سیره اهل‌بیت (ع) در دهه اول محرم

بخش اول| چرا شیعیان از روز اول ماه محرم تا روز عاشورا عزاداری می‌کنند؟ آیا این عزاداری ریشه و سند دینی دارد؟ با اینکه امام‌حسین (ع) و جوانان بنی‌هاشم و اصحاب در روز عاشورا شهید شده‌اند، چرا عزاداری پیش از آن آغاز می‌شود؟ برای پاسخ به این پرسش باید سیره اهل‌بیت (ع) را مطالعه کرد. گفتار و رفتار امامان (ع) راهنمای عزاداران سیدالشهدا (ع) است. در متون دینی سند و مدرک این شیوه عزاداری وجود دارد. در اینجا ۲ حدیث رضوی برای پاسخ به این پرسش طرح و بررسی می‌شود.

حدیث اول
ابراهیم‌بن‌ابی‌محمود گفته است: «امام‌رضا (ع) فرمودند بر مثل حسین (ع) باید گریه‌کنندگان بگریند، چون گریه بر او گناهان بزرگ را فرو می‌ریزد. سپس امام‌رضا (ع) فرمود پدرم امام موسی‌بن‌جعفر (ع) زمانی که ماه محرم فرا می‌رسید، خندان دیده نمی‌شد و اندوه شدید و حزن ایشان را فرامی‌گرفت و غم و عزا بر ایشان حاکم می‌شد تا اینکه ۱۰ روز می‌گذشت؛ هنگامی‌که روز دهم ماه محرم می‌شد، روز مصیبت و حزن و گریه پدرم بود و می‌گفت این روز دهم روزی است که امام‌حسین (ع) در آن شهید شد» (علل‌الشرایع، شیخ‌صدوق، ص ۸۷؛ تفصیل وسایل‌الشیعه الی تحصیل مسائل‌الشریعه، ج ۱۰، ص ۳۹۴؛ بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۲۸۴؛ عوالم العلوم و المعارف، ج ۱۷، ص ۵۲۸). این حدیث تاریخی، گویای سوگواری امام‌کاظم (ع) از روز اول ماه محرم تا روز عاشوراست. در این حدیث، امام‌رضا (ع) سیره پدر خویش را در دهه اول ماه محرم گزارش کرده‌اند. امام‌رضا (ع) از نزدیک سیره پدر خویش را دیده و در این حدیث رفتار پدر خود را برای جهانیان توصیف کرده‌اند. در این گزارش رضوی، سیره هرساله امام‌هفتم (ع) تبیین شده است. سوگواری امام‌کاظم (ع) از روز اول ماه محرم آغاز می‌شده است و آن حضرت در دهه اول ماه محرم هرگز نمی‌خندیدند. این خودداری از خندیدن، تنها برای مصیبت جدشان اباعبدا... الحسین (ع) بوده است. رفتار و گفتار امام‌معصوم (ع) حجت شرعی برای عموم مردم است. این قطعه از تاریخ، هر سال در ماه محرم جریان داشته است. همواره امام‌کاظم (ع) از روز اول ماه محرم، رفتار اهل عزا و مصیبت‌دیدگان را داشته‌اند. امام‌رضا (ع) غلبه و سیطره غم و اندوه بر پدر خویش در دهه اول ماه محرم را مشاهده کرده و حالت عزاداری پدر خویش را برای پیروان اهل‌بیت (ع) تعریف کرده‌اند. جمله «و غم و عزا بر ایشان حاکم می‌شد» نیز نشان‌دهنده سیره ویژه معصومین (ع) در دهه اول ماه محرم است؛ اندوه شدید و دل‌شکستگی و دلتنگی و ناراحتی و حزن و مصیبت و عزاداری و سوگواری. از روز اول ماه محرم، غم و اندوه و عزاداری امام‌کاظم (ع) برای مصیبت سیدالشهدا (ع) آغاز می‌شده است و تا روز دهم ماه محرم و عاشورای حسینی ادامه داشته و در این روز به‌اوج می‌رسیده است. به‌بیان امام رضا (ع)، روز عاشورا روز «مصیبت» و «حزن» و «بکاء» امام موسی‌بن‌جعفر (ع) بوده است. همه امامان (ع) در حکم یک انسان‌اند و نور واحدند و هیچ اختلافی بین آنان وجود نداشته است. سیره هر امام بیانگر سیره معصومین (ع) است؛ بنابراین سیره اهل‌بیت (ع)، سوگواری و عزاداری از آغاز ماه محرم تا روز عاشورا بوده است و پیروان اهل‌بیت (ع) در عزاداری دهه اول ماه محرم از اهل‌بیت (ع) پیروی می‌کنند. اجر و پاداش گریه بر مصیبت امام‌حسین (ع) نیز در آغاز این حدیث رضوی بیان شده است. امام‌رضا (ع) ارزش گریه بر امام‌حسین (ع) را نشان داده و پاداش این گریستن را ریزش گناهان و تزکیه نفس و اصلاح خویش دانسته‌اند.