ساعت ۱۶ روز ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، ۳ فروند جنگنده میگ نیروی هوایی ارتش عراق با حمله به پایگاه یکم شکاری مهرآباد، جنگی تحمیلی را علیه ملت ایران و حکومت نوپای جمهوری اسلامی آغاز کردند. کمتر از ۱۳ ساعت از این حمله ناگهانی، خلبانان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی سرهنگ جواد فکوری، عملیاتی بزرگ به نام «کمان ۹۹» را علیه دشمن اجرا کردند.
گروه تاریخ شهرآرانیوز | جنگ ایران و عراق، آخرین جنگ کلاسیک میان حکومت‌های ۲ کشور در قرن بیستم به حساب می‌آید که از سوی حزب بعث عراق به رهبری صدام حسین علیه ایران شکل گرفت. رژیم بعث با ادعای مالکیت اروندرود و با طرح دعوی کاهش نفوذ خود بر این رودخانه، چند روز پیش از حمله سراسری به ایران، ضمن پاره‌کردن قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر، تمام مفاد این قرارداد را زیرپا گذاشت و با توهم اینکه نیرو‌های مسلح ایران و دولت جمهوری اسلامی، نوپا و تضعیف‌شده می‌باشند، حمله‌ای گسترده علیه ایران آغاز کرد که سرمنشأ آن، حمله عصر روز ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ به پایگاه هوایی مهرآباد بود.
سایه البرز بر سر عراق
برخلاف تصور اتاق جنگ رژیم بعثی مبنی بر تضعیف قدرت نظامی ایران، نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی دست‌کم از ۲ هفته پیش از یورش نظامی عراق، در آماده‌باش به سر می‌بردند و با حمله عراق، نیروی هوایی ارتش برای پاسخ محکم و نشان‌دادن برتری هوایی خود دست‌به‌کار شد.
کارکنان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی (معاونت‌های عملیات پایگاه‌ها) با دستور فرمانده وقت نیروی هوایی ارتش، شهید جواد فکوری، شبانه مشغول برنامه‌ریزی برای اجرای طرح عملیاتی البرز شدند و طرح عملیات در واپسین دقایق شامگاه ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ آماده شد. اهداف این عملیات، پایگاه‌های هوایی، فرودگاه‌ها، مخازن سوخت و مهمات، پالایشگاه‌ها، آشیانه هواپیماها، پناهگاه‌های تعمیرات و نگهداری هواپیما، باند‌های پروازی، رادار‌های هدایت‌کننده هواپیما‌های جنگی، برج‌های مراقبت و مراکز مخابراتی عراق بودند.
قرار شد نام عملیات «کمان ۹۹» باشد که نمادی از فرستادن آتش خشم ملت ایران به‌سوی متجاوزان عراقی بود، به این معنی که تیری در چله کمان گذاشته می‌شود و تا دوردست‌ترین نقاط عراق رها می‌شود تا یادآور اسطوره ملی‌گرایی و میهن‌پرستی آرش کمان‌گیر باشد. عدد ۹۹ نیز از شمار صفحات شرح طرح عملیاتی البرز گرفته شده بود.
برای اجرای این طرح، خلبانان در هر پایگاه هوایی ارتش به فرماندهی فراخوانده شدند و تا صبح بر روی برنامه پروازی، نوع مأموریت و مشخص‌کردن مراکزی که باید هدف قرار بگیرند، کار کردند. خدمه فنی تا صبح بیدار بودند تا بمب‌های MK۸۲/۸۳/۸۴، بمب‌های خوشه‌ای، موشک‌های ماوریک، موشک‌های حرارتی و موشک‌های راداری را بر روی جنگنده‌ها بارگذاری کنند.
بزرگ‌ترین عملیات هوایی تاریخ ارتش ایران آغاز شد
با گذشت ۱۰ ساعت از حمله هوایی عراق، ۲۰۰ فروند جنگنده ایرانی با ابلاغ رمز «کمان ۹۹»، عملیات سایه البرز را از ۷ پایگاه هوایی به‌سمت عراق آغاز کردند که ۱۴۰ فروند از مرز رد شدند و ۶۰ فروند که عمدتا اف ۱۴ بودند، برای پشتیبانی هوایی نزدیک مرز منتظر ماندند.
اتاق جنگ هوایی ایران با پیش‌بینی ضعف سامانه دفاع موشکی عراق در آن زمان، یورش سراسری را برنامه‌ریزی کرد و با ازکارانداختن تجهیزات پدافندی رژیم بعث، ضربه مهلکی به ارتش متجاوز صدام وارد کرد.
پایگاه بوشهر تا آن روز پرواز هم‌زمان ۴۰ فروند فانتوم را تجربه نکرده بود. هواپیماها بر روی باند پرواز قرار گرفتند و یکی پس از دیگری در دل آسمان جا گرفتند و بعد از سوخت‌گیری هوایی به‌سمت اهداف حرکت کردند. در هنگام ورود به آسمان بغداد، به‌علت آنکه این اولین عملیات بزرگ نیروی هوایی ارتش ایران در خاک عراق بود، ناهماهنگی‌هایی به‌وجود آمد. به شکلی که وقتی هواپیما‌های پایگاه بوشهر به بغداد رسیدند، هواپیما‌های دیگر از ارتفاع بالاتر در حال بمباران بودند که خلبانان ایرانی با مانورهایی، خود را در امان نگاه داشتند و اهداف مدنظر را بمباران کردند.
موج دوم حملات آغاز شد و پایگاه تهران حمله‌ای دیگر را آغاز کرد که بر اساس آن ۸ فروند فانتوم، هر کدام به ۶ بمب MK۸۲، ۴ بمب و موشک‌های راداری مسلح شدند و همراه با یک فروند فانتوم شناسایی به قصد بمباران پایگاه هوایی رشید در جنوب بغداد و فرودگاه بین‌المللی بغداد، به پرواز درآمدند.
قبل از ورود به خاک عراق، فانتوم‌ها به ۲ دسته تقسیم شدند و با کم‌کردن ارتفاع از مرز گذشتند و وارد خاک عراق شدند. وقتی به بغداد رسیدند، پدافند هوایی عراق که از حمله آگاه شده بود، آسمان بغداد را به گلوله گرفته و دود‌های ناشی از آن آسمان را پوشانده بود. خلبانان نیروی هوایی به‌سمت اهداف خود در پایگاه هوایی رشید و فرودگاه بغداد شیرجه رفتند و تمام بمب‌های خود را بر روی اهداف ریختند که در نتیجه باند فرودگاه، ساختمان‌های اطراف آن و ماشین‌آلاتی که در آن قرار داشت تقریبا منهدم شد.
با پایان‌یافتن این عملیات بزرگ، پایگاه‌های هوایی رشید بغداد، کوت در استان العماره، موصل در استان نینوا، ناصریه در استان ذیقار، شعیبه در استان بصره، پایگاه هوایی کرکوک در استان کرکوک، پایگاه‌های هوایی حبانیه شامل ۲ پایگاه تموز و هضبه در غرب بغداد، پایگاه هوایی ام‌القصر، فرودگاه بین‌المللی بغداد و فرودگاه المثنی به‌وسیله بمب‌افکن‌های ایرانی بمباران شد. هر ۲ باند پروازی پایگاه کرکوک، پالایشگاه‌های نفت کرکوک و تأسیسات نفتی بصره، فرودگاه حبانیه شمالی، فرودگاه المثنی، پل‌های ارتباطی تنومه و بصره و چاه‌های نفت میدان باباگرگر و مخازن روزمینی نفت موصل و تأسیسات گازی میدان کرکوک، تنها قسمتی از خسارت‌های واردشده به عراق بود.
براساس تخمین ستاد جنگ عراق، نیروی هوایی این کشور ۵۵ درصد توان رزمی خود را از دست داد و نزدیک به ۶۹ روز زمان برد تا بخش عملیاتی این پایگاه‌ها مجدد فعال شود. برای این عملیات در مجموع ۳۸۰ نفر از کارکنان نیروی هوایی با ۲۰۰ فروند جنگنده بمب‌افکن به پرواز درآمدند که ۱۴۰ هواپیما از مرز عبور کردند. در این روز نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با ۳۰۰ پرواز عملیاتی باعث شد ارتش عراق در به‌کارگیری نیروهایش دچار مشکل شود و با ازدست‌دادن آزادی عمل، نیروی زمینی خود را بدون پشتیبانی هوایی در صحنه نبرد در مناطق اشغالی ایران به حال خود رها کند.
کمان ۹۹ بزرگ‌ترین عملیات تاریخ نیروی هوایی ایران و عملیاتی موفق بود و باعث برتری هوایی نیرو‌های مسلح ایران در ماه‌های آغازین جنگ شد.
یک سال پس از این عملیات و باتوجه‌به ضعف نیروی هوایی عراق، ارتش این کشور تصمیم گرفت جنگنده‌های خود را برای دوری از گزند خلبانان ایرانی، به دورترین پایگاه نظامی خود در مرز اردن، موسوم به پایگاه‌های الولید، انتقال دهد تا با خیالی راحت به پیشروی زمینی خود ادامه دهد و خرمشهر را نیز حفظ کند. اما نیروی هوایی ایران با طراحی پیچیده‌ترین عملیات تاریخ جنگ‌های هوایی جهان، معروف به عملیات «اچ ۳»، ضمن انهدام جنگنده‌های عراقی، زمینه‌های شکست حصر آبادان و آزادسازی خرمشهر را نیز به ارمغان آورد.