حسینی‌نژاد | شهرآرانیوز - خراسان از دیرباز در میان اهل علم و فرهنگ جایگاه والایی داشته است. عالمان بزرگی در طول قرن‌های متمادی از این منطقه سربرآورده‌اند و هرکدام سبب ایجاد جریان بزرگ علمی نه تنها در خراسان بلکه در جای جای تمدن اسلامی شده‌اند. نیشابور در میان شهر‌های خراسان نامی پرآوازه داشته است. از همان سده‌های نخست تمدن اسلامی، این شهر عالمان زیادی را به خود دیده است.
مذاهب مختلف اسلامی در این شهر به صورت مسالمت‌آمیز در کنار یکدیگر زندگی می‌کردند. شاید مهم‌ترین اتفاق بزرگ تاریخ نیشابور حضور حضرت رضا (ع) در مسیر سفر خود به خراسان بوده است. هزاران راوی حدیث، مشتاقانه خود را به مسیر حرکت امام (ع) رساندند و از ایشان تقاضا کردند تا حدیثی از جد خویش برایشان نقل کند. روایت مشهور «سلسله‌الذهب» که در جوامع حدیثی اهل سنت و شیعه نقل شده، حاصل این اتفاق به یادماندنی در تاریخ تمدن اسلامی است.
بر اساس برخی منابع، ورود تشیع به ایران و خراسان هم‌زمان با فتوحات اسلامی در این منطقه بوده است. برخی منابع تاریخی از حضور شماری از صحابه و تابعینی که از شاگردان و وابستگان امام علی بودند یا با یاران ایشان ارتباط داشتند، نام برده‌اند که از جمله آن می‌توان به «جعدة بن هبیره مخزومی» (خواهرزاده امام علی (ع))، «ابوسعید حسن بصری»، «عبدا... بن صامت» (برادرزاده ابوذر غفاری)، «علقمة بن قیس نخعی» و «غیاث بن‌عبدا...» اشاره کرد. پس از حاکم شدن حجاج ثقفی بر عراق در دوره امویان، فشار وی بر شیعیان و دوستداران علی (ع) و کشتار آنان موجب شد شماری از قبایل یمنی شیعه مقیم کوفه نظیر اشعریان راهی ایران و در قم ساکن شوند. پس از مدتی برخی از آنان به خراسان مهاجرت کردند.
آثار گوناگونی در قرون مختلف از سوی علمای بزرگ اهل سنت نوشته شده است که در آن به دفاع از فضائل اهل بیت «ع» پرداخته شده است. اغلب این کتاب‌ها در قرن ۷ و ۸ بوده است. این نشان می‌دهد که در این دوره تاریخی نواصب فعال شده بودند و این مسئله باعث حساسیت علمای اهل سنت شده و آن‌ها به دفاع از اهل بیت «ع» پرداختند.
نیشابور یک شهر عالِم خیز اهل سنت بود که به دلیل مسافت طولانی با مدینه هنوز اهل بیت «ع» را به خود ندیده بود. امام رضا «ع» وقتی وارد نیشابور شدند، علمای بزرگ اهل سنت مثل اسحاق بن راهویه، یحیی بن یحیی، ابوزرعه رازی و محمد بن رافع اولین کسانی بودند که به استقبال امام رضا «ع» آمدند. این افراد خاک پاک مرکب امام را به عنوان تبرک به سر و صورت خود کشیدند! این مطلب در کتاب «تذکره الخواص» سبط بن جوزی آمده است. کتاب «تاریخ نیشابور» حاکم نیشابوری هم این مطلب را نقل کرده است. بعد از شهادت امام رضا «ع» نیز اولین کسانی که به زیارت ایشان رفتند و به ایشان توسل کردند، علمای بزرگ اهل سنت بودند.
وقتی مسعود سعد سلمان در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم در غزنین برای یکی از ممدوحانش در دربار غزنویان، عمادالدوله ابوسعد بابو، دعای نیک‌مردان در «صحیفه کامله» را آرزو می‌کند، پیداست شهرت کتاب صحیفه کامله سجادیه در خراسان به حدی رسیده بود که مخاطب مفهوم این اشاره را درک کند و او محتاج توضیح بیشتری درباره کتاب و منشی و محتوای آن نباشد. سنی مذهب بودن شاعر و ممدوح هم مانع از آن نشده است که او در سخن خود به کتابی از امام شیعیان ارجاع دهد.
«ای سؤال آزمندان بر صحیفه جود تو.
چون دعای نیک مردان در صحیفه کامله»
صحیفه سجادیه این مسیر را کمابیش در طول ۴۰۰ سال پشت سر گذاشت تا در خراسان بزرگ این چنین شهرت یافت. مسیری که با کنارهم قراردادن پراکنده‌هایی از متون و نسخه‌های برجامانده می‌توانیم بخش‌هایی از آن را امروز روشن‌تر پی بگیریم. قدیمی‌ترین نسخه شناخته شده از صحیفه سجادیه، در خراسان کتابت شده است و اکنون نیز در همان جا نگهداری می‌شود: نسخه شماره ۱۲۰۴۵ کتابخانه آستان قدس رضوی در سال ۱۳۴۸خورشیدی در جریان تخریب و تعمیر قسمتی از دیوار‌های بالاسر حرم، قسمت فوقانی دارالسلام، با شمار چشمگیری از اوراق و مصاحف قدیمی زیر سقف به دست آمد. اینکه این نسخه چرا و چه وقت و به دست چه کسی پنهان شده بود، روشن نیست، گرچه به احتمال بسیار، ماجرای این نسخه‌ها و اوراق پنهان شده، به گذشته‌های دور بازمی گردد، زیرا روی هیچ یک از نسخه‌ها عرض‌های مربوط به کتابخانه و حرم رضوی دیده نمی‌شود و تاریخ جدیدترین وقف نامه یادشده در آن‌ها هم سال۸۶۳قمری است.
نکته مهم درباره این نسخه کهن آن است که کاتب و مالک نسخه همه از مذهب کرّامیه هستند. کرامیه از فرق متقدم اسلامی است که سردمدار آن محمدبن کرام بود و پایگاه اصلی آنان شهر نیشابور بوده است. کتابت نسخه صحیفه سجادیه از سوی عالمی کرامی در این شهر، نشان دهنده عمق محبت اهل بیت (ع) در میان اهالی نیشابور آن هم در میان فرقه‌های مختلف اهل سنت است. نسخه‌های مهمی از نهج البلاغه نیز در این شهر مهم خراسان کتابت شده که به نسخه‌های نیشابوری نهج البلاغه مشهور است. نسخه صحیفه سجادیه در سال ۴۱۷ قمری در نیشابور کتابت شده است.
این‌ها نشان می‌دهد که علمای اهل سنت فقط در زبان حرف از حب اهل بیت «ع» نمی‌زدند بلکه در عمل نیز این محبت را نشان می‌دادند.