حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا جواهری - عضو هیئت‌علمی دانشگاه فردوسی مشهد
نشانه‌های تواضع بالا و برتر چیست؟ متواضع‌ترین انسان کیست؟ امام‌هادی (ع) در پاسخ به این پرسش فرموده‌اند: «اشد الناس تواضعا اعظمهم حلما و انداهم کفا و امنعهم کنفا (کشف‌الغمه فی معرفه‌الائمه، ج ۲، ص ۳۸۷؛ بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۱۷۴؛ ج ۷۸۹، ص ۳۶۷) متواضع‌ترین مردم، بزرگ‌ترین آنان در علم و بردباری و بخشنده‌ترین آنان و دلاورترین و نیرومندترین و مدافع‌ترین آنان در پناه‌دادن و حمایت‌کردن است.»
امام‌دهم (ع) در این حدیث اخلاقی، برترین و بالاترین سطح تواضع را روشن ساخته‌اند و ۳ نشانه متواضع‌ترین انسان‌ها را آموزش داده‌اند.
باید این صفات ارزشمند اخلاقی را شناخت و به آن‌ها آراسته شد. امام با جمله «اشد الناس تواضعا» از فروتن‌ترین افراد سخن می‌گویند و شدیدترین انسان‌ها در تواضع را نشان داده‌اند. چون می‌خواهند اوج را نشان دهند، ۳ صفت و نشانه را با صیغه افعل‌تفصیل تبیین کرده‌اند. حلم به‌معنای بردباری و شکیبایی و صبر و خردمندی و عقل‌گرایی است. اصل حلم یک فضیلت اخلاقی است، اما سطح‌ها، لایه‌ها، مراتب و درجاتی دارد. امام‌هادی (ع) در جمله «اعظمهم حلما» باعظمت‌ترین افراد در حلم را از پیشگامان و بالاترین متواضعان می‌شناسند. حلیم‌ترین و صبورترین انسان‌ها برجسته‌ترین آنان در فروتنی است. حلم صغیر، اندک، محدود و موقت نیز ارزشمند است، اما باحلم‌ترین افراد، پیشروترین آنان در تواضع است. سخاوت، بخشندگی و جود و کرم و جوانمردی و دست‌ودل‌بازبودن و بلندنظری است. امام‌هادی (ع) در جمله «انداهم کفا» متواضع‌ترین آدمیان در امور اقتصادی و مالی را بخشنده‌ترین آنان اعلام کرده‌اند. آن کسی که بیش از دیگران انفاق می‌کند و دست‌ودل‌باز است و سخاوتش افزون‌تر از دیگران است، متواضع‌ترین انسان‌هاست. «کنف» با فتحه کاف‌ونون به‌معنای پناه‌دادن و در آغوش و دامان‌گرفتن و در حمایت خود قراردادن و عضو خانواده خود شناختن است.
امام‌هادی (ع) در جمله «امنعهم کنفا» به همه اعلام کرده‌اند انسانی که سرسخت‌ترین پشتیبانی و حمایت کامل را از کسی که پناه می‌جوید به‌انجام برساند و هر مؤمنی را در کنف خود بگیرد و از همه خطرات و بدی‌ها حفظ کند و او را همچون عضو خانواده خود ببیند، متواضع‌ترین انسان‌هاست. طبق این حدیث، تواضع و حلم و سخاوت و حمایت، ۴ صفت زیبای اخلاقی‌اند. قله و اوج تواضع چیست؟ باحلم‌ترین و باسخاوت‌ترین و نیرومندترین مردم در ارج‌نهادن به بی‌پناهان و بیچارگان باایمان، بر قله کوه تواضع صعود کرده است و به بالاترین درجه تواضع رسیده است.