چطور یک نویسنده ایرانی با آثاری که روایتگر رنج و درد مردمان جنوب ایران است، در خارج از مرز‌های ایران شناخته می‌شود؟ با افشین شحنه‌تبار، مدیر و موسس انتشارات «شمع و مه»، که مترجم آثار او به زبان‌های خارجی است، در این باره صحبت کرده‌ایم. امروز زادروز نویسنده قصه‌های مجید است. ۱۶ شهریور سال ۱۳۲۳.
لیلا کوچک‌زاده | شهرآرانیوز - «در کودکی، هوشو صدایش می‌کنند. در روستای سیرچ از توابع کرمان، با پدربزرگش آغ بابا و مادربزرگش ننه بابا زندگی می‌کند. مادرش پس از به دنیا آوردن او می‌میرد. آن‌ها باغ کوچکی با درخت‌های انگور، انجیر، هلو و گردو دارند. او در روستا، یتیم‌خانه و ... راه و رسم زندگی را می‌آموزد. فیلم‌های هنری می‌بیند. داستان می‌نویسد. داستان‌هایش محزون هستند.» ۱ ... بعد‌ها می‌شود هوشنگ مرادی کرمانی. نویسنده کتاب‌های خاطره‌انگیز کودک و نوجوان در ایران. برای نسل‌های مختلف، ساده و گرم و لطیف می‌نویسد.
حالا بعد از ۵۰ سال قلم‌زدن، گفته: «دیگر نمی‌نویسم؛ از تکرار فراری‌ام.»، ولی داستان‌های او مانند رودخانه‌ای آرام، راه خود را پیدا کرده‌اند و انتشار آن در داخل و خارج از کشور ادامه دارد. هوشنگ مرادی کرمانی را می‌توان، شناخته‌ترین نویسنده ایرانی در خارج از کشور دانست. چطور این مقبولیت برای یک نویسنده ایرانی با آثاری که روایتگر رنج و درد مردمان جنوب ایران است، در خارج از مرز‌های ایران رقم خورده است. با افشین شحنه‌تبار، مدیر و موسس انتشارات، شمع و مه، که مترجم آثار او به زبان‌های خارجی است، در این باره صحبت کرده‌ایم. امروز زادروز نویسنده قصه‌های مجید است. ۱۶ شهریور سال ۱۳۲۳.
جایزه‌ها و نوشتار ساده
هوشنگ مرادی کرمانی، پیشینه بسیار قوی از دریافت جوایز معتبر ادبی جهان در کارنامه ادبی خود دارد. دوبار کاندیدای جایزه هانس کریستین آندرسن در سال‌های ۱۹۸۶ و ۲۰۱۴ برای کتاب «بچه‌های قالیبافخانه» شده است، جایزه خوزه مارتینی مکزیک، جایزه لوکارنو در فیلم‌نامه‌نویسی و به تازگی کاندیدای جایزه «اف آی سی‌ای پی» Ficep فرانسه برای کتاب «شما که غریبه نیستید» از دیگر افتخارات اوست.
شحنه‌تبار که از سال ۲۰۰۹، ناشر و مترجم آثار او به زبان‌های مختلف دنیا همچون انگلیسی، چینی، فرانسه، آلمانی، صربی است، این پیشینه را دلیل بسیار مهمی برای شناخته‌شدن مرادی کرمانی به عنوان چهره‌ای جهانی می‌داند و می‌گوید: سبک نوشتاری او هم بسیار ساده و روان است و به راحتی به زبان‌های دیگر، برگردانده می‌شود. خوب همه این‌ها در کنار هم موجب مقبولیت جهانی مرادی کرمانی شده است. درحالی که سبک نوشتاری بسیاری از نویسندگان ایرانی چنین ویژگی‌ای را ندارد. درواقع می‌توان گفت ساختار زبان فارسی با زبان‌هایی که ریشه لاتین دارند، بسیار متفاوت است.
او می‌گوید: این افتخار را داشته با نویسنده قصه‌های مجید، به ۹ کشور دنیا سفر کند و در برنامه‌های دانشگاه‌های مختلف همچون دانشگاه چین، روسیه، هند و آلمان و انگلستان آثار ترجمه‌شده او را معرفی کنند. مدیر انتشارات شمع و مه می‌گوید: در برنامه دانشگاه لندن سال ۲۰۱۶ و یک سال بعد، در دانشگاه کمبریج انگلیس، ترجمه انگلیسی کتاب «شما که غریبه نیستید» (نوشته‌شده در سال ۱۳۸۴) را به عنوان بهترین کتاب برای افرادی که دچار افسردگی و سردرگمی هستند، معرفی کردند. این کتاب اتوبیوگرافی هوشنگ مرادی کرمانی با زبانی خاطره‌وار است. پسربچه‌ای که در روستا از ابتدایی‌ترین شرایط رفاهی برخوردار نیست، اما به نویسنده‌ای جهانی تبدیل می‌شود.
همچنین ۱۰ سال است آموزش و پرورش کشور‌های اتریش و هلند، کتاب خمره (نوشته‌شده در سال ۱۳۶۸ خورشیدی) را به عنوان کتاب کمک‌درسی به دانش‌آموزان سفارش می‌کنند. برای بچه‌های شهر وین بسیار عجیب است که چطور در روستایی همه مسائل آب آشامیدنی روستا به خمره آب آن برمی‌گردد. آن‌ها در یک تور کتابخوانی می‌پرسیدند مگر در این روستا شیر آب نبوده است. یعنی این کتاب، این‌قدر برای آن‌ها نامأنوس بوده، اما بازهم داستان را با علاقه زیاد می‌خواندند و بخش به بخش برای هم تعریف می‌کردند.
نِمِکو در فرانسه
«در ویتنام از کتاب «مربای شیرین» مردای کرمانی بسیار استقبال شده است. در ترکیه هم این کتاب شناخته‌شده و محبوب است. این کتاب، به زبان‌های صربی، چینی، فرانسه ترجمه شده است. کتاب «شما که غریبه نیستید» هم، به زبان فرانسه چاپ شده که بسیار موفق بوده و امسال کاندیدای جایزه «اف آی سی‌ای پی» در این کشور شده است. جایزه‌ای که برای آثار ترجمه‌شده از زبان مختلف به فرانسه است.
مدیر انتشارات شمع و مه با بیان این مطالب، می‌گوید: «بچه‌های قالیبافخانه» هم به زبان فرانسوی ترجمه شده و کتاب بسیار مطرحی است. کتابی که مرادی کرمانی در آغاز راه شهرت خود، آن را منتشر کرد و در سال ۱۳۵۹ خورشیدی، برگزیده شورای جهانی کودک و کاندیدای جایزه جهانی «هانس کریستین آندرسن» شد. بچه‌های قالیبافخانه، درباره پسربچه‌ای به نام «نِمِکو» است که در خانواده فقیری در یکی از روستا‌های کرمان زندگی می‌کند و به خاطر تنگدستی پدرش یدا... مجبور به کار در قالی‌بافی در شرایطی سخت می‌شود و ....»
شحنه‌تبار ادامه می‌دهد: نظر بسیاری از نقادان بزرگ دنیا این است که نوشته‌های مرادی کرمانی خودش است و آن‌ها را آرایش نمی‌کند و تغییر نمی‌دهد. یعنی آنچه را وجود دارد روی کاغذ می‌آورد بنابراین به راحتی به دل مخاطب می‌نشیند. حالا به هر زبانی که باشد و در هر فرهنگی. از طرفی تلاش‌های خانم نوش‌آفرین انصاری دبیر شورای کتاب کودک ایران هم در سه دهه گذشته، موجب شد تا آثار مرادی کرمانی، در خارج از کشور جا بیفتد و شروعی باشد برای معرفی او در بازار‌های جهانی کتاب.
۶۰۰۰ جلد خمره
ترجمه آثار مرادی کرمانی به زبان‌های دیگر، از اواخر دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ با ترجمه کتاب خمره شروع شده است. پرتیراژترین کتاب او در خارج از ایران هم خمره است که مرادی کرمانی آن را در سال ۱۳۶۸ نوشته. این کتاب را انتشارات شمع و مه، بیش از ۶۰۰۰ جلد در خارج از کشور فروخته و به چاپ چهارم رسیده است. به گفته شحنه‌تبار این تعداد، به‌جز فروش نسخه‌های الکترونیکی و چاپ دیجیتال در سایت آمازون است. او در این باره می‌گوید: این تیراژ برای یک اثرغیربومی تعداد زیادی محسوب می‌شود.
اما در ایران این تصور وجود دارد که بسیاری از کتاب‌های ترجمه‌شده ایرانی، با تیراژ میلیونی در خارج از کشور چاپ می‌شوند. ولی واقعیت این‌گونه نیست. تیراژ کتاب‌های منتشرشده در خارج از کشور، تقریبا شبیه ایران است. فقط یک تفاوت دارد. در بیرون از ایران تقریبا تمام کشور‌های دنیا جزو قانون کپی رایت هستند. بدین معنی که وقتی اثری به زبانی دیگر ترجمه می‌شود، میزان انتشار آن به زبان‌های مختلف فروش می‌رود. سود ناشر از همین بخش است نه از فروش فیزیکی کتاب.
مترجمان علاقه‌مند به ساختار زبان فارسی
انتشارات شمع و مه ایران، با عنوان Candle And fog Ltd publishing در انگلستان از سال ۲۰۰۳ فعالیت خود را شروع و تاکنون بیش از ۱۰۰ عنوان کتاب از ادبیات فارسی را با ترجمه‌های خود، به بازار‌های جهانی معرفی کرده و نقش پر رنگی در معرفی آثار نویسنده‌های ایرانی داشته است. این انتشارات، کتاب‌های مرادی کرمانی را هم از سال ۲۰۰۹ ترجمه کرده است. شحنه‌تبار در این باره می‌گوید: خانم کارولین جین کراسکری، ایران‌شناس در انتشارات ما آثار آقای کرمانی را به زبان انگلیسی برمی‌گردانند. کتاب‌های «شما که غریبه نیستید»، «خمره» و «نخل» «مربای شیرین» و «قصه‌های مجید» ترجمه اوست.
به گفته این ناشر، بیشتر مترجمان آن‌ها، غیر ایرانی‌هایی هستند که زبان فارسی می‌دانند: ما قبل از سنجیدن بازار فروش کتاب در کشور‌های مختلف، ابتدا به دنبال مترجمی در کشور مقصد هستیم که به سبک‌های نوشتار ایرانی علاقه‌مند و توانمند باشد. آنگاه بی‌درنگ ترجمه را شروع می‌کنیم. در این میان، ترجمه به زبان انگلیسی و اسپانیایی به دلیل گستردگی این زبان‌ها، کارمان را راحت‌تر می‌کند. گرچه تجربه به ما ثابت کرده ترجمه یک اثر در بعضی از کشور‌های کوچک، می‌تواند موفق‌تر باشد و دلایلش را هنوز دقیق نمی‌دانم.
کتاب‌های رقعی دوست‌داشتنی
ناشر خارجی کتاب‌های نویسنده داستان خمره می‌گوید درباره ترجمه آثار آقای کرمانی به زبان‌های مختلف که می‌دانسته خواننده خواهد داشت، کوتاهی نکرده است. ترجمه‌هایی که همچنان ادامه دارد. شحنه‌تبار در این باره به کتاب «شما که غریبه نیستید» اشاره می‌کند که درحال ترجمه به زبان لهستانی و آلمانی است و تا سال آینده منتشر می‌شود.
تمام کتاب‌های هوشنگ مرادی کرمانی را که انتشارات شمع و مه چاپ کرده در قطعی نزدیک به رقعی است. سایزی که به گفته ناشر آن، در اروپا بسیار متداول است به جز کتاب «شما که غریبه نیستید» که در قطع وزیری چاپ شده است.
۱. برداشتی از کتاب «شما که غریبه نیستید» هوشنگ مرادی کرمانی که در آن، زندگی خودش را خاطره‌وار به تصویر کشیده است.