مدیر پروژه هماهنگی حریم شهر از وضعیت مرز اختلافی با طرقبه و شاندیز می‌گوید
محدثه شوشتری | شهرآرانیوز؛ مشکل حریم مشهد را زمانی به بازی‌های سیاسی ربط می‌دادند؛ وقتی دیگر به انتخابات و رأی‌جمع کردن‌ها؛ گاهی به غفلت و ضعف مدیران مشهدی و گاهی به تصمیمات کشوری. این دلیل‌ها و ربط دادن‌ها تابه‌امروز طول کشیده؛ چیزی بیشتر از یک دهه، اما همچنان ۲۰ درصد از مرز‌های مشهد در محور غربی این کلانشهر بلاتکلیف مانده است. از پهنه ۸۶هزار هکتاری حریم مشهد، ۱۸ هزار کیلومتر مرز اختلافی با شهرستان طرقبه و شاندیز است. شهرستانی که خیلی بی‌سروصدا با کوچک‌کردن حریم مشهد و اضافه‌کردن بخش‌هایی از غرب این کلانشهر به جمعیت خود، توانست تشکیل شود؛ درغیراین‌صورت جمعیت طرقبه و شاندیز به حد نصابی نمی‌رسید که شهرستان شود.
لابی‌های قوی پشت پرده، علاوه‌بر کندن بخشی از مشهد و اضافه‌کردن آن به طرقبه و شاندیز، حتی در تقسیمات کشوری در موضوع حریم و مرز‌های شهرها، توانستند این تقسیمات را چندین‌سال فریزشده یا به تعبیری معلق نگه دارند تا در این مدت، فرصت کافی برای شکل‌گیری همه ساختار‌های موردنیاز برای شهرستان‌شدن طرقبه و شاندیز داشته باشند. این رهاورد، منافع لابی‌های قوی طرقبه و شاندیز را چه در سیاست و چه در انتخابات و... تأمین کرد و درمقابل، نمایندگان مجلس مشهد و مسئولان این شهر در این بیش از یک دهه نتوانستند حریم کوچک‌شده از شهر را بازگردانند.
دراین‌میان بلاتکلیفی بیش از یک‌دهه‌ای ۲۰ درصد از مرز‌های غربی مشهد با طرقبه و شاندیز، فرصتی برای سودجویان بوده است تا در مناطق اختلافی دست به ساخت‌وساز‌های غیرمجاز بزنند. همچنین طرح جامع مشهد هنوز در این پهنه تکلیف روشنی ندارد و بدون نهایی‌شدن مرز دقیق مشهد و ناقص ابلاغ شده است. ساخت‌وساز ویلا‌های غیرمجاز هم داستان خود را دارد که تا‌جایی‌که ممکن بوده، رشد قارچ‌گونه خود را در این محدوده ادامه داده است. آمار ۲۳ هزار باغ‌ویلای غیرمجاز در محدوده حریم مشهد که بخشی از آن‌ها در حریم غربی شهر واقع شده‌اند، شاهدی بر موضوع ساخت‌وساز‌های غیرمجاز است.
برای واکاوی آنچه در حریم مشهد می‌گذرد و اینکه آخرین وضعیت مرز‌های این کلانشهر به چه صورت است، با مدیر پروژه هماهنگی حریم شهر مشهد گفتگو می‌کنیم. این مدیریت باتوجه‌به اهمیت حریم مشهد به‌عنوان مدیریتی جدید از ابتدای سال ۹۸ در شهرداری تشکیل شده است.
سیدکامران وثوق‌مشهدی در این گفتگو پهنه ۸۶هزارهکتاری حریم مشهد را کیلومتر‌به‌کیلومتر با آمار و ارقام و اینکه در این مرز‌ها چه می‌گذرد، تشریح کرده که مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.
ابتدا بفرمایید چه شد که مدیریتی به نام هماهنگی حریم مشهد از دو سال پیش تشکیل شد؟ این مدیریت به‌طور خاص برای حفاظت از مرز‌های مشهد و تکرار‌نشدن مشکلات قبلی است یا وظایف تعیین‌شده دیگری دارد؟
از اواخر سال ۹۷ مقرر شد که بخشی از فعالیت‌های مدیریت شهری در حریم مشهد، محدود به اقدامات سلبی و نظارتی نباشد و به‌منظور پیشگیری از وقوع پدیده حاشیه در حاشیه، اقدامات در حریم مشهد گسترده‌تر شود تا مدیریت شهری درمقابل تحولات حریم منفعل نباشد و نقش خود را ایفا کند؛ لذا صدور مجوز پروانه‌ها و پایانکار‌های ساخت‌وساز در حریم و همچنین هماهنگی و تعامل با روستا‌های محدوده حریم و نقش تسهیلگری در این حوزه و درمجموع پیگیری همه امور مرتبط با پهنه حریم شهر ازجمله اهداف و وظایفی بود که به تشکیل مدیریت هماهنگی حریم انجامید.
یکی از مهم‌ترین مسائل مربوط به حریم مشهد، بلاتکلیفی مرز‌های غربی این کلانشهر است. چرا بعد از گذشت یک دهه هنوز حریم مشهد با طرقبه و شاندیز بلاتکلیف مانده است؟ بدیهی است که این بلاتکلیفی مشکلات زیادی دارد و به ساخت‌وساز‌های غیرمجاز رونق می‌دهد.
رفع اختلاف‌های موجود در حریم مشهد نیازمند توافق طرفین است که تاکنون این توافق حاصل نشده است. امیدواریم در جلساتی که قرار است با حضور نمایندگان دادستانی و نمایندگان طرقبه و شاندیز و مشهد تشکیل‌شود، مشکل محدوده اختلافی حریم مشهد با این شهرستان بعد از گذشت یک دهه حل شود. از ۸۶ هزار کیلومتر حریم مشهد، ۱۸ هزار هکتار مرز اختلافی بین طرقبه و شاندیز و این کلانشهر است.
درباره مشکلات مربوط‌به مرز‌های اختلافی هم بفرمایید.
موضوع اصلی این بلاتکلیفی، معطل‌ماندن طرح‌های برنامه‌ریزی در اجراست و ظرفیت این مناطق با ساخت‌وساز‌های بی‌ضابطه روزبه‌روز بیشتر از دست خواهد رفت؛ زیرا در سایر نقاط حریم مشهد، برنامه‌ریزی مشخصی برای اقدامات سالیانه و چشم‌انداز وجود دارد. برای نمونه بخشی از حریم مشهد، در قسمت جنوب شهر، طرح کمربندی سبز اجرا شده است که علاوه‌بر دارابودن منافع زیست‌محیطی، مانع از ساخت‌وساز‌های غیرمجاز در محدوده حریم می‌شود. در حریم شمالی مشهد نیز باهدف حفظ مناطق طبیعی و اراضی، طرح‌های مدیریت شهری درحال اجراست. برای مرز‌های غربی تا وقتی مسئله مرز تقسیمات حل نشود، نمی‌توان طرح خاصی را اجرا کرد.
تکلیف ساخت‌وساز‌های غیرمجاز در مرز‌های بلاتکلیف حریم مشهد با طرقبه و شاندیز چه می‌شود؟
باید منتظر توافق نهایی برای تثبیت مرز‌های غربی باشیم، سپس به مشکلات این محدوده رسیدگی کنیم. به‌طورکلی از شهروندان تقاضا داریم قبل از خرید هر نوع ملکی واقع در حریم و محدوده حریم مشهد، از مدیریت شهری و به‌طور خاص، شهرداری‌های منطقه نزدیک به حریم، استعلام ملک مدنظر را بگیرند تا دچار مشکلات بعدی ازجمله تخریب و قلع و قمع بنا نشوند. در حریم مشهد، ساخت‌وساز‌های غیرمجاز به‌خصوص باغویلاسازی یا ساخت واحد‌های صنعتی و مسکونی فراوان دیده می‌شود و شهروندانی که بدون اطلاع اقدام به خرید می‌کنند، با مشکل مواجه خواهند شد؛ به‌خصوص واحد‌های صنعتی که برای برنامه‌های کلان ملی در مشهد اهمیت راهبردی دارد و باید مورد حمایت قرار گیرند.
در سال‌های گذشته، شورای حفظ حقوق بیت‌المال با شکایت دستگاه‌هایی نظیر جهاد کشاورزی، بسیاری از باغ‌ویلا‌های غیرمجاز در محدوده حریم مشهد را تخریب و آزاد کرده است. در این‌راستا ستاد صیانت حریم و اداره کل نظارت بر ساخت‌وساز‌ها و کمیسیون‌های ماده ۱۰۰ بسیار زحمت کشیده‌اند.
به طور مشخص شناسایی کرده‌اید که چه تعداد باغ‌ویلای غیرمجاز در محدوده حریم مشهد ساخته شده است؟
اول باید گفت شهرداری مشهد در دو ابرپروژه «کوه‌پارک» و «رودپارک» فضای تفرجگاهی لازم را برای شهروندان به وجود آورده است و اقدام شهرداری فقط برخورد سلبی نبوده است. با سیاست عمومی‌سازی فضا‌های تفرجگاهی تلاش کردیم محیط مناسبی برای تفریح همشهریان و گردشگران فراهم کنیم.
اما درباره خود باغ‌ویلا‌ها باید گفت بیش از ۲۳ هزار باغ‌ویلا در حریم مشهد داریم که بخشی از آن‌ها در محدوده غربی حریم مشهد ساخته شده‌اند. بیشتر این باغ‌ویلا‌ها به شکل غیرمجاز ساخته شده‌اند. به‌طور میانگین اگر مساحت هر باغ ویلا را هزار و ۲۰۰ مترمربع درنظر بگیریم، به رقم بزرگی می‌رسیم که فضای حریم مشهد را اشغال کرده‌است.
این باغ‌ویلا‌ها تهدیدی بزرگ و حتی آفتی هستند برای باغداری صنعتی و تولیدی؛ هم منابع آبی و هم منابع خاکی را از بین برده‌اند. در خیلی از نقاط حریم مشهد، بهترین و حاصلخیزترین خاک‌ها، ویلاسازی شده‌اند، درحالی‌که می‌توانستند محلی برای تولید انواع محصولات کشاورزی باشند. تغییر چهره روستا‌های شهر مشهد از نظر کالبدی که ظرفیت مناسبی برای جذب گردشگر داشته‌اند و نیز حذف فرهنگ روستایی، از دیگر مشکلات فرهنگی ناشی از این ساخت‌وسازهاست.
حریم مشهد به‌جز مرز‌های غربی با طرقبه و شاندیز در سایر نقاط نیز مرز‌های اختلافی دارد؟
بله. حریم مشهد با رضویه نیز بخش‌های اختلافی داشت که همین‌جا یک خبر خوش را برای این شهر اعلام می‌کنیم؛ اینکه اختلاف در این نقطه حریم، رفع و حریم مشهد با رضویه در محدوده شرقی تثبیت شد. براساس توافق‌های صورت‌گرفته با دستگاه‌های متولی و با الطاف استانداری، راه و شهرسازی و شهرداری ارجمند رضویه در کارگروه امور زیربنایی، کنارگذر شمالی مشهد به‌عنوان خط حریم مشهد و رضویه تعیین شد.
قرار است هنوز هم خط حریم مشهد سال‌به‌سال آن طرف‌تر کشیده شود؟ به‌طور دقیق مشهد به‌سمت کدام نقطه حریم توسعه خواهد یافت؟
شمال مشهد پهنه‌بندی خوبی برای کشاورزی دارد؛ لذا بهتر است محدوده حریم مشهد در این نقطه برای کشاورزی حفظ شود نه ساخت‌وساز‌های دیگر. درواقع باید با این طرح پهنه‌بندی فضای کسبوکار تولیدات روستایی نیز رونق یابد. طرح خازنی مشهد نیز تأکید کرده بود که شمال و شرق مشهد برای اراضی کشاورزی حفظ شود. این طرح طوری برنامه‌ریزی شده بود که بعد از چندین دهه هنوز هم حرف‌هایی برای هدایت ارزنده مشهد دارد. اینکه در آینده، توسعه مشهد به کدام سمت خواهد بود، براساس مصوبات و اسناد بالادستی مشخص می‌شود و دست شهرداری نیست، اما از نظر فنی، شهرداری برای حفظ منابع زمین نیازمند مرتفع‌سازی است و در‌این‌راستا از توسعه شهر‌های جدید نیز حمایت می‌کند.
در عین‌حال در مدیریت پروژه حریم، رویکرد اصلی ما در برخورد با موانع قانونی، بهره‌گیری از مشارکت جوامع محلی و شهری در حل این مسائل است. برای نمونه شهرداری مشهد ازنظر قانونی نمی‌تواند داخل روستا‌های محدوده حریم شهر اقدامی انجام دهد، اما با مشارکت روستاییان و دهیاران، بسیاری از معضلات روستا‌های چسبیده به حریم را رفع کردیم. تعداد این روستا‌ها کم نیست و طبق آمار ۱۲۰ روستا در محدوده حریم مشهد قرار دارد که جمعیت آن حدود ۲۰۰ هزار نفر است. ۶ روستای بیشتر از ۵ هزار نفر نیز در حریم مشهد قرار دارد که از نظر قانونی حد نصاب تشکیل یک شهر است. این روستا‌ها مشکلات خاص خود را دارند و معضلات آن به مشهد هم مربوط است؛ زیرا حاشیه‌نشینی واقعی در این اراضی رخ داده است و بسیاری از مناطقی که حاشیه‌نشین شناخته می‌شوند، به این اندازه مشکل ندارند.
ضمن اینکه، حاشیه مشهد در محدوده حریم شهر از نظر زیستی، مشکلات مختلف اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی دارد و امکان هماهنگی در این مناطق سخت است. بیشتر این افراد بیکار یا مهاجر هستند. در جست‌وجوی کار مدام در رفت‌وآمد به شهر هستند و درواقع سکونتگاه‌های آن‌ها در حریم مشهد بیشتر نقش خوابگاهی پیدا کرده است.
ممکن است این ۱۲۰ روستای چسبیده به حریم مشهد با گسترده‌شدن، حاشیه‌نشینی‌های جدیدی را به مشهد اضافه کنند؟ این مشکل در سال‌های گذشته وجود داشته و بسیاری از مناطق حاشیه شهر، روستا‌های مجاور بوده‌اند که به مشهد وصل شده‌اند.
در گذشته این مسئله اتفاق افتاده، به‌طوری‌که حریم قبلی مشهد ۳۴ هزار هکتار بوده و حالا به ۸۶ هزار هکتار رسیده است. اما براساس طرح جامعه سوم مشهد که در تاریخ ۳ تیر ۹۵ ابلاغ شده و مبنای کار است، حریم مشهد به‌طور دقیق به‌جز مرز‌های غربی شهر مشخص است. اگر روزی قرار بر توسعه باشد قطعا باید اسناد بالادستی را درنظر گرفت.
مشکل دیگر در حریم مشهد، فعالیت مشاغل آلاینده و حتی واحد‌های غیرمجاز صنفی است. مدیریت حریم مشهد برای رفع این مشکل چه اقداماتی انجام داده است؟
اقدام اول ما شناسایی این مشاغل و واحد‌ها در محدوده حریم مشهد بوده و به‌طور نسبی اطلاعات جمع‌آوری شده است. اعلام کرده‌ایم که اگر مشاغل مختلف آلاینده در حریم شهر در طرح سامان‌دهی مشاغل مزاحم شهری مدیریت شهری مشارکت کنند، وضعیت آن‌ها سامان خواهد یافت و مدیریت شهری از آن‌ها حمایت می‌کند. تسهیلاتی برای جابه‌جایی این مشاغل درنظر گرفته شده است.
یکی از اصناف غیرمجاز در محدوده حریم مشهد، بهره‌برداران غیرمجاز از معادن هستند. وضعیت معادن در حریم مشهد چگونه است و آیا مدیریت حریم، سازوکار قانونی دارد تا به سامان‌دهی یا جلوگیری از فعالیت مشاغل غیرمجاز در حریم شهر بپردازد؟
در گذشته، تعداد معادن غیرمجاز خیلی زیاد بود، اما با پیگیری‌های شورای حفظ حقوق بیت‌المال بسیاری از این معادن غیرمجاز تعطیل شدند. اکنون ۱۱ معدن گرانیت و ۱۴ معدن شن و ماسه در حریم مشهد فعالیت می‌کنند. برای برخورد با معادن غیرمجاز هم شهرداری به‌تن‌هایی نمی‌تواند ورود پیدا کند و در شورای حفظ حقوق بیت‌المال دراین‌باره تصمیم‌گیری می‌شود.
باتوجه‌به درخواست‌های فراوان فعالان و شهروندان محترم منتظریم تا دیگر معادن نیز در حریم مشهد تعیین تکلیف شوند. این معادن در آلودگی هوای مشهد نیز تأثیر می‌گذارند؛ باد غالب شهر از سمت جنوب شرق به شمال غرب مشهد است و این مسیر وزش باد، آلودگی‌ها را از سر شهر کم می‌کند؛ لذا باید تمرکز معادن از این مناطق که گردوغبار تولید می‌کنند، در بخش جنوب شرق محدوده حریم مشهد محدود شود تا آلودگی غباری کمتری روانه آسمان شهر شود.
وضعیت کوره‌های آجرپزی چطور؟ در حریم مشهد چه تعداد کوره روشن و خاموش وجود دارد؟
بیش از ۲۰۰ کوره دارای مجوز در حریم مشهد وجود دارد که از این تعداد ۴۲ کوره فعال و بقیه خاموش‌اند. به‌جرئت می‌گویم که اولویت شهرداری مشهد، برخلاف رویه مربوط‌به باغویلاسازی، حمایت از احیای این فضا‌ها درقالب سامان‌دهی مشاغل مزاحم صنعتی، فضا‌های گردشگری و دیگر کاربری‌هاست.
مدیریت حریم مشهد چقدر برای حریم شهر بودجه اختصاص داده است؟ برای سامان‌دادن به اوضاع حریم مشهد و حفاظت از آن قطعا وجود اعتبارات کافی نقش دارد.
در یک‌سال گذشته، درمجموع ۲۱۷ میلیارد تومان در حریم مشهد هزینه شده است؛ این درحالی است که مدیریت شهری مشهد، درآمد زیادی از حریم مشهد ندارد.
به طور خاص اشاره بفرمایید مدیریت شهری در حریم مشهد چه اقداماتی برای سامان‌دادن به این محدوده انجام داده است.
مدیریت شهری در محدوده حریم مشهد و روستا‌های مجاور، خدمات آتش‌نشانی ارائه می‌کند و در حوادث آتش‌سوزی و دیگر حوادثی که مربوط به خدمات‌رسانی آتش‌نشانی است، از نزدیک‌ترین ایستگاه‌ها به حریم، نیرو اعزام می‌شود.
چند پارک بزرگ در حریم مشهد راه‌اندازی شده و مدیریت شهری درحال ارتقای این پارک‌هاست تا شهروندان در حریم شهر به نقاط تفرجگاهی طبیعی دسترسی داشته باشند. کوه‌پارک و هفت‌حوض در ضلع جنوبی حریم مشهد و پروژه سامان‌دهی و پاک‌سازی کشف‌رود در ضلع شمالی حریم شهر نمونه آن است. درواقع محدوده کشف‌رود در حریم مشهد را هم به‌عنوان منطقه تفرجگاهی طبیعی درنظر گرفته‌ایم و درحال آماده‌سازی است تا بتواند نقش منطقه طبیعی و تفرجگاهی را نیز برای شهروندان شمال مشهد داشته باشد. مدیریت شهری از سال ۹۳ تاکنون برای کمربند‌های سبز در شمال و جنوب حریم مشهد، ۱۸۵ میلیارد تومان هزینه کرده است.
همچنین برای راه‌های خارج از محدوده شهری و ایمن‌سازی کال‌ها در سال گذشته اقدامات بزرگی صورت گرفته است. اقدامات مشترکی هم با کمک دهیاران انجام شده است؛ ازجمله اینکه با هدف زیباسازی، بیش از هزار و ۵۰۰ نهال برای درخت‌کاری دراختیار روستاییان چسبیده به حریم قرار گرفت. مسئولیت آسفالت جاده‌های روستایی واقع در حریم مشهد را مدیریت شهری برعهده گرفته است و تاکنون بخش زیادی از این جاده‌ها ازجمله جاده بهشت رضوان و جاده جمعه‌بازار شهید‌شوشتری آسفالت شده‌اند.
اولین بازار عرضه مستقیم کالا‌های روستایی و محصولات تولیدی روستاییان چسبیده به حریم مشهد را در این محدوده راه‌اندازی کردیم تا کسبوکار و اقتصاد روستا‌های بخش حریم مشهد تقویت شود.
درزمینه حمل‌ونقل روستا‌های چسبیده به حریم مشهد، یک خط اتوبوس از روستای صیدآباد در محدوده حریم تا پایانه معراج راه‌اندازی شده است. مدیریت شهری آمادگی دارد که اگر دیگر روستا‌های محدوده حریم مشهد شرایط راه‌اندازی خط اتوبوس را داشتند، خطوط اتوبوس گسترش یابد. این کار نیازمند آن است که روستاییان به شهرداری درخواست بدهند.
۸۶۰۰۰ هکتار
کل حریم مشهد
۱۸۰۰۰ هکتار
میزان حریم اختلافی مشهد با طرقبه و شاندیز
۲۰ درصد
مرز اختلافی مشهد با طرقبه و شاندیز
۲۳۰۰۰
تعداد باغ‌ویلا‌ها در حریم مشهد
۲۰۰
تعداد کوره‌های آجرپزی در حریم
۲۴
مجموع معادن گرانیت و شن و ماسه
۱۲۰
تعداد روستا‌های محدوده حریم مشهد
۲۰۰ هزار نفر
جمعیت ساکن در محدوده حریم