سید محمدرضا هاشمی | شهرآرانیوز؛ در طول تاریخ بوده‌اند فرهیختگانی که بدون در نظر داشتن جغرافیا به انسانیت خدمت کرده‌اند. هر چند در میان نخبگان افغانستانی، نام‌های بی‌شماری را می‌توان ذکر کرد،اما با شماری از آن‌ها آشنا شوید.
دامنه حضور شخصیت های برجسته افغانستانی فقط به این دوران و مهاجرت های چند دهه گذشته محدود نمی شود و شاید بتوان از گوهرشاد بیگم به عنوان معروف ترین و شاخص ترین این چهره ها یاد کرد که علاوه بر خدمات بی شمارش، یادگارهای بی نظیری از او در مشهد باقی مانده است. گوهرشاد بیگم (۷۸۰ تا ۸۶۱قمری) ابتدا همراه با برادرش، امیر قره یوسف، وزیر دربار تیموریان، در هرات به سر می برد و نقش مهمی در تاریخ اوایل دوره تیموری داشت. او در سیاست دستی داشت و همراه با همسرش، چند بنای مذهبی و همگانی ساخت. مسجد گوهرشاد در مشهد و ساخت چند مدرسه و خانقاه در شهر هرات افغانستان از مشهورترین یادگارهای اوست. همچنین با حمایت این بانو بود که زبان فارسی و فرهنگ ایرانی با عنوان عنصری اصلی در دربار تیموریان ارتقا یافت و به عنوان میراثی ماندگار به نسل‌های بعدی رسید. آرامگاه او اکنون در شهر هرات است.
نمایی از مقبره گوهرشاد بیگم در شهر هرات
محمداعظم رهنورد زریاب (۱۳۲۳ تا ۱۳۹۹ خورشیدی) از پرکارترین نویسنده های افغانستان در چند دهه گذشته بود. او در یکی از سخنرانی هایش در تهران چنین گفته است: «من مرهون و مدیون و بدهکار همه نویسندگان بزرگ جهان، پژوهشگران جهان و نظریه پردازان بزرگ جهان هستم. دراین میان نقش نویسندگان و پژوهشگران به ویژه مترجمان ایرانی سخت برجسته است.»
خلیل ا... خلیلی مشهور به استاد خلیلی (۱۲۸۶ تا ۱۳۶۶خورشیدی) شاعر فارسی گوی معاصر افغانستان است. وی در مجموع ۶۲ اثر منظوم و منثور در عرصه های مختلف هنر، ادب، سیاست، فلسفه و عرفان دارد که در داخل و خارج از افغانستان چاپ شده است.
عبدالقهار عاصی (۱۳۳۵ تا ۱۳۷۳خورشیدی) از شاعران نسل نوین افغانستان در دهه ۶۰ و ۷۰ خورشیدی بود. شعر‌های او به موضوع‌های افغانستان و عشق می‌پردازد. او دهه ۷۰ با خانواده اش به ایران مهاجرت کرد و در مشهد اقامت گزید. عاصی در ایران برای ایجاد ارتباط میان شاعران مهاجر و مقیم آن کشور کوشید و آثاری تألیف کرد. اما پس از مدت کوتاهی به کابل بازگشت.
نجیب مایل هروی، متولد ۱۳۲۹خورشیدی در هرات، محقق عرفان و ادبیات فارسی است که از سال۱۳۵۰ در ایران زندگی می کند. نجیب با نهادهای مختلفی چون کتابخانه مجلس، بنیاد موقوفات محمود افشار و دائرةالمعارف بزرگ اسلامی همکاری داشته و مقالاتی را نیز در دانشنامه مرکز دائرةالمعارف اسلامی نگاشته است. از این چهره علمی تاکنون تألیفات بسیاری مانند «تاریخ نسخه پردازی و تصحیح انتقادی نسخه های خطی»، «کتاب آرایی در تمدن اسلامی»، «ندر غزل خویش نهان خواهم گشتن: سماع نامه های فارسی» و «خاصیت آینگی: نقد حال و گزیده آثار فارسی عین القضات همدانی» چاپ و منتشر شده است.
محمدسرور مولایی، متولد ۱۳۲۴خورشیدی در شهر غزنی است. او پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی و اصالتش افغانستانی است و در سال۱۳۵۵ از دانشگاه تهران دکترای ادبیات فارسی گرفته است. مولایی نیز تاکنون آثار ارزشمندی در قلمرو زبان و ادب فارسی و تاریخ و فرهنگ ایران نگاشته یا تصحیح و ویرایش کرده است.
افغانستانی ها پیش از مدافعان حرم نیز شهدای بسیاری را در جنگ تحمیلی ایران و عراق، فدای این دیار کهن کرده اند که «نسیم» یکی از آن هاست. او دیگر زنده نیست اما نامش تا ابد در کنار بسیاری دیگر از شهدای جنگ تحمیلی ایران زنده است. نسیم افغانی، فرزند میرزامحمد، سی ویک ساله به شماره پلاک CG519_396 اعزامی از لشکر 5نصر خراسان در منطقه عملیاتی والفجر یک (فکه) بود که پیکرش پس از سال ها در خردادماه ۱۳۹۹ تفحص و شناسایی شد.
محمدنسیم خوشنواز، فرزند مرحوم «محمدرحیم خوشنواز»، استاد چیره دست موسیقی افغانستان است. این هنرمند رباب نواز افغانستانی از هفت سالگی به مشهد آمده است و تاکنون در این شهر زندگی می کند. او نقش مهمی در آشنایی مردم ایران و دیگر کشورهای جهان با موسیقی افغانستان داشته است.
دکتر احمدشاه فرهت متولد اول شهریورماه ۱۳۳۷ در شهر «قندهار» افغانستان است. او اوایل دهه ۶۰ به ایران آمد و سال هاست که ساکن مشهد است. دکتر فرهت فوق تخصص کودکان دارد و نیز «استادیار گروه کودکان دانشگاه علوم پزشکی مشهد» و «معاون تحقیقات مرکز تحقیقاتی نوزادان دانشگاه علوم پزشکی مشهد» است.