رئیس اداره راه آهن طالبان: هدف ما توسعه تجارت بین ایران و افغانستان است معاون استاندار خراسان رضوی: ما دوست روز‌های سخت افغانستان هستیم | دانشکده راه‌آهن در مشهد افتتاح خواهد شد کشف ۲۵۰ هزار تُن موادمخدر در مرز‌های افغانستان با ایران، طی یک سال گذشته چین رسماً کشته‌شدن شهروندان چینی در مرز افغانستان و تاجیکستان را تأیید کرد یاراحمدی: حضور افغان‌های غیرمجاز ارائه خدمات به اتباع مجاز را متأثر کرده است حامد کرزی خواستار یک ابتکار منطقه‌ای جهت حل مشکلات مردم افغانستان شد استاندار خراسان رضوی: مسیر ریلی خواف- هرات افغانستان را به آب‌های آزاد وصل می‌کند هیئت راه‌آهن افغانستان با استاندار خراسان رضوی دیدار کرد (۳۰ آبان ۱۴۰۳) تیم کریکت ۱۹ سال افغانستان در برابر پاکستان به میدان می‌رود (۳۰ آبان ۱۴۰۳) هیئت راه‌آهن افغانستان با هدف گفتگو درباره کریدور ریلی خواف-هرات وارد مشهد شد کاظمی قمی در کابل: ایران آماده گسترش همکاری‌ها با افغانستان است مشاور وزیر کشور: ایران سالانه ۵۰۰ هزار ویزا به اتباع افغانستانی می‌دهد مشاور وزیر راه: ایران آماده سرمایه‌گذاری ۶ میلیارد دلاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقل افغانستان است نماینده ویژه چین: ما به دنبال نفوذ در افغانستان نیستیم ویدئو | آخرین وضعیت طرح انسداد مرزهای شرق کشور با افغانستان سخنگوی وزارت خارجه: تعداد زندانیان محبوس افغانستانی در زندان‌های ایران زیاد است ۳۰۰ هکتار زمین کشاورزی در ولایت بلخ افغانستان زیر کشت زعفران نمایندگان بنیاد بیل گیتس با رئیس هلال‌احمر طالبان دیدار کردند کاظمی قمی: اولویت ما توسعه روابط ریلی ایران و افغانستان است ویدئو | کمک‌های مردم افغانستان به مردم مظلوم غزه معاون وزیر دادگستری: رفتار با مهاجران افغان توأم با احترام و متناسب با رأفت اسلامی است
سرخط خبرها

تنهاییِ عبرت‌انگیز ِحکیم

  • کد خبر: ۶۷۴۱۲
  • ۲۷ ارديبهشت ۱۴۰۰ - ۱۰:۵۰
تنهاییِ عبرت‌انگیز ِحکیم
سید ابوطالب مظفری - پژوهشگر و منتقد ادبی افغانستانی

حکیم توس در میان شاعران زبان فارسی از جهات بسیاری بی‌همال است، ازجمله در تنهایی. شاید بتوان اندکی ناصرخسرو قبادیانی را به او مانند کرد، اما نه در همه جهات. به قول سهراب سپهری باید گفت که چه اندازه تنهایی او بزرگ است. اشاره به سه ساحت از این تنهایی بشکوه، موضوع این یادداشت کوتاه است.

 

الف.حافظ وقتی به ساختار جادویی غزلش دست یافت، دست‌کم شش قرن، غزل قبل از خودش را پشت سر داشت. بنابراین او در یک مسیر آماده و روشن قدم می‌زد. این وضعیت بیشتر شاعران بزرگ ما را شامل می‌شود. دشوار است تو در بنایی که قصد برافراختن آن را داری، هم مصالح کار را گرد‌آوری، هم نقشه بنا را بکشی و هم ساختمان آن را برآوری. این مهمی بود که حکیم فردوسی در خلق شاهنامه تجربه کرد. گفته شده است که قبل از ایشان شاعرانی چه به نثر و چه به نظم و از جمله دقیقی در ژانر حماسه داستان‌هایی ساخته و پرداخته بوده‌اند، ولی همه می‌دانیم که بسیاری از این‌ها اقبال ماندگاری نیافت و آنچه از منظومه دقیقی ماند، چه از جنبه صورت و چه ماده کار، نمی‌توانست الگوی درخوری برای فردوسی باشد تا با تکیه بر تجربه‌های زبانی، ساختاری و فکری ایشان حرکت کند.

 

از این گذشته، این‌ها با اندک فاصله زمانی در شمار معاصران شاعر به حساب می‌آمدند و از جنبه‌های مختلف هنری نمی‌توانسته‌اند چشم‌اندازی برای فردوسی ترسیم کنند. بنابراین فردوسی در ریختن بنای بزرگ شاهنامه شاعری تنهاست. چه مایه شجاعت و قدرت می‌طلبد که کسی به چنین قمار بزرگی دست یازد؟ قماری که در آن نه‌تنها همه دارایی، بلکه عمرش را نیز دربازد.

 

ب. بعد دیگر و مهم‌تر تنهایی فردوسی دوره‌ و عصری است که به سرایش شاهنامه اهتمام می‌ورزد. دورانی که همه به انحای مختلف، به کیش جدید تقرب می‌جویند و تظاهر می‌کنند. سعی قدرت‌های محلی و دانشمندان بر این است که راهی برای نزدیک‌شدن به دستگاه خلافت عباسی پیدا کنند. حتی گردن‌کشانی چون محمود غزنوی نیز از این تلاش بی‌نیاز نیستند. در چنین زمان و زمانه‌‌ای دهقانی در توس بر خلاف گفتمان رایج زمانه، به راهی کاملا متفاوت و شبهه‌انگیز می‌رود و تن به تهمت‌های گوناگون می‌سپارد تا جهان آرمانی خودش را بسازد.

 

همه خطرها و بی‌مهری‌ها را به جان می‌خرد، اما دست از هدفش برنمی‌دارد. هرکس که اندکی با روح این کار آشنایی داشته باشد، می‌فهمد که شاهنامه حکیم توس برکنار از مفاهیم توحیدی و اخلاقی آن که با دین اسلام هم‌آوایی دارد، از لحاظ درون‌مایه و ساخت و پرداخت در مقابل هژمونی بود که سال‌های سال به نام خلافت اسلامی در سرزمین بزرگ ایران سایه گسترده بود. این شاهان دادگر و این قهرمانان نستوه همگی الگوهای آرمانی بودند که در برابر سازوبرگ ساخته و پرداخته‌شده خلافت قد برمی‌افراشتند و آن‌ها را به چالش می‌کشیدند. و بسیار زیرک بود محمود غزنوی که به این لایه پنهان از شاهنامه وقوف یافت و نتوانست یا نخواست با چنین متنی همراه شود.

 

ج. وجه دیگر تنهایی فردوسی هم به وارثان ایشان برمی‌گردد. مردمانی دور از بزرگ‌اندیشی و گرفتار در چنبره کوته‌نگری و روزمرگی. فردوسی در شاهنامه کل جهان داد‌خواه و راست‌کردار را ایران می‌خواست در مقابل دیوان و ددان، اما ما...؟ حکیم در این جنبه نیز تنهایی عمیق دردناکی را تجربه می‌کند. پرداختن به این جنبه مجال بیشتری می‌طلبد.

 

این یادداشت در ویژه‌نامه «سرو هزار ساله» به مناسبت روز بزرگداشت حکیم ابولقاسم فردوسی منتشر شده است

گزارش خطا
ارسال نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
پربازدید
{*Start Google Analytics Code*} <-- End Google Analytics Code -->