در نوشتار پیش‌رو با حسین تهرانی، ناتاشا محرم‌زاده و علی صنعوی، از شناخته‌شده‌ترین مترجمان مشهدی، درباره تازه‌ترین کار‌هایی که در دست دارند صحبت کردیم.
سمیرا شاهیان | شهرآرانیوز - آن‌هایی که ادبیات غرب را دنبال می‌کنند، معمولا در جست‌وجوی نام مترجمانی هستند که ترجمه‌ای پایبند به متن اصلی ارائه کنند. متنی روان که بتواند آن‌ها را علاقه‌مند به خواندن آن کتاب کند. اما همیشه ترجمه فقط، برگرداندن متنی از زبان مبدا به زبان مقصد معنی نمی‌شود، بلکه برخی مترجمان با انتخاب آثار ارزشمندِ نویسندگان دیگر کشور‌ها سعی در شناساندن یک نویسنده معاصر یا تهیه مجموعه‌هایی دارند که جای خالی آن در حیطه‌های مختلف داستان، روان‌شناسی و ... احساس می‌شود.
برخی مترجمان تمرکزشان را بر یک زبان خاص و یک کتاب ترجمه نشده می‌گذارند و باور دارند نباید سراغ کتاب‌هایی رفت که از آن ده، دوازده نمونه در بازار نشر و کتاب یافت می‌شود. عده‌ای نیز با سابقه‌ای که در پژوهش‌ها و مطالعات قبلی‌شان داشتند، وارد عرصه ترجمه مجموعه‌های تخصصی از زبان انگلیسی به زبان فارسی می‌شوند.
در نوشتار پیش‌رو با چند مترجم شناخته شده مشهدی صحبت کردیم که کار هرکدامشان در یکی از دو دسته‌ای که برشمردیم جای می‌گیرد. همچنین با آن‌ها از تازه‌ترین کار‌هایی که در دست دارند نیز صحبت کردیم.
چند ترجمه آماده، یک اثر در دست ترجمه
حسین تهرانی، مترجم آثار نویسندگان آلمانی‌زبانی، چون فردریک بکمن و دیوید زافیر، در ابتدا به کار‌هایی که قرار است از او به‌زودی منتشر شود، می‌پردازد و آن‌ها را به دو دسته ترجمه‌های تمام شده و در دست اقدام تقسیم می‌کند.
این مترجم که تقریبا دو دهه است در مشهد زندگی می‌کند، می‌گوید: تازه‌ترین کاری که ترجمه کردم، کتابی از ماریانا لِکی از نویسندگان تقریبا ناشناخته در ایران است که اثرش محبوب‌ترین رمان سال ۲۰۱۷ آلمان معرفی شده. این نویسنده جوان در آلمان شهرت زیادی دارد و عنوان اصلی کتابش «تمام آنچه از اینجا می‌توانید ببینید» است. اکنون، ترجمه این اثر تمام شده و در مرحله تایپ است. اما سه کار آماده دارم که به‌زودی و شاید به فاصله یکی، دو روز منتشر شود؛ کتاب «تقریبا نابغه»، اثر بِنِدیکت ولس را نشر ققنوس آماده کرده است. دو سال پیش از همین نویسنده، کتاب «پایان تنهایی» را ترجمه کردم که خوشبختانه استقبال خوبی از آن شد. کتاب آماده دیگر که نشر چشمه قرار است آن را منتشر کند، «درخت مار» و دیگر اثری که ترجمه کرده‌ام که احتمالا اوایل هفته آینده نشر مروارید روانه بازار می‌کند «در خانه بمانید» از رناته برگمان است.
او درباره «در خانه بمانید» توضیح می‌دهد: این کتاب طنز درباره کرونا و رناته برگمان، نویسنده آلمانی هشتاد ساله نوشته است. او خاطرات خودش از این روز‌ها را نوشته و توصیه می‌کند در ایام کرونا چه کار کنیم. از این نویسنده قبلا یک کتاب به نام «شیرین نیستم، فقط قند دارم» را نیز ترجمه کرده بودم. کتاب «در خانه بمانید» کم‌قطر، حدود ۹۰ صفحه، است که هفت، هشت ماه پیش وارد بازار کتاب آلمان شد و مناسبِ روز‌هایی است که اکنون سپری می‌کنیم. همچنین یک کتاب دیگر آماده دارم، اما ازآنجا که خیلی از انتشاراتی‌ها به علت کرونا عنوان‌های چاپی خود را محدود کرده‌اند، فکر می‌کنم در دی امسال منتشر شود.
با ترجمه‌هایم، معرف نویسندگان بودم
مترجم آثار نویسندگان آلمانی‌زبان که در کارنامه کاری‌اش ترجمه کتاب معروف «مردی به نام اوه» را دارد، درباره انتخاب کارهایش می‌گوید: بیشتر آثار نویسندگانی را برای ترجمه انتخاب می‌کنم که در بازار ایران موجود نباشد. تقریبا ۹۰ درصد کتاب‌هایی که من برای برگرداندن به زبان فارسی انتخاب کردم، آثار نویسندگانی بوده که در ایران ناشناخته بودند و خودم معرفشان شدم.
مترجم آثار فردریک بکمن براین باور است باید به سراغ آثاری رفت که ترجمه‌ای از آن در بازار نیست و می‌گوید: هرچند به دلیل پویایی زبان فارسی، گاهی تکرار ترجمه‌های خوب نیز ضروری است، اما از هر کتابِ نویسندگان قدیمی آلمان، ده‌ها نفر ترجمه کرده‌اند و از این رو، ترجمه دوبارۀ کتاب‌هایی که قبلا ترجمه شده دیگر لطفی ندارد. نویسندگانی مثل هاینریش بُل را همه می‌شناسند در حالی که تعداد نویسندگان نسل جوان آلمان که کار‌های بسیار قوی با اعتبار بین‌المللی دارند و برنده چندین جایزه ادبی هستند را کسی نمی‌شناسد. به نظر من، اینکه نویسندگان آلمان در ایران شناخته شده نیستند، شاید ناشی از کم‌همتی همکاران مترجم باشد. ترجمه ادبیات آلمان در ایران از دهه ۵۰ و ۶۰ دیگر متوقف شد.
تهرانی به اهمیت نظر خوانندگان آلمانی‌زبان در انتخاب اثری که می‌خواهد آن را ترجمه کند اشاره و بیان می‌کند: قبل از اینکه کاری را انتخاب کنم درباره سابقه نویسنده می‌خوانم و نظر خوانندگان آثار آن نویسنده در آلمان را بررسی می‌کنم. اتفاقا اثر تازه‌ای که چند صفحه از ترجمه‌اش را آغاز کرده‌ام را در دست دارم. چون نام‌های آلمانی عجیب و غریب است، نام کتاب را نمی‌گویم، اما کتابی است که با خواندن نظر خوانندگان آلمانی‌زبان به جمع‌بندی رسیدم هیجان‌انگیز و مناسب ترجمه است.
سرپرستی «مجموعه مفاهیم روانکاوی»
ناتاشا محرم‌زاده را بیشتر با داستان‌نویسی و نمایشنامه‌نویسی می‌شناسند و از او مجموعه داستان‌هایی به نام «ساعت از مرگ گذشت»، نشر فرهنگ ایلیا و «برای پیرهنت می‌میرند»، نشر ققنوس و نمایشنامه «دیوار» از انتشارات بویتمار منتشر شده و نمایش‌های مختلفی در سراسر کشور به روی صحنه رفته است. او مشهدی، اما بزرگ‌شده لاهیجان است. محرم‌زاده حدود یک سال است که به عنوان دبیر «مجموعه مفاهیم روانکاوی» با نشر نگاه همکاری می‌کند.
دبیر بخش «مجموعه مفاهیم روانکاوی» با اشاره به موضوع دانشنامه مقطع دکتری‌اش در رشتۀ پژوهش هنر که با رویکرد روانکاوی بوده است درباره فعالیت یک‌ساله‌اش در این مجموعه بیان می‌کند: تعدادی نویسندۀ بریتانیایی که خوشبختانه همگی روانکاو هستند و در این حوزه تجارب بالینی متعدد داشته‌اند، به زبانی بسیار ساده، درصدد انتقال مفاهیم روانکاوی به جامعۀ انگلیسی‌زبان برآمده‌اند که به‌تدریج از سال ۲۰۰۱ میلادی منتشر شده است. آقای کریمخانی دبیر فنی انتشارات نگاه که احساس کرد ضرورت معرفی این مفاهیم در جامعۀ ما هم نیاز است، مسئولیت دبیری این مجموعه را به من سپرد و بدین ترتیب این کتاب‌ها به مترجمان مختلف سپرده و کار ترجمه آن آغاز شد.
او با اشاره به تمایز این مجموعه با دیگر کارها، می‌گوید: فکر نمی‌کنم قبلاً در زبان فارسی مجموعه‌ای چنین جامع در حوزۀ مفاهیم روانکاوی موجود بوده باشد به هرحال ما نیز سعی کرده‌ایم جنبه آموزشی مجموعه را حفظ و چه‌بسا تقویت کنیم و با افزودن پانویس‌ها و ارجاعاتی که از هر جلد به جلد دیگر داده‌ایم، در واقع از درِ گفتگو با مخاطب تازه‌وارد برآمدیم و سعی کردیم در حد وسع نقشۀ راهی هم برای مطالعاتش ترسیم کنیم.
این پژوهشگر حوزه هنر و روانکاوی درباره جزئیات کار می‌گوید: نویسنده‌های این مجموعه بیشتر متأثر از نظریۀ «روابط ابژه‌ای» ملانی کلاین هستند و نحوۀ برخوردشان با موارد بالینی نشان می‌دهد که این نظریه برخلاف انتقاد‌هایی که به آن وارد شده همچنان طرفداران پرو‌پاقرص خود را دارد. از دیگرسو برخی نویسندگان هم انتقاد‌های جدی به نظریات کلاین داشته‌اند که نشان می‌دهد نظریات روانکاوی لکانی حتی تا قلب بریتانیا نیز نفوذ کرده است. این مجموعه، فضایی فراهم می‌کند که هم تازه‌واردان با مفاهیم اساسی روانکاوی آشنا شوند و هم آن‌ها که با روانکاوی آشنایی قبلی دارند با اتخاذ نگاهی تطبیقی، با امکانات و محدودیت‌های روانکاوی معاصر بریتانیا آشنا شوند.
به گفته دبیر بخش ترجمه «مجموعه مفاهیم روانکاوی» تاکنون ۱۱ جلد از این مجموعه منتشر شده است. او با اشاره به استقبال مخاطبان می‌گوید: تعداد مجلد‌های چاپ شده تاکنون به چاپ سوم رسیده است. استقبال مخاطبان خیلی خوب بود طوری که ما واقعاً انتظارش را نداشتیم و دلگرم شدیم.
«مجموعه مفاهیم روانکاوی» به دبیری ناتاشا محرم‌زاده از پنج ماه پیش از سوی انتشارات نگاه روانه بازار شده است. این انتشارات همچنان چندین جلد دیگر نیز در دست ترجمه و انتشار دارد.
ترجمه، پیشنهاد خوانش است
علی صنعوی، مترجم چهارگانه «گورستان کتاب‌های فراموش‌شده» اکنون مشغول کامل‌کردن جلد سوم این مجموعه به نام «زندانی آسمان» است، اما از آنجا که شغل اصلی او مهندسی راه و ساختمان است، می‌گوید همین موضوع سرعت او در ترجمه را پایین می‌آورد.
چهارگانه «گورستان کتاب‌های فراموش‌شده» اثر کارلوس روئیس سافون، نویسنده اسپانیایی تازه درگذشته است که مخاطب با خواندن آن به بارسلونِ دهه ۱۹۲۰ میلادی سفر می‌کند. مردی جوان می‌خواهد از راه نوشتن، روزگارش را بگذراند. صنعوی درباره این اثر می‌گوید: مجموعه «گورستان کتاب‌های فراموش شده» کتابی است درباره کتاب. این رمان پیوند زیادی با ارتباطات اجتماعی زمان فرانکو دارد و نقد اجتماعی‌سیاسی است. جنگ داخلی اسپانیا در این رمان چهارجلدی نقش زیادی دارد به طوری که منشأ اصلی خیلی از حوادثی که در آن اتفاق می‌افتد، دوران جنگ است.
صنعوی درباره نویسنده این رمان اسپانیایی چهارجلدی بیان می‌کند: کارلوس روئیس سافون در قالب داستان مهیج و ماجراجویانه، فضای جذابی را ایجاد می‌کند که در آن حرف‌های فلسفی نیز می‌گوید. من کمتر مخاطبی را دیده‌ام که این رمان را دست بگیرد و نخواهد ادامه بدهد. به نظر من بزرگ‌ترین نویسندگان امروز اروپا نیز نویسندگان اسپانیایی هستند، اما متأسفانه تعداد زیادشان ناشناخته مانده‌اند. البته برای من که جدی، ترجمه را دنبال می‌کنم خوشحال‌کننده است، زیرا می‌توانم با ترجمه‌هایم نویسندگان اسپانیایی را به خوانندگان فارسی زبان معرفی کنم.
چهارگانه «گورستان کتاب‌های فراموش شده» تاکنون دو جلدش به ترتیب به نام‌های «سایه باد» و «بازی فرشته» از سوی نشر نیماژ منتشر شده است که جلد نخست به چاپ نهم و جلد دوم به چاپ سوم رسیده است.
این رمان اسپانیایی قرار بود در ۴ جلد منتشر شود، اما صنعوی می‌گوید: جلد چهارم رمان، قطور است و به همین دلیل امکان دارد مجبور باشیم جلد آخر را در دو کتاب منتشر کنیم.
صنعوی، ادبیات اسپانیایی را از زبان انگلیسی به فارسی برگردان می‌کند به همین دلیل ممکن است از آثاری که او برای ترجمه انتخاب می‌کند، نمونه‌های دیگری در بازار موجود باشد یا منتشر شود. با این حال او براین باور است: جلد اول همین مجموعه را چند ناشر دیگر و یکی هم‌زمان با انتشار ترجمه خودم، منتشر کرده‌اند، اما من آن ترجمه‌ها را با کار خودم مقایسه نکرده‌ام. به نظر من هر ترجمه‌ای یک پیشنهاد خوانش است؛ مترجم می‌گوید، چون من دوست داشتم متن را این‌گونه بخوانم، به خواننده نیز پیشنهاد می‌دهم چنین خوانشی داشته باشد؛ حال اینکه سلیقه خواننده چه باشد بستگی به کارِ مترجم دارد که پیشنهاد جذابی ارائه کرده یا نه.
او درباره انتخاب متن نیز بیان می‌کند: دراین‌باره دلهره همیشه هست؛ انتخاب کردن متن خیلی سخت است. اگر مترجم، انتخاب خودش را داشته باشد ممکن است جمعیت کتابخوان، دغدغه او را نپسندند، همچنین اگر همسو با جمعیت کتابخوان، کتابی را انتخاب کند از خودش دور می‌شود؛ بنابراین انتخاب کتاب برای مترجم کار سختی است و کم پیش می‌آید این دو با هم جور شوند و کتاب هم برای مترجم و هم خوانندگان جذاب باشد.
این مترجم فعال درباره علاقه‌اش به ادبیات اسپانیانی می‌گوید: از دوازده سالگی که رمان دُن‌کیشوت را خواندم ارتباط عجیبی با ادبیات اسپانیایی برقرار کردم، شاید اگر فرصتی بود دنبال فراگیری زبان اسپانیایی می‌رفتم. رمان «گورستان کتاب‌های فراموش‌شده» را از زبان انگلیسی به فارسی ترجمه کردم، اما به خاطر حساسیتی که دارم خیلی از بخش‌ها را با متن اسپانیایی مطابقت می‌دهم و هرجا که دخل و تصرفی شده آن را به زبان اسپانیایی برمی‌گردانم. خوشبختانه از طریق اینترنت نیز می‌توانم از اسپانیایی‌زبان‌ها کمک بگیرم.
صنعوی باور دارد: ادبیات داستانی اول باید داستان‌گوی خوب باشد و در درجه دوم خوراک‌های دیگر اعم از اطلاعات تاریخی و فلسفی به خواننده بدهد.
او می‌گوید: شیوع کرونا باعث شد ۷۰ درصد از جلد سوم رمانِ «گورستان کتاب‌های فراموش‌شده» را پیش ببرم و خواندن جلد چهارم را نیز شروع کنم. چند کتاب از نویسندگان اسپانیایی کمتر دیده شده در ایران که فکر می‌کنم چاپ شدن کارهایشان برای خوانندگان جذابیت بالایی را دارد نیز انتخاب کرده‌ام که به امید خدا بعد از پایان این مجموعه، ترجمه‌شان را آغاز می‌کنم.