درباره افسردگی و آشفتگی روحی شهروندان در پی پنجمین موج کرونا

مصطفی توفیقی | شهرآرانیوز؛ یک سال و نیم پیش، در نوروزی که هرچه بود «عید» نبود، در آغاز شیوع کرونا که کسی به آن نام «موج اوّل» نداده بود، چون کمتر کسی گمان پیک‌های دوم و سوم و پنجم را برای آن داشت، در شرایطی که ویروس کرونا کمتر از اکنون شیوع داشت، خطرناک بود و از میان ما کشته می‌گرفت، ترس و خودمراقبتی، همه ما را برای ۱۰ روز، یک ماه، دو ماه، پشت در‌های بسته خانه هایمان، زندانی که نه، بلکه پرستاری می‌کرد؛ و اگرچه در آن شرایط، ماندن در خانه ها، ما را چشم انتظار و دلتنگ کرده بود، سلامت ما نیز برقرار بود.

حالا، اما یک سال و نیم پس از شیوع «بیماری تاریخ»، در حالی که کرونا با انواع جدیدش، فراگیرتر، شایع تر، خطرناک‌تر و کشنده‌تر شده است و به چندین دلیل گفته و ناگفته، هر روز جان‌های بیشتری از میان شهروندان می‌گیرد، نه تنها از ماندن در خانه‌ها و تعطیلی مراکز همگانی و فروش و... خبری نیست، بلکه گویی بسیاری از شهروندان، خسته و مأیوس از پشت سر و پیش روی خود، اصول مهم خودمراقبتی در موج‌های قبلی شیوع را نیز کنار گذاشته اند.

چندی پیش، مدیر بهداشت کار و محیط دانشگاه علوم پزشکی مشهد از کاهش شدید رعایت پروتکل‌های بهداشتی در مشهد توسط شهروندان خبر داد و گفت: میزان رعایت پروتکل‌های بهداشتی در همه مجموعه‌های مناطق زیر پوشش این دانشگاه به ۴۵ درصد کاهش یافته است. علی اصغر حسنی افزود: با کمال تأسف میزان رعایت پروتکل‌های بهداشتی در همه ابعاد، شامل استفاده از ماسک، فاصله گذاری اجتماعی، تهویه مناسب و ضد عفونی، شکل گیری اجتماعات و دورهمی ها، در خراسان‌رضوی و کشور کاهش یافته و این در حالی است که انتقال گونه هندی ویروس کرونا در موج پنجم، خطرناک‌تر است و سرایت بیشتری دارد.

به گفته برخی روان شناسان، بعضی دلایل این کاهش خودمراقبتی در دوره کرونا را می‌توان «ملال» و «افسردگی» روانی افراد جامعه در برابر طولانی شدن شرایط دشوار زندگی با بیماری کرونا دانست. به گفته یک روان شناس، در مصاحبه با شهرآرا، «اگرچه بی اعتمادی به هشدار‌های رسمی، دلزدگی از سبک زندگی دوران کرونا، سبک خاص زندگی فردی و اجتماعی جوانان دوران کنونی و... از عوامل روانی وادادگی شهروندان در مراقبت از جان خود و عزیزانشان است»، به نظر می‌رسد «مهم‌ترین علت را باید در ملال و افسردگی شهروندان دنبال کرد.»

مهشاد سمیعی افزود: «ملال و افسردگی‌ای که به بی اهمیتی در مواجهه با خطرناک‌ترین موج کرونا منجر شده است، گو اینکه شهروندان نیز بی توجه به آمار بستری شدگان و متوفیان کرونا، ترجیح می‌دهند تا وقتی کرونا به سراغ آن‌ها و خانواده شان نیامده است، زیاد خود را درگیر آن نکنند.» از همین روست که می‌توان موج پنجم کرونا را دوران «ملال و سرخوردگی» در رویارویی با این بیماری توصیف کرد؛ ملالی که بیش از هر چیز توجه‌مان به یکدیگر و مراقبت از خود و دیگران را مهم‌تر می‌کند. این گزارش تلاش دارد با بررسی شرایط روحی اقشار شهروندان، این «مراقبت از خود و دیگران» را یادآوری کند.

مردان، در معرض آسیب‌های جدی روانی دوران کرونا

در حالی که رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، عوارض عصبی و روانی ویروس کرونا را بسیار جدی می‌داند.
دکتر آبتین حیدرزاده، معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گیلان، با اعلام هشدار درباره شرایط روانی مردان در شرایط کرونایی می‌گوید: از دست دادن شغل و کاهش میزان درآمد مردان به ویژه مردان جوان در این مدت سبب بحران‌های اقتصادی و مشکلات روانی و افسردگی آنان شده است و افراد بالای ۳۰ سال، افراد بدون کار، افراد با محدودیت مالی ناشی از کار و نداشتن ایمنی شغلی دچار استرس شده اند.

به گفته این پژوهشگر، ویژگی‌های بیولوژیک مردان، پروفایل اجتماعی و مسئولیت شغلی مردان، مسئولیت خانوادگی مردان برای خرید اقلام موردنیاز خانواده، تأثیر مسائل فرهنگی بر ابتلای مردان، بیماری‌های مزمن در مردان میان سال، رفتار‌های ناسالم مردان و عامل خطر دخانیات در مردان، از مهم‌ترین عواملی است که در ابتلا و شدت بیشتر عوارض کووید ۱۹ در مردان نقش بازی می‌کند.

آسیب پذیری روانی دوران کرونا؛ زنان سه برابر مردان!

با وجود همه آسیب‌های ناشی از کرونا در مردان، آمار‌ها نشان می‌دهد زنان، بیشتر از مردان در معرض بیکاری ناشی از پاندمی کرونا قرار گرفته اند. به گزارش «ایسنا» دکتر کیانوش کمالی در این باره توضیح می‌دهد: اگرچه شواهد ملی و بین المللی حاکی از آن است که در همه گیری کووید ۱۹، خطر مستقیم بیشتری، سلامتی و حیات مردان را تهدید می‌کند، تأثیر طولانی مدت این همه گیری، بر سلامتی جسمی، روانی و اجتماعی زنان می‌تواند آسیب‌های جدی به خانواده و جامعه وارد کند. علاوه بر ترس از بیماری و مرگ و میر، کووید۱۹، نگرانی‌های دیگری برای زنان رقم زده است. افزایش بار کاری در منزل، نظارت بر فرزندان در ایام غیرحضوری شدن مدارس، اقدامات پیشگیرانه برای افراد خانواده و نگهداری از بیماران مبتلا و... نمونه‌هایی از گسترش بار کاری است.

محدودیت در حرکت و جابه جایی، کار در خانه، مدرسه در خانه، بیکاری‌های موقت، از دست دادن تماس فیزیکی با اعضای خانواده، دوستان و همکاران، همه و همه تغییراتی است که می‌تواند بر سلامت روان ما تأثیر بگذارد. وی با اشاره به آخرین مطالعات در این باره بیان می‌کند: اگرچه همه افراد تحت تأثیر نگرانی، اضطراب و خستگی روحی ناشی از پاندمی کووید۱۹ هستند، میزان اضطراب، بی اشتهایی، بی خوابی و اختلال در توان انجام کار‌های روزمره، در زنان سه برابر مردان است. نکته شایان توجه آن است که در همه مراکز بهداشتی درمانی، غربالگری برای افسردگی ازسوی مراقبان بهداشت انجام می‌گیرد و در صورت نیاز، فرد به پزشک و روان شناس ارجاع می‌شود. این خدمات به صورت رایگان در همه مراکز بهداشتی درمانی فراهم است.

آسیب پذیری روانی زنان باردار، بیش از دیگران

اما در میان زنان نیز آسیب پذیری روانی یکسان نیست. یکی از آسیب پذیرترین این افراد که نیازمند توجه هماهنگ جامعه شهری در مراقبت از خود هستند، بانوان باردارند. به گفته جمال شمس، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، «کرونا سلامت روان زنان باردار را بیش از دیگران تحت تأثیر قرار می‌دهد.» وی در این باره به خبرگزاری «مهر» توضیح می‌دهد: کاهش خلق، به هم ریختگی زمان خواب و افکار ناراحت کننده می‌تواند از نشانه‌های استرس و نگرانی در دوران کرونا باشد.

وی با بیان اینکه دوران بارداری، تغییراتی را به لحاظ فیزیولوژیک در بدن ایجاد می‌کند، خاطرنشان می‌کند: خانم‌های باردار در این دوران به لحاظ خلقی دچار تغییراتی می‌شوند که زود رنجی، یکی از این نشانه هاست.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با تأکید بر اینکه تغییرات اجتماعی و جسمی از جمله مؤلفه‌هایی است که می‌تواند زنان باردار را با چالش‌هایی روبه رو کند، می‌گوید: این موضوع که اگر مادر دچار کرونا شود، چه مشکلاتی برای جنین ایجاد خواهد کرد یا در صورت ابتلا، تضمینی برای سلامت نوزاد وجود دارد یا خیر، می‌تواند یکی از علل اصلی استرس و نگرانی زنان باردار تلقی شود.

عود ۵۰درصدی افسردگی در سالمندان

هادی معتمد، دیگر متخصص روان پزشک، نیز با بیان اینکه افسردگی به عنوان یک بیماری شایع در همه جوامع مشاهده می‌شود، می‌گوید: بیماری افسردگی در سنین زیاد دارای عود ۵۰ درصد است و افراد بسیاری را درگیر می‌کند. بیماری کرونا چند ویژگی مشخص دارد که یکی از آن‌ها زندانی شدن افراد مسن در خانه هاست؛ این موضوع به دنبال ترس از ابتلا و میزان مرگ و میر زیاد در سنین زیاد، داشتن بیماری‌های زمینه‌ای و دوری از فرزندان، زمینه ساز افزایش افسردگی در سالمندان بیش از ۶۰ سال شد.

وی با اشاره به راهکار‌های مقابله با این مشکل عنوان می‌کند: افزایش میزان تاب آوری، یکی از راهکار‌های اصلی برای درمان بیماری است. باتوجه به اینکه جامعه ما احساساتی است و در مقابل اخبار، سریع واکنش نشان می‌دهد، دوری از اخبار منفی را پیشنهاد می‌کنیم. راهکار دوم، تغییر در سبک زندگی و یادگیری موضوعاتی است که به آن‌ها علاقه مندیم.

موج‌های پی در پی کرونا، عامل شلوغی بیمارستان‌های روانی

جلیل کوهپایه زاده، رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران، از افزایش ضریب اشغال بیمارستان‌های روان پزشکی در دوران کرونا خبر می‌دهد و می‌گوید: متأسفانه با شیوع و شدت کرونا در جامعه و موج‌های پی در پی آن، بیش از ۲۵ درصد از افراد جامعه درگیر اختلالات روان شناختی شدند. البته بیشتر این اختلالات روان شناختی از قرنطینه‌های پیاپی خانگی ناشی می‌شود و در حالت‌های خفیف تا شدید خود را نشان می‌دهد. وی اختلالات روانی را یکی از شایع‌ترین درگیری‌های سالانه جامعه می‌داند و می‌افزاید: پس از شدت گرفتن کرونا، درگیر شدن با اختلالات روانی در جامعه بیشتر شده است و بیمارستان‌های روان پزشکی نسبت به سال‌های گذشته شلوغ‌تر شده اند؛ بنابراین می‌توان گفت همین بیماری می‌تواند باعث بروز بسیاری از بیماری‌های روحی‌و‌روانی شود.

کوهپایه زاده تأکید می‌کند: برخی اختلالات روانی که برای جامعه به وجود می‌آید، ناشی از در خانه ماندن‌های طولانی مدت است. وجود این ویروس در کشور برای همه انسان‌ها به هم ریختگی روانی ایجاد کرده و تنها راه جلوگیری از آن، پیشگیری است. به افراد جامعه توصیه می‌شود هنگام بروز مشکلات و فشار‌های روانی، ذهن خود را آزاد کنند و در زمان دیگر، به رفع مشکل و موضوع به وجود آمده بپردازند.

یک پنجم بیماران کرونایی، قربانی بیماری‌های روانی ناشی از کرونا

دکتر مسعود مردانی، عضو کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا نیز، با تأکید بر اینکه در ستاد ملی مبارزه با کرونا، مسائل روانی کووید ۱۹ هم بررسی می‌شود، می‌گوید: از نظر محققان این حوزه، حدود ۲۰ درصد از مبتلایان به کرونا بعداز سه ماه دچار اختلالات روان پزشکی از جمله اضطراب، افسردگی، بی خوابی و دمانس شده اند. همچنین بروز این اختلالات در مبتلایان به کووید۱۹ دو برابر بیشتر از بیماران مبتلا به سایر بیماری‌ها در همین دوره بوده است.

دکتر احمد علی نوربالا، روان پزشک عضو ستاد ملی مقابله با کرونا، نیز با بیان عوارض روانی حاد ناشی از کرونا می‌گوید: نگرانی و اضطراب منتشر همگانی، ضعیف شدن سیستم ایمنی، تشدید آسیب پذیری افراد برای ابتلا به بیماری‌های ویروسی از جمله کرونا، تشدید آسیب پذیری افراد برای ابتلا به بیماری‌های روان تنی نظیر بیماری‌های گوارشی، قلبی، ریوی، کلیوی، ناراحتی‌های تنفسی و ... از عوارض روانی حاد ناشی از کروناست.
به گفته وی «آسیب پذیری در ابتلا، عود یا تشدید بیماری‌هایی نظیر اختلالات فوبیا، وسواس جبری، اضطراب منتشر، واکنش عزاداری مرضی و ... از جمله عوارض روانی حاد ناشی از کروناست.»

به داد هم برسیم

روحی ذاکری، دیگر روان شناس فعال در حوزه آسیب‌های روانی ناشی از بیماری کرونا هم، در گفتگو با شهرآرا ضمن برشمردن شرایط روانی جامعه و با تأکید بر لزوم اعلام آماده باش همه روان شناسان برای ترمیم آسیب‌های روانی شهر و شهروندان، از سطح خانواده تا سطوح بالاتر، معتقد است در نهایت مهم‌ترین عاملی که می‌تواند شهروندان را به شرایط روانی مساعد و متعادل هدایت کند، نزدیک‌تر شدن عاطفی شهروندان به یکدیگر و دلجویی و همگرایی آن هاست؛ زیرا شهروندان زمانه کرونا بیش از پیش تنها شده اند و رفع افسردگی ناشی از این تنهایی، بیش از هرچیز به همدم و هم صحبت قابل اعتماد و باحوصله نیاز دارد.