روز‌ها هرکدام جزئی از تاریخند، اما هستند روز‌هایی که خود تاریخ‌ساز و «مبدأ» تاریخ شده‌اند. در تقویم انقلاب اسلامی، ۱۵ خرداد چنین جایگاهی دارد. یک روز تاریخی که مبدأ یک تحول تاریخی برای ایران شده است. تحولی که نه‌فقط ساختار چندهزارساله حکومتی ایران را از پادشاهی به نظمی تازه در قامت جمهوری‌اسلامی آورد که جغرافیای فکری و فرهنگی و اجتماعی ایران را هم به نوآوری‌ای سازنده تعالی بخشید.
به‌گواهی تاریخ، درپی دستگیری حضرت آیت‌ا... العظمی خمینی در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، برخی شهر‌های ایران شاهد تجمع و راهپیمایی مردم، در اعتراض به دستگیری این عالم بزرگ دینی و استاد برجسته حوزه علمیه قم بودند.
تظاهرات در قم، تهران و ورامین به خشونت کشیده شد و تعدادی از مردم، شهید و مجروح شدند. یعنی اعتراض و انتقاد زیر چکمه‌های استبداد منکوب شد و «کلمه» با «گلوله» پاسخ گرفت. از همین‌جا بود که غیریت‌سازی میان نظام موجود و آنچه در اندیشه رهبران و ذهن مردم شکل می‌گرفت، پررنگ‌تر شد. مردم هم به این نتیجه رسیدند که با حاکمیت استبداد، نقد و نظر، به طنز شبیه‌تر خواهد شد تا پندی که حاکمان به گوش گیرند.
خطی که از مهر ۱۳۴۱ بر سر تصویب قانون انجمن‌های ایالتی‌وولایتی، آغاز شد و با مخالفت عالمان و روشن‌فکران متعهد، وارد مرحله‌ای شد که رژیم سلطنتی، هم در زندان‌ها را گشود و هم رسم شکنجه را وارد مرحله‌ای تازه کرد و از همه مهم‌تر، دست به قبضه تفنگ برد، آن‌هم به روی مردمان ایران که نگاهی نو داشتند و حرف تازه می‌زدند. این هم یعنی پا گذاشتن روی هرچه برای مردم حرمت داشت.
آنان زدند. مردم در خون افتادند، اما افتاده نماندند که برخاستند و باز خواسته‌های خود را فریاد کردند. ضرب‌المثل «خون نمی‌خشکد» انگار اینجا ترجمانی عینی یافته بود. هر نفر که می‌افتاد، چند نفر برمی‌خاستند. تازه قرار نهایی نبرد برای سال‌های بعد تنظیم می‌شد؛ چه معروف بود که امام‌خمینی (ره)، در پاسخ به کلام به‌سخره‌آمیخته هیئت حاکمه که از سربازانش می‌پرسیدند، در اصلاب و گهواره‌ها آدرسشان را می‌داد. وعده‌ای که، چون محقق شد، تقابل حق و باطل وارد مرحله نهایی خود شد. در گلوی هر ایرانی، کلمات، تبر ابراهیم شدند برای شکستن طاغوت.
به همین سادگی که کلمات بر تن کاغذ می‌نشینند، نبود. بازهم گلوله بود که دربرابر کلمه، صف می‌بست. بازهم شلیک بود و رگبار، اما این‌بار، کلمه‌ها، به بنیانی مرصوص تبدیل شده بودند که توان عبور گلوله از آن‌ها نبود. زدند، اما کوچه‌ای باز نشد ازمیان مردم که جای تیر‌ها را سینه‌ای ستبر گرفت و تحول وارد مرحله نهایی شد.
سرانجام تاریخی که از ۱۵ خرداد ۴۲ آغاز شده بود، با پیروزی انقلاب، در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، وارد مرحله نوین نظام‌سازی شد تا شاهد تولد «جمهوری‌اسلامی ایران» باشیم که پس از پایان حکومت پادشاهی، قد می‌کشید.