فرزانه شهامت | شهرآرانیوز؛ کودکی پنج شش ساله است و سرگرم بازی‌های کودکانه؛ بنابراین درک چندانی از اتفاقاتی که در اطرافش می‌گذرد ندارد؛ مثلا بحث و جدل شما با همسرتان که احتمالا در این ماه‌های کرونایی بیشتر از قبل شده است.
واقعا این طور فکر می‌کنید؟ اگر جوابتان مثبت است، خوب است بدانید کارشناسان با شما موافق نیستند. آن‌ها می‌گویند بچه‌ها در این سنین و حتی کمتر از آن، آنچه را در اطرافشان می‌گذرد می‌بینند، تحلیل می‌کنند، بسیار آموزش پذیر هستند و ریشه خیلی از رفتارهایشان را در بزرگ سالی، باید در سنین کمتر از شش سال جست و جو کرد.
شش سال از آغاز طرح غربالگری اضطراب در کودکان کشور می‌گذرد و آخرین داده‌های آن در خراسان رضوی می‌گوید که حدود ۱۲ درصد از کودکان پنج تا شش سال استان، مشکوک به این اختلال هستند؛ اختلالی که می‌تواند منشأ کج خلقی ها، افت تحصیلی، مشکلات ارتباطی و سایر آسیب‌ها شود. سوی دیگر قضیه، اضافه شدن کرونا به فهرست متغیر‌هایی است که احتمال بروز این اختلال را افزایش داده است. نمونه اش برآورد اخیر حبیب ا... مسعودی فرید، معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، مبنی بر ۵۱ هزار کودکی است که بر اثر کرونا پدر یا مادر خود را از دست داده اند. مسعود فیروزی، مدیر کل بهزیستی استان، به شهرآرا می‌گوید که آمار استانی دقیقی در این باره ندارد؛ با این حال برآورد می‌کند که چیزی حدود یک دوازدهم این آمار، یعنی بیش از ۴۰۰۰ نفر، سهم خراسان رضوی از کودکان داغ دیده و مستعد اختلال اضطراب باشد.
خبر خوب اینکه امسال طرح غربالگری اختلال اضطراب کودکان برخط انجام می‌شود که افزایش تعداد کودکان تحت پوشش طرح را نوید می‌دهد. سؤال‌های زیادی درباره این طرح داشتیم و آن‌ها را با طاهره سادات علوی، دکتری روان شناسی و کارشناس مسئول مراکز مشاوره بهزیستی خراسان رضوی در میان گذاشتیم. ریزه کاری‌های موضوع و دغدغه هر دو ما برای سلامت روان کودکان استان گفت وگویی مفصل را موجب شد. شما هم با خواندن آن، برای ارسال لینک گفتگو به والدین کودکانی که می‌شناسید، مجاب خواهید شد. برای دریافت لینک گفتگو کافی است به سایت شهرآرانیوز مراجعه کنید.
طرح غربالگری اضطراب کودکان پنج تا شش ساله را از سال ۹۳ شروع کردیم. یک پرسش نامه روان شناسی است، ۳۴ سؤال دارد که والدین به آن‌ها پاسخ می‌دهند. تا سال ۹۸ روند این طور بود که هم زمان با آغاز کار مهدکودک‌ها و پیش دبستانی ها، مراکز سلامت روان محلی که مراکز سطح اول پیشگیری هستند و در رشته روان شناسی یا مشاوره تخصص دارند، جلساتی را برای اطلاع رسانی به والدین برگزار و پرسش نامه را ارائه می‌کردند. ۲۹ سؤال اولیه پرسش نامه به بررسی اختلال اضطراب می‌پردازد و اگر نمره کودک بالای ۳۴ به دست می‌آمد او را به مراکز مشاوره دارای مجوز از بهزیستی ارجاع می‌دادند. پنج سؤال پایانی درباره استرس پس از سانحه است و اگر والد به آن‌ها پاسخ مثبت می‌داد نیز به مرکز مشاوره ارجاع می‌شد. سال ۹۸ حدود ۹۰۰۰ کودک ۵ تا ۶ سال استان را بررسی کردیم. ۱۲ درصدشان مشکوک به اختلال اضطراب تشخیص داده شدند. این آمار تنها دستاورد طرح نبود.
ترس‌هایی که بر اثر دیدن حادثه‌ای در کودک نهادینه شده است، مثلا دیدن مرگ والدین یا نزدیکان یا اینکه جلوی چشم بچه، تصادفی خونین رخ دهد، تجربه ترس‌هایی مثل دزدیده شدن، تجاوز و.
از وضعیت تک تک استان‌های دیگر اطلاعی ندارم، اما متوسط جهانی بین ۱۰ تا ۱۲ درصد است.
زمانی که میزان اضطراب کودک را می‌سنجیدیم، با مواردی مواجه شدیم که کودک، اختلال ذهنی خفیف داشت و پدر و مادر این را نمی‌دانستند؛ همین طور مواردی از اختلال وسواس پیدا کردیم. مواردی را هم پیدا کردیم که به کودک تجاوز شده بود و والدین نمی‌دانستند یا می‌دانستند و به خاطر حفظ آبرو کودک را به سکوت دعوت کرده بودند. برخی کودکان اضطراب اجتماعی، ترس از تنهایی و... داشتند. ما این کودکان را که برخی شان، روستایی یا ساکن شهرستان‌های فاقد مرکز مشاوره بودند به روان شناسان و روان پزشکان معتبر ارجاع دادیم.
برخی گارد می‌گرفتند و همراهی نمی‌کردند. مثلا والدینی که معتاد بودند یا آن‌هایی که دچار تعارضـات شـــــدید خانوادگـی بـــودنـد. در واقـــع می‌دانستند علت بروز این اختلال در کودک خودشان هستند. نمی‌خواستند به مرکز مشاوره مراجعه کنند و دیگران از مشکلشان باخبر شوند. برخی هم کلا نمی‌خواستند واقعیت را قبول کنند. ما خیلی پیگیری کردیم و می‌کنیم، ولی نمی‌توانم مدعی باشم همه کودکانی که در غربالگری مشکوک بودند، به مراکز مشاوره ارجاع شده اند. به اطلاع رسانی نیاز داریم تا خانواده‌ها به اهمیت موضوع پی ببرند.
نه. اولا این یک تست غربالگری است و نظر قطعی را باید روان شناس بدهد. دوم اینکه برخی موارد با آموزش والدین حل می‌شود؛ مثل مواردی که کودک، اضطراب جدایی دارد و می‌خواهد دائم با مادرش باشد.
برای غربالگری قائل به قشربندی نیستیم. خیلی از کودکانی که در این سال‌ها غربال شدند و از یارانه‌های درمانی استفاده کردند از روستا‌های استان، حاشیه شهرها، مددجویان بهزیستی و کمیته امداد هستند.
پارسال به خاطر محدودیت‌های کرونا، نمونه جـــــدیــدی گـــــردآوری نکـــــردیم و درمان موارد شناسایی شده در سال ۹۸ را ادامه دادیم. کار دیگــــری که انجام شد، تهیه سامانه برخط این پرسش نامه بود که به نشانی Crm.behzisti.ir در دسترس والدین همه کودکان ۵ تا ۶ ساله است. با تکمیل آن، والد می‌تواند نتیجه پرسش نامه را ببیند. داشتن کد ملی کودک و شماره تماس والدین برای ورود به سامانه الزامی است.
۸۸۰۰ نفر. اگر از این تعداد بیشتر شود هم به عنوان کارشناس استقبال می‌کنم. حداقلش این است که والدین روی موضوع حساس شوند، کتاب بخوانند، دوره آموزشی شرکت کنند و با کودکانشان تعامل مثبت داشته باشند.
به مراکز مثبت زندگی بهزیستی که امسال متولیان سطح اول غربال هستند، مراجعه کنند. ما به کارکنان مراکز سپرده ایم در کنار والدین کودکان باشند و پرسش نامه را با کمک هم پر کنند. خود سامانه، نتایج را تحلیل می‌کند و اگر نیاز به مراجعه به مرکز مشاوره باشد، فهرست مراکز مشاوره مورد تأیید بهزیستی در سامانه موجود است.
طرح غربالگری اضطراب یارانه دارد که به خانواده‌های ناتوان در پرداخت هزینه‌های آموزش و درمان اضطراب تعلق می‌گیرد. افرادی که تحت پوشش بهزیستی هستند و سامانه به آ ن‌ها اعلام کرده است که برای پیگیری موضوع، باید به مراکز مشاوره مراجعه کنند، بابت دریافت خدمات به صورت رایگان آسوده خاطر باشند. دیگرافرادی که از لحاظ مالی خود را واجد شرایط می‌دانند نیز می‌توانند با مراجعه به ادارات بهزیستی شهرستان مربوط راهنمایی بگیرند.
اینکه آمار امسال بالاتر از سال‌های قبل باشد، اصلا بعید نیست. می‌دانیم که کرونا تعاملات داخل خانه‌ها را ضعیف‌تر و مشکلات ارتباطی را بیشتر کرده است. پیش دبستانی‌ها مجاز به فعالیت اعلام شده اند، اما هنوز برخی والدین نگران این هستند که بچه شان را بفرستند یا نه. کودکانی که فرد نزدیکی مثل والدین خود را از دست داده اند، دچار اضطراب می‌شوند. برخی والدین به خاطر محدودیت‌های کرونا، شغلشان را از دست داده اند. ضعف اقتصادی روی مشاجرات خانوادگی اثر می‌گذارد و همه این‌ها روی اضطراب مؤثر است. در مجموع، کرونا اضطراب افراد را بالا برده و بسیاری از اضطراب‌های کودکان ناشی از اضطراب خانواده است. یعنی کودک به جز اتفاقاتی که برایش ممکن است رخ بدهد، می‌تواند مضطرب بودن را از خانواده اش یاد بگیرد.
برخی اختلال‌ها مثل وسواس در سنین پایین‌تر تشخیص داده نمی‌شود. ضمن اینکه کودک در سن ۵ تا ۶ سالگی در آستانه ورود به مدرسه است و اختلال‌هایی مثل اضطراب جدایی در همین سنین ایجاد می‌شود. اصولا اگر اختلال اضطراب کودک قبل از مدرسه کشف و درمان شود بهتر است؛ از افت تحصیلی جلوگیری می‌کند، ارتباط کودک با دوستان و اطرافیان بهتر می‌شود و ماجرا به دوره نوجوانی و پس از آن کشیده نمی‌شود.
دو نوع اضطراب داریم. یکی اضطراب آشکار است، مثل اضطراب جدایی از والدین. گاهی هم اضطرابِ پنهان است که علایمش را در قالب دیگری نشان می‌دهد. مثلا در قالب لج بازی یا پرخاشگری کودک، ترس از تنهایی، ترس از حیوانات و دیگر ترس‌های غیر واقعی، حضور طولانی در سرویس بهداشتی و... روان شناس می‌تواند نظر قطعی را د راین باره بدهد. برای همین توصیه ما به والدین، شرکت در غربالگری اضطراب است.