یک مقام سازمان ملل: بسیاری از مهاجران افغانستانی جایی برای بازگشت ندارند طالبان به طرح اسرائیل برای اشغال کامل غزه واکنش نشان داد ۵ روز مانده به اربعین حسینی | زائرین افغانستانی همچنان منتظر صدور ویزا قیمت امروز افغانی به دینار عراق (شنبه، ۱۸ مرداد ۱۴۰۴) قیمت امروز پول افغانی (شنبه ۱۸ مرداد ۱۴۰۴) تمجدید روحانی اهل‌سنت افغانستان از موشک خیبر + فیلم پرچم افغانستان زیر گنبد نجف | روایتی از روح‌الله صالحی، زائر افغانستانی‌تبار مقیم ایران قیمت امروز دینار عراق به افغانی (پنجشنبه، ۱۶ مرداد ۱۴۰۴) قیمت امروز پول افغانی (پنجشنبه ۱۶ مرداد ۱۴۰۴) سفارت ایران در کابل شرط وثیقه ۵۰۰ دلاری برای زائران افغانستانی اربعین را برداشت مهاجران افغانستانی دارای برگه سرشماری می‌توانند برای پیاده‌روی اربعین به عراق بروند (۱۵ مرداد ۱۴۰۴) + فیلم فیلم | تب والیبال در ولایت میدان وردک افغانستان شرایط ثبت نام دانش آموزان اتباع در مدارس تهران اعلام شد (۱۵ مرداد ۱۴۰۴) + فیلم قیمت امروز پول افغانی (چهارشنبه ۱۵ مرداد ۱۴۰۴) قیمت امروز افغانی به دینار عراق (چهارشنبه، ۱۵ مرداد ۱۴۰۴) مشکلات زائران افغانستانی اربعین برای سفر به ایران و رسیدن به عراق استقبال طالبان از راه‌اندازی دفتر «توسعه پایدار» سازمان ملل در آسیای مرکزی آمریکا اجازه سفر امیرخان متقی به اسلام‌آباد را نداد قیمت امروز افغانی افغانستان (سه‌شنبه، ۱۴ مرداد ۱۴۰۴) بقائی: تصمیم‌گیری درباره به رسمیت شناختن طالبان براساس «منافع ملی» خواهد بود نماینده مردم مشهد در مجلس: تعارض منافع سبب عدم رسیدگی به موضوع اتباع شده است
سرخط خبرها

تنهاییِ عبرت‌انگیز ِحکیم

  • کد خبر: ۶۷۴۱۲
  • ۲۷ ارديبهشت ۱۴۰۰ - ۱۰:۵۰
تنهاییِ عبرت‌انگیز ِحکیم
سید ابوطالب مظفری - پژوهشگر و منتقد ادبی افغانستانی

حکیم توس در میان شاعران زبان فارسی از جهات بسیاری بی‌همال است، ازجمله در تنهایی. شاید بتوان اندکی ناصرخسرو قبادیانی را به او مانند کرد، اما نه در همه جهات. به قول سهراب سپهری باید گفت که چه اندازه تنهایی او بزرگ است. اشاره به سه ساحت از این تنهایی بشکوه، موضوع این یادداشت کوتاه است.

 

الف.حافظ وقتی به ساختار جادویی غزلش دست یافت، دست‌کم شش قرن، غزل قبل از خودش را پشت سر داشت. بنابراین او در یک مسیر آماده و روشن قدم می‌زد. این وضعیت بیشتر شاعران بزرگ ما را شامل می‌شود. دشوار است تو در بنایی که قصد برافراختن آن را داری، هم مصالح کار را گرد‌آوری، هم نقشه بنا را بکشی و هم ساختمان آن را برآوری. این مهمی بود که حکیم فردوسی در خلق شاهنامه تجربه کرد. گفته شده است که قبل از ایشان شاعرانی چه به نثر و چه به نظم و از جمله دقیقی در ژانر حماسه داستان‌هایی ساخته و پرداخته بوده‌اند، ولی همه می‌دانیم که بسیاری از این‌ها اقبال ماندگاری نیافت و آنچه از منظومه دقیقی ماند، چه از جنبه صورت و چه ماده کار، نمی‌توانست الگوی درخوری برای فردوسی باشد تا با تکیه بر تجربه‌های زبانی، ساختاری و فکری ایشان حرکت کند.

 

از این گذشته، این‌ها با اندک فاصله زمانی در شمار معاصران شاعر به حساب می‌آمدند و از جنبه‌های مختلف هنری نمی‌توانسته‌اند چشم‌اندازی برای فردوسی ترسیم کنند. بنابراین فردوسی در ریختن بنای بزرگ شاهنامه شاعری تنهاست. چه مایه شجاعت و قدرت می‌طلبد که کسی به چنین قمار بزرگی دست یازد؟ قماری که در آن نه‌تنها همه دارایی، بلکه عمرش را نیز دربازد.

 

ب. بعد دیگر و مهم‌تر تنهایی فردوسی دوره‌ و عصری است که به سرایش شاهنامه اهتمام می‌ورزد. دورانی که همه به انحای مختلف، به کیش جدید تقرب می‌جویند و تظاهر می‌کنند. سعی قدرت‌های محلی و دانشمندان بر این است که راهی برای نزدیک‌شدن به دستگاه خلافت عباسی پیدا کنند. حتی گردن‌کشانی چون محمود غزنوی نیز از این تلاش بی‌نیاز نیستند. در چنین زمان و زمانه‌‌ای دهقانی در توس بر خلاف گفتمان رایج زمانه، به راهی کاملا متفاوت و شبهه‌انگیز می‌رود و تن به تهمت‌های گوناگون می‌سپارد تا جهان آرمانی خودش را بسازد.

 

همه خطرها و بی‌مهری‌ها را به جان می‌خرد، اما دست از هدفش برنمی‌دارد. هرکس که اندکی با روح این کار آشنایی داشته باشد، می‌فهمد که شاهنامه حکیم توس برکنار از مفاهیم توحیدی و اخلاقی آن که با دین اسلام هم‌آوایی دارد، از لحاظ درون‌مایه و ساخت و پرداخت در مقابل هژمونی بود که سال‌های سال به نام خلافت اسلامی در سرزمین بزرگ ایران سایه گسترده بود. این شاهان دادگر و این قهرمانان نستوه همگی الگوهای آرمانی بودند که در برابر سازوبرگ ساخته و پرداخته‌شده خلافت قد برمی‌افراشتند و آن‌ها را به چالش می‌کشیدند. و بسیار زیرک بود محمود غزنوی که به این لایه پنهان از شاهنامه وقوف یافت و نتوانست یا نخواست با چنین متنی همراه شود.

 

ج. وجه دیگر تنهایی فردوسی هم به وارثان ایشان برمی‌گردد. مردمانی دور از بزرگ‌اندیشی و گرفتار در چنبره کوته‌نگری و روزمرگی. فردوسی در شاهنامه کل جهان داد‌خواه و راست‌کردار را ایران می‌خواست در مقابل دیوان و ددان، اما ما...؟ حکیم در این جنبه نیز تنهایی عمیق دردناکی را تجربه می‌کند. پرداختن به این جنبه مجال بیشتری می‌طلبد.

 

این یادداشت در ویژه‌نامه «سرو هزار ساله» به مناسبت روز بزرگداشت حکیم ابولقاسم فردوسی منتشر شده است

گزارش خطا
ارسال نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
پربازدید
آخرین اخبار پربازدیدها چند رسانه ای عکس
{*Start Google Analytics Code*} <-- End Google Analytics Code -->