مهر مادری تحقق‌بخش همه رؤیا‌های میان‌سالی است

زینب افخمی کیان-روانشناس | شهرآرانیوز؛ وجود فضای آرامش‌بخش در خانه باعث رشد استعداد‌ها و پیشرفت اعضای خانواده می‌شود. بر اساس طبقه‌بندی نیاز‌های انسان که توسط یکی از روان‌شناسان سرشناس به نام مزلو انجام شده است، نیاز به احساس عشق و محبت و احساس تعلق خاطر جزو نیاز‌های پایه‌ای ماست. اگر این نیاز‌های پایه تأمین نشوند، نمی‌توانیم به نیاز‌ها و استعداد‌های سطح بالاترخود بیندیشیم و برای رسیدن به آن‌ها تلاش کنیم.

ما زنان با برعهده گرفتن ۲ نقش در محیط خانواده، یعنی نقش همسری و مادری، ۲ عملکرد متفاوت را با محوریت عواطف از خود نشان می‌دهیم. در نقش همسری چنانچه خصوصیات روانی همسر خود را به عنوان مرد درنظر گرفته و نسبت‌به، برطرف کردن و تأمین آن نیاز‌ها حساس باشیم آنگاه است که مرد در قلب خود احساس آرامش می‌کند. همین احساس آرامش باعث می‌شود تا او نیز نسبت به نیاز‌های همسرش به عنوان زن حساس و پاسخ‌گو باشد؛ بنابراین می‌بینیم که چرخه‌ای از ابراز محبت و تامین نیاز در خانواده شکل می‌گیرد که نتیجه نهایی آن پدید آمدن احساس آرامش در خانواده است.

مردان نیاز دارند تا از طرف زنان خود به عنوان فردی تامین کننده و توانمند و قابل تکیه کردن شناخته شوند. برای رفع این نیاز می‌توان در محیط خانواده و اجتماع از ویژگی‌های تأمین‌کنندگی همسرمان حمایت و تعریف کنیم تا احساس شکست از تشکیل یک زندگی موفق در ذهن آن‌ها تثبیت نشود.

زنان در جایگاه مادری نیز در ایجاد سلامت روان نقش مؤثری دارند. نقش زن در جایگاه مادر در تمام دوران زندگی از نوزادی کودکی تا نوجوانی و جوانی قابل واگذاری به شخص دیگری نیست. بن‌مایه شخصیت اصلی انسان در ۶ سال نخست زندگی شکل می‌گیرد که از این ۶ سال، ۲ سال اول زندگی از اهمیت قابل توجهی برخوردارند. زمانی که کودک به دنیا می‌آید هیچ تصویر تعیین‌شده‌ای از دنیا ندارد: اینکه آیا دنیا جای امنی است، آیا دیگران مورد اعتماد هستند و.... این‌ها پرسش‌هایی است که در آینده نحوه تعامل کودک را با خود و دیگران رقم می‌زند.

اما چه کسی در ذهن کودک اولین تصاویر را می‌سازد و آینده او را مثبت یا منفی این چنین تحت تأثیر قرار می‌دهد؟ بله! مادر یا هر کس دیگری که در نبود مادر می‌تواند نماینده او باشد، مثل مادربزرگ، خاله یا مادرخوانده. مهم‌ترین فرد زندگی هر انسانی همان زنی است که جلوه عطوفت و آرامش بخشی است. حال اگر این وجود مهربان از سر ناآگاهی، غفلت یا مسائل و مشکلات روانی و عاطفی عملکرد خود را به‌درستی ایفا نکند، آنگاه یک انسان و آینده او می‌تواند دچار آسیب جدی شود.

زن با حساس بودن، در دسترس بودن و هم‌چنین پاسخ‌گویی به‌موقع به نیاز‌های نوزاد خود می‌تواند در ذهن کودک خود اولین تجربه آرامش‌بخش اینکه دنیا امن است و تو ارزشمند و دوست‌داشتنی هستی را تثبیت کند. در صورتی که یک مادر این خصوصیات را نداشته باشد، آن تصویر و به اصطلاح دقیق‌تر طرحواره به صورت ناکارآمد شکل می‌گیرد و حتی در دوران بزرگ‌سالی و در ارتباط با سایرین و خصوصا همسر نیز جلوه می‌کند و رابطه‌ای ناسالم به وجود می‌آورد.

برای نمونه افرادی هستند که حتی در بزرگ‌سالی به سایرین بسیار بی‌اعتماد هستند و می‌گویند به هیچ کسی نمی‌توان اعتماد کرد. یکی از دلایل این حس بی‌اعتمادی و ناامنی این است که در دوران نوزادی، مادری که باید در دسترس کودک باشد و به نیاز‌های نوزاد خود حساس باشد، این نقش مهم را رها کرده و کودک را با جهانی از بی‌اعتمادی و احساس نبود یک تکیه‌گاه تنها گذاشته است؛ بنابراین نخستین تجربه‌های زیستی انسان که در خانواده و خصوصا از سوی مادر رقم می‌خورد نقشی کلیدی در سلامت روان افراد جامعه دارد.

تأثیر سلامت روانی زن بر اجتماع

نقش زن در کانون خانواده به عنوان محور عاطفی در تأمین نیاز‌های مرد در خانه و تحقق امنیت روانی او، نقطه آغازی برای حضور مؤثر و سالم مرد در اجتماع است.

چنانچه زن در نقش همسر و مادر رسالت مهم تأمین نیاز‌های عاطفی و روانی خانواده را به‌خوبی انجام ندهد، نارضایتی مرد و به تبع آن عدم رضایتمندی زن رخ خواهد داد. تأمین نکردن نیاز‌های عاطفی و روانی همسران در محیط خانواده باعث ایجاد کمبود‌های عاطفی می‌شود که خود عاملی برای بروز آسیب‌های اجتماعی و روانی از جمله طلاق می‌شود، پدیده‌ای نسبتا شایع که به مقدار زیادی آسیب‌ها و معضلاتی بر پیکر اجتماع وارد کرده و سلامت روان جامعه را به مخاطره انداخته است.

بر اساس آنچه گفته شد، جایگاه همسری و مادری، به عنوان ۲ نقش اصلی زنان در نظام اجتماعی، امنیت و سلامت روانی اجتماع را در درون نهاد خانواده تضمین کرده است، چنانچه کسی جز زن نمی‌تواند این نقش را برعهده گیرد. این جایگاه چندان اهمیت دارد که در دین و سیره اهل بیت نیز به آن توصیه فراوان شده است. پیامبر اکرم (ص) این رسالت را «جهاد زنان» خوانده‌اند.

امیرالمؤمنین علی (ع) در حکمت ۱۳۶ نهج‌البلاغه درباره جهاد و نقش زنان می‌فرمایند: جهاد زن همسرداری نیکوست.

هم‌چنین زنان با رعایت حجاب و حیا می‌توانند در ایجاد فضایی سالم در جامعه نقش مهمی را ایفا کنند. رعایت حجاب با ایجاد حریم، فضایی امن برای زن فراهم می‌کند، فضایی که در آن نیاز زن به امنیت تأمین می‌شود. اگر زنان در زندگی روزمره خود در بازار، محل کار و ... احساس امنیت نکنند و درجاتی از ترس و اضطراب داشته باشند، به‌مرور این احساس ناامنی به شکل اضطرابی مزمن بروز خواهد کرد.

زنان به دلیل اینکه بیشتر در معرض رفتار‌های آسیب‌پذیر هستند در وجود خود به احساس امنیت بیشتری نیاز دارند؛ بنابراین برای در امان ماندن از برخی بی‌مبالاتی‌ها و به وجود آمدن احساس ناامنی، بهتر است با رعایت پوشش مناسب، خود را از این صدمات محفوظ نگه دارند؛ بنابراین نمی‌توان نقش زنان را تنها در محدوده خانه و خانواده و سلامت روحی و روانی آن‌ها منحصر کرد بلکه دامنه آن را باید به سلامت و امنیت جامعه و هنجار‌های اجتماعی نیز گسترش داد.

سلامت جسمی

تمرین صحیح و منظم بدنی به عنوان بخش مهمی از وظایف روزانه هر فرد می‌تواند در سلامت و بهداشت روان جامعه و انجام وظایف و مسئولیت‌های اجتماعی که نیازمند بدنی نیرومند و قوی است اثرگذار باشد. نظر به اینکه بانوان محور سلامتی و نشاط در خانه هستند می‌توان گفت فعالیت بدنی تأمین‌کننده این سلامتی و نشاط است که موجب ترشح ماده‌ای به نام آندورفین در مغز می‌شود.

این ماده نشاط‌آور است و زنی که هر روز ورزش می‌کند نه‌تن‌ها رفتار ناشی از خستگی همسر و فرزندانش بر او تأثیر منفی کمتری می‌گذارد بلکه آن را به نشاط و آرامش نیز تبدیل می‌کند. هم‌چنین فعالیت بدنی زیربنای آمادگی جسمانی، روانی، اجتماعی و دور شدن از پیری است؛ بنابراین توجه به فضاسازی‌های لازم برای ورزش زنان در جامعه عامل مؤثری در حفظ و تداوم سلامتی جسمی زنان و به دنبال آن سلامت روانی آن‌ها خواهد بود.

همان‌طور که اشاره شد، زن نقش عمده‌ای در ایجاد سلامت روان اعضای خانواده و به تبع آن اجتماع دارد. زن در ذات خود به دلیل استعداد‌های عاطفی و احساسی خود منشأ بروز عواطف و در نتیجه آرامش است. حال اگر آرامش زن تأمین نشود، دیگر نمی‌تواند در مسیر اصلی خود حرکت کند و مایه آرامش و گرمای کانون خانواده باشد؛ لذا اهمیت نقش اساسی مرد و توجه او به نیاز‌های زن مطرح می‌شود. اگر مردی خواهان این است که از منبع آرامش‌بخش زندگی خود بهره‌مند شود، باید به‌درستی زن را بشناسد و محیط آرامی را برای او فراهم آورد.