ملیحه فلاح | شهرآرانیوز؛ «توسعه متوازن» یکی از کلیدواژه‌هایی است که شهردار مشهد در سخنان خود بر آن تاکید کرده است. سیدعبدا... ارجائی هفته قبل در مراسم معارفه خود گفت که امیدواریم بتوانیم توسعه متوازنی در همه شهر ایجاد و فاصله بین حاشیه و متن را کم کنیم. یکی از نکات مهمی که کارشناسان برای توسعه متوازن اقتصادی بر آن تاکید می‌کنند، وجود پشتوانه فرهنگی و اجتماعی متناسب با مزیت‌های شهر یا کشور است. نگاه توسعه محوری منفک از کالبد‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه هزینه‌های بسیار سنگینی دارد. دکتر علی مصطفوی، پژوهشگر مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع)، در گفتگو با شهرآرا، به مزیت‌های شهر مشهد برای توسعه متوازن اقتصادی اشاره می‌کند و به سوالات ما در این باره پاسخ می‌دهد.
این موضوع در چند دهه اخیر نه فقط در ایران بلکه در همه کشور‌های جهان بررسی و باعث شده است که کشور‌های مختلف در نوع نگاه خود به سمت بازاندیشی توسعه پیش بروند. در این زمینه علم اقتصاد می‌گوید که توسعه باید بر مبنای مزیت‌های نسبی به وجود آید.
به دلیل وجود بارگاه منور امام رضا (ع) بدیهی است که این کلان شهر مذهبی به یک شهر زائرپذیر تبدیل شود و مزیت این شهر به موضوع زیارت است. اگر به این مزیت برای مشهد توجه نشود یا سبک توسعه‌ای که برای آن درنظر گرفته می‌شود با این مزیت هم خوانی نداشته باشد، عوارض اجتماعی مانند فقر، نابرابری‌های گسترده، حاشیه نشینی و مسائل فرهنگی و اجتماعی بسیار زیادی درپی خواهد داشت. البته اگر اکنون به واقعیت جامعه رجوع کنیم، می‌بینیم که این عوارض به دلیل اینکه تاکنون سبک توسعه ما با این مزیت هم خوانی نداشته، بروز کرده است.
باید توجه کنیم که زیارت علاوه بر جنبه‌های معنوی و دینی یک زنجیره از تولید، خدمات و ارزش افزوده را درکنار خود دارد. اینکه گردش مالی زیارت از استان‌ها و شهر‌های دیگر کشور به مشهد منتقل نمی‌شود، نشان می‌دهد که هنوز زیارت به عنوان یک امر مهم در مشهد محل توجه قرار نگرفته است. نکته درخورتوجه درباره مشهد، این است که اقتصاد باید در پیوست با زیارت باشد.
در اینجا دو نگاه وجود دارد؛ یک نگاه، زائر را گردشگر می‌بیند و به تبع آن سعی می‌کند هرنوع امکانات را برای رفاه بیشتر او فراهم کند. وقتی شهر وارد مسابقه ایجاد رفاه برای گردشگر می‌شود، درواقع وارد مسابقه‌ای برای ایجاد نابرابری فزاینده شده است. یعنی سعی می‌شود برای گردشگرانی که از تمکن مالی برخوردارند، مــــــال ها، فروشـگاه‌ها و هــتل‌های بسیار بزرگی ایجاد شود که هــمه این‌ها باعث تغییر در هویت فرهنگی خواهد شد.
اما در مشهد باید به جای اقتصاد رفاهی بر اقتصاد علم و فرهنگ تمرکز شود که خود این‌ها زنجیره تولید و اقتصاد مولد هستند و کاملا در پیوست با موضوع زیارت قرار دارند و می‌توانند به عنوان مزیت نسبی مشهد، زائر را از لحاظ فرهنگی و علمی تامین کنند، بعد زیارت را ارتقا دهند و ازسوی دیگر در نظام توسعه مشهد تغییر ایجاد کنند.
اگر اقتصاد مشهد به سمت اقتصاد فرهنگ و علم پیش برود، منافع آن به همه مردم می‌رسد. انباشت علم باعث خلق ثروت می‌شود و به دست عـده خـــاصی منحـــصر نیست. اگر این اقتصاد را پرورش دهیم، نوع توسعه مشهد در پیوست با مزیت نسبی آن قرار می‌گیرد، اما اگر آن را یک شهر توریستی ببینیم، طبیعتا در شهر برای رفاه بیشتر افراد پولدار هزینه و باعث می‌شود تقابل فقر و غنا را در مشهد شاهد باشیم که نماد آن هتل‌های بسیار شیک و مال‌هایی است که بسیاری از مردم مشهد توانایی استفاده از آن را ندارند.
اگر مشهد به سمت جریان اقتصاد علم، فرهنگ، نشر و کتاب برود، هرقدر در این راستا تولید انجام گیرد، خوب است و سرریز آن به همه می‌رسد. این نوع توسعه با مزیت شهر همخوانی دارد و مظاهر فقر و غنا را از بین می‌برد و دیگر آسیب‌های توسعه بدون توجه به کالبد‌ها را درپی نخواهد داشت، اما اگر فقط به سمت اقتصاد توریستی بدون تفاوت قائل شدن بین گردشگر و زائر برویم، شکاف فقر و غنا و آسیب‌های اجتماعی افزایش خواهد یافت.
ورود به مسیر اقتصادی علم برای همه آزاد است و همه می‌توانند در آن نقش بیافرینند. همچنین اقتصاد علم و فرهنگ می‌تواند باعث افزایش فرهنگ اجتماعی شود و در آینده مشهد را به قطب علمی و فرهنگی کشور تبدیل کند.
برای هر توسعه باید لوازم آن را درنظر بگیریم. اگر مزیت زیارت را اصل قرار دهیم و براساس آن حکمرانی یک شهر زیارتی را دنبال کنیم، باعث می‌شود به جای نگاه کاریکاتوری که بخشی از آن بسیار بزرگ و مورد توجه و بخشی عقب افتاده است، به یک توسعه متوازن برسیم که همه از آن برخوردار باشند. استفاده از تجربه کشور‌های مختلف در این زمینه برای ما راه گشا خواهد بود.
به عنوان مثال کشور مالزی خودش را به عنوان «هاب حلال جهان اسلام» مطرح کرد؛ یعنی همه چیز حلال برای شما آماده می‌کنیم تا در کشور ما از همه امکانات رفاهی حلال برخوردار باشید. این یعنی استفاده از یک مفهوم دینی برای ساختن یک فرهنگ و ساختار توسعه ای. مشهد نیز ظرفیت دارد که در منطقه شرق آسیا و کشور‌های اطراف آن و حتی در کشور‌های حاشیه خلیج فارس به عنوان هاب حلال و هاب زیارت شناخته شود که این موضوع می‌تواند به شدت در توسعه شهر اثرگذار باشد و اقتصاد مشهد را براساس اقتصاد زیارت، علم و فرهنگ جلو ببرد.