در روز‌های پراسترس سالی که گذشت، شاید کرونا حریف خیلی از ما نشد، اما استرسش نفسمان را بند آورد. این اضطراب گاه فلج‌کننده همان چیزی است که امروز می‌خواهیم به آن بپردازیم؛ اضطراب سلامت.
گروه جامعه | شهرآرانیوز؛ ترس از بیماری یک ترس طبیعی و بنیادین بشری است که از ترس ما از مرگ و نیستی ناشی می‌شود. در روز‌های پراسترس سالی که گذشت، شاید کرونا حریف خیلی از ما نشد، اما استرسش نفسمان را بند آورد. این اضطراب گاه فلج‌کننده همان چیزی است که امروز می‌خواهیم به آن بپردازیم؛ اضطراب سلامت.
دکتر تیموتی اسکارلا، مدرس روان‌پزشکی دانشکده پزشکی دانشگاه هاروارد می‌گوید: «افراد مبتلا به اضطراب سلامت بیشتر این ترس را در دل دارند که به بیماری‌های جدی و سختی مثل اچ‌آی‌وی، سرطان یا زوال عقل مبتلا باشند.» شاید این افراد واقعا به بیماری‌هایی که تصورش را می‌کنند مبتلا نباشد، اما رنجی که به‌طور روانی متحمل می‌شوند، کاملا واقعی است و اضطرابی که دارند، می‌تواند عملکرد آن‌ها در زندگی روزمره‌شان را مختل کند.
این افراد بی‌جهت و فقط از روی ترس به آزمایش‌های غیرضروری تن می‌دهند، ساعت‌ها در مطب‌های پزشکی وقتشان را هدر می‌دهند و روز‌های زندگی‌شان را با نگرانی سپری می‌کنند. اضطراب سلامت اختلالی نسبتا شایع است که گفته می‌شود بین ۴ تا ۵ درصد مردم کره‌زمین به آن مبتلا هستند. البته متخصصان بر این باورند که ممکن است آمار واقعی مبتلایان به این اختلال چیزی در حدود ۱۲ درصد (یا طبق گفته دکتر اسکارلا، حتی ۲ برابر این مقدار) باشد. نکته دیگر اینکه برخلاف دیگر اختلال‌های اضطرابی که بیشتر در میان زنان شایع هستند، به نظر می‌رسد اضطراب سلامت تأثیر مشابهی بر مردان و زنان دارد. اصطلاح اضطراب سلامت یک واژه کلی است که به انواع گوناگونی از اختلال‌ها و فوبیا‌ها اشاره دارد که وجه مشترک همه آن‌ها بیماری و ترس انسان از آن است. یکی از شایع‌ترین انواع اضطراب سلامت، اختلال اضطراب بیماری است.
اختلال اضطراب بیماری چیست؟
اختلال اضطراب بیماری (Illness Anxiety Disorder) که پیش‌تر به آن خودبیمارانگاری هم می‌گفتند، اختلالی است که در آن فرد با ترس مفرطی از ابتلا به بیماری‌های سخت روبه‌روست. افرادی که به این اختلال مبتلا هستند، معمولا بدون وجود هیچ نشانه‌ای از بیماری یا پس از مشاهده نشانه‌های جزئی و بی‌اهمیت، به پزشک مراجعه می‌کنند و باور دارند که حس‌های طبیعی یا نشانه‌های جزئی ظاهرشده در بدنشان علائم بیماری‌هایی جدی هستند، حتی اگر نتایج آزمایشات جامع پزشکی خلاف این را نشان دهند.
خودبیمارانگاری
در گذشته برای اشاره به چنین وضعیتی از اصطلاح خودبیمارانگاری یا Hypochondriasis استفاده می‌شد، اما در آخرین ویرایش دست‌نامه تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-۵) این اصطلاح حذف شد و ۲ اصطلاح «اختلال نشانه جسمانی» و «اختلال اضطراب بیماری» جایگزین آن شدند.
علت حذف این اصطلاح از DSM-۵ بار معنایی منفی آن بود. با این حال، برخی بر این باورند که خودبیمارانگاری باید بار دیگر و به‌عنوان یک فوبیا در این فهرست گنجانده شود. زیرا به ترسی مشخص و تعریف‌شده در افراد اشاره دارد.
اختلال نشانه جسمانی و بیماری‌هراسی
اختلال اضطراب بیماری برخی مواقع با دیگر اختلال‌های اضطرابی شبیه به خود اشتباه گرفته می‌شود. یکی از این موارد، اختلال نشانه جسمانی است که پیش‌تر به آن اشاره کردیم. اختلال نشانه جسمانی یا Somatic Symptom Disorder نوعی اختلال روانی است که به‌صورت نشانه‌های فیزیکی و جسمانی در فرد بروز می‌کند. در افراد مبتلا به این اختلال، نتایج همه آزمایش‌های پزشکی، یا طبیعی و بدون مشکل ظاهر می‌شوند یا نمی‌توان آن‌ها را به هیچ بیماری مشخصی نسبت داد. در تاریخچه سلامت این افراد و معاینات بالینی نیز از وجود بیماری شناخته‌شده‌ای که بتواند منشأ علائم جسمانی بروزکرده در فرد باشد، نشانی وجود ندارد. البته بر اساس DSM-۵، این امر نمی‌تواند دلیل کافی برای تشخیص این اختلال در فرد باشد.
فقط درصورتی‌که بروز این نشانه‌ها با نگرانی مفرط بیمار از بروزشان همراه باشد و میزان نگرانی او درباره شدت درد جسمانی‌اش بیش‌ازحد معمول و معقول تشخیص داده شود، رأی بر ابتلای او به اختلال نشانه جسمانی داده خواهد شد. تفاوت اختلال نشانه جسمانی با اختلال اضطراب بیماری در این است که اختلال نشانه جسمانی به مواردی اشاره دارد که علائم جسمانی وجود دارند، اما فرد با تفسیر نادرست این علائم تصور می‌کند به بیماری خاصی مبتلاست؛ و اختلال اضطراب بیماری به مواردی اشاره دارد که فرد در نبود هرگونه علائم جسمانی، نگران است به بیماری مبتلا باشد.
مورد دیگر، بیماری‌هراسی یا Nosophobia است. بیماری‌هراسی که گاهی به آن فوبیای بیماری هم گفته می‌شود، عبارت است از ترس افراطی و غیرمنطقی از ابتلا به یک بیماری. این ترس و اضطراب شدید می‌تواند به بروز برخی نشانه‌های فیزیکی از قبیل سرگیجه، تهوع، افزایش تپش قلب، تعریق، افزایش سرعت تنفس و اختلال در خواب منجر شود. اما تفاوت بیماری‌هراسی با اختلال اضطراب بیماری در چیست؟ این ۲ اختلال شباهت‌هایی به هم دارند، اما تفاوتی اساسی هم بین آن‌ها وجود دارد. فرد بیماری‌هراس از ابتلا به یک بیماری مشخص می‌ترسد؛ یک بیماری شناخته‌شده و مرگ‌بار مانند سرطان، بیماری قلبی، اچ‌آی‌وی یا حتی سرماخوردگی یا آنفلوانزا. درمقابل، فرد مبتلا به اختلال اضطراب بیماری، به‌طور کلی نگران است و می‌ترسد بیمار باشد یا بیمار شود.
تجربه زندگی در دوره یک همه‌گیری یکی از عواملی است که می‌تواند موجب بروز بیماری‌هراسی در فرد شود. بسیاری از افرادی که این روز‌ها از آن‌ها می‌شنویم «من که حتما کرونا گرفته‌ام» یا «من می‌دانم کرونا دارم» یا با هرگونه تغییر کوچکی در وضعیت جسمانی خود به پزشک مراجعه می‌کنند یا تست کرونا می‌دهند یا اسکن ریه می‌گیرند، در همین دسته قرار می‌گیرند. افرادی که از ابتلا به یک بیماری خاص هراس دارند.
علل بروز اضطراب سلامت
هنوز اطلاعات دقیقی درباره دلایل ابتلا به این اختلال‌ها و فوبیا‌ها در دست نداریم، اما می‌دانیم برخی عوامل به این اوضاع دامن می‌زنند. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:
- استرس
- سابقه بیماری در دوران کودکی که گاهی سبب می‌شود حس‌های طبیعی در نظر فرد خطرناک و ترسناک جلوه کنند.
- ابتلا به یک اختلال روانی دیگر مثل اضطراب، اختلال وسواس فکری عملی یا اختلال افسردگی ماژور.
- سابقه تروما، آزار یا بی‌توجهی والدین در دوران کودکی.
- بروز نشانه‌های شدید جسمانی که ممکن است تهدیدی برای سلامتی فرد محسوب شوند.
- داشتن والدینی که بیش‌ازاندازه نگران سلامتی خود یا فرزندشان بوده‌اند و رفتار و عادات خود را به فرزندانشان نیز منتقل کرده‌اند.
درمان
طبق تحقیقات، روش‌های درمانی مؤثری برای مقابله با اضطراب سلامت وجود دارد. فرایند درمان بیشتر به ماهیت و شدت مشکل فرد و اینکه او از چه اختلال‌های روانی دیگری رنج می‌برد، بستگی دارد. به طور کلی، ۲ نوع درمان برای این اختلال تجویز می‌شود: روان‌درمانی و درمان دارویی.
طیف گسترده و گوناگونی از روش‌های روان‌درمانی می‌تواند برای درمان اختلال اضطراب استفاده شود، اما درباره اضطراب سلامت، یکی از متعارف‌ترین گزینه‌ها درمان رفتاری شناختی (CBT) است. در این روش درمان به افراد کمک می‌شود یاد بگیرند چطور اضطراب ظاهرشده از نشانه‌های فیزیکی در بدن خود را مدیریت کنند. این اتفاق سبب خواهد شد آن نشانه‌ها و علائم نیز کم شوند.
علاوه بر روان‌درمانی، دارو نیز برای بیمار تجویز می‌شود. دارو‌های مهارکننده بازجذب سروتونین (SSRI ها) دسته‌ای از دارو‌ها هستند که می‌توانند در درمان اختلال اضطراب استفاده شوند؛ دارو‌هایی مانند زولوفت (سراتالین)، پاکسیل (پاروکستین) و پروزاک (فلوکستین) که معمولا آن‌ها را به عنوان دارو‌های ضدافسردگی می‌شناسیم. عملکرد این دارو‌ها از طریق تأثیرگذاری روی سطح سروتونین در مغز است.
پیشگیری و سازگاری
در کنار روش‌های درمانی تخصصی، کار‌های دیگری هم هست که هرکدام از ما می‌توانیم در صورت نیاز، بدون کمک متخصص و به‌تن‌هایی انجام دهیم:
مدیریت میزان استرس
از آنجا که استرس تأثیر به‌سزایی بر بروز اختلال اضطراب دارد، یافتن راهی برای کاهش استرس می‌تواند در این زمینه به فرد کمک کند. تنفس عمیق، تصویرسازی ذهنی و تمدد اعصاب عضلانی پیش‌رونده برخی تکنیک‌هایی هستند که می‌توان برای کاهش استرس به کار برد.
تمرین ذهن‌آگاهی
در این تکنیک فرد بر بدن خود در لحظه اکنون تمرکز می‌کند. این کار می‌تواند به شما کمک کند حس‌های طبیعی بدن خود را که هر روز احساسشان می‌کنید، بهتر بشناسید تا این حس‌ها برای شما طبیعی‌تر شوند و برایتان کمتر به مشکلات بالقوه سلامتی بمانند.
از توجه به اطلاعات بیهوده بپرهیزید
در دوره و زمانه‌ای هستیم که یافتن فهرستی عریض و طویل درباره علائم و عوارض مرتبط با هر بیماری به‌صورت آنلاین کار بسیار ساده‌ای است. دسترسی مداوم به مقالات بی‌شمار درباره وضعیت سلامت و بیماری‌ها می‌تواند اضطرابتان را تشدید کند. این امر به چنان دلیل معمولی برای اضطراب تبدیل شده که برایش اصطلاحی نیز پدید آمده است: Cyberchondria.