبل از آن باید تمام جوانب اعم از انتخاب یک خیابان مناسب برای تبدیل آن به پیاده‌راه، ظرفیت و کشش مردم برای پیاده‌روی و شرایط لازم برای یک پیاده‌روی مناسب، درنظر گرفته شود. اگر بخواهم مصداق بیاورم، باید خیابانی برای پیاده‌راه انتخاب شود که دارای ظرفیت یا کشش تاریخی یا جاذبه‌های فرهنگی باشد تا فرد با پیاده‌روی و صرف زمان بیشتر، بهتر بتواند از این ظرفیت استفاده کند. درکنار آن امکاناتی مانند رستوران نیز وجود داشته باشد تا فرد با پیاده‌روی در این خیابان، بتواند لحظات شادی را در کنار خانواده تجربه کند.
نه افراط، نه تفریط
شورای پنجم استفاده از ظرفیت پیاده‌راه را یکی از سرفصل‌های خود قرار داده است و در این‌باره مهدی‌نیا نیز به پیشنهاد تبدیل ١٠خیابان مشهد به پیاده‌راه اشاره می‌کند و می‌گوید: قطعا با توجه به ظرفیت مشهد در حوزه پذیرش گردشگر و زائر می‌توان از ظرفیت پیاده‌را‌ها به‌گونه‌ای استفاده کرد که خود آن پیاده‌راه به یک جاذبه برای مسافران تبدیل شود. البته در اجرای پیاده‌راه‌ها نه افراط می‌کنیم نه تفریط. بدون شک نمی‌توان خودرو را از زندگی مردم حذف کرد و ما نیز برای تبدیل چند خیابان مشهد به پیاده‌راه چنین هدفی نداریم. ازطرف دیگر نمی‌خواهیم از ظرفیت برخی خیابان‌های مشهد برای تبدیل به پیاده‌راه غافل شویم.
دو لبه رونق و کسادی کسب‌وکار
عضو شورای شهر مشهد به دو لبه شکست و موفقیت پیاده‌راه‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: باید انتخاب مناسبی در تبدیل یک خیابان به پیاده‌راه صورت گیرد. اگر این انتخاب مناسب نباشد، مردم استقبال نمی‌کنند. همین مسئله نیز به خلوتی و کسادی کسب‌وکار خیابان منتهی می‌شود؛ اتفاقی که در تبدیل خیابان ١٧شهریور تهران به پیاده‌راه افتاد. اما لبه دیگر این ماجرا همان انتخاب درست و داشتن ظرفیت‌های آن خیابان است که با پیاده‌راه شدن و حضور مردم، به رونق کسب‌وکار کسبه آن خیابان کمک می‌کند.
تاکید مهدی‌نیا برای تبدیل ١٠خیابان به پیاده‌راه، اغنای افکار عمومی است. او می‌گوید: تا زمانی که مردم این طرح را نپذیرند، نمی‌توان امیدی به موفقیت در اجرای آن داشت.
محمدرضا حسین‌نژاد، معاون شهرسازی ومعماری شهرداری مشهد، نیز درمورد این ١٠خیابان که نام آن‌ها برای اجرای پیاده‌راه پیشنهاد شده است، می‌گوید: اگر مردم و کسبه برای این موضوع همراهی نکنند، این طرح موفق نمی‌شود. توجه به تمام امور و جوانب به‌منظور اجرای پیاده‌راه‌ها موضوع دیگری است که باید مورد توجه قرار بگیرد. به‌عنوان مثال در اجرای پیاده‌راه، حقوق مکتبسه ساکنان و کسبه، ظرفیت خیابان به لحاظ معبری، وجود بخش‌هایی مانند اماکن خرید، تفریحی و رستورانی و نیز ترافیک خیابان‌های منتهی به آن محدوده ازجمله نکاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
او درمورد سرنوشت پیاده‌راه شدن خیابان راهنمایی مشهد و نیز اینکه شهرداری کدام‌یک از این ١٠خیابان پیشنهادی را به‌عنوان اولویت برای پیاده‌راه درنظر گرفته است، توضیح می‌دهد: با توجه به نکاتی که اشاره کردم، نمی‌توان به‌یک‌باره خیابانی را بست و آن را تبدیل به پیاده‌راه کرد. پیاده‌راه شدن خیابان راهنمایی نیز در کمیسیون ماده۵ رد شده است.